تعریف جدید حماس از مقاومت

شهروندان فلسطینی پس از دست كم یك دهه خود را برای برگزاری اولین انتخابات پارلمانی آماده می كنند اكنون این پرسش به موضوع بحث منتقدان داخلی و تحلیلگران خارجی تبدیل شده است كه آیا دنیای سیاست می تواند انسان های خشن را به موجوداتی معتدل و آرام تبدیل كند

برای اولین بار، جنبش مقاومت اسلامی حماس- كه رقیب اصلی حزب حاكم فتح محسوب می شود- قصد دارد در انتخابات پارلمانی شركت كند. حماس انتظار دارد كه بیش از نیمی از كرسی های پارلمان را در این انتخابات از آن خود كند. از هم اكنون، بسیاری از خود می پرسند كه: «حماس پس از پیروزی احتمالی در انتخابات چه خواهد كرد؟» ایالات متحده و اتحادیه اروپا، حماس را سازمانی تروریستی می دانند. جنبش فتح نیز در حالی كه قدرت انحصاری خود را در معرض خطر می بیند، چنین دیدگاهی دارد. از همه مهم تر اسرائیل به دلیل آن كه حماس را پرچمدار اسلام گرایی و ملی گرایی فلسطینیان و مصمم برای نابود كردن دولت یهودی می بیند، این سازمان را تروریستی می داند.۶۰سال پیش جنبش اخوان المسلمین با هدف برپایی حكومتی مبتنی بر قوانین اسلام در خاورمیانه تشكیل شد و كمی بعد اقدامات مسالمت آمیز دینی را در حمایت از آرمان فلسطینی ها به كار گرفت لیكن این اقدامات به دلیل عدم حمایت جدی رو به افول رفت. با كم رنگ شدن اقدامات حمایت گرانه اخوان المسلمین، جنبش اخوان حماس به عنوان شاخه نظامی و با بهره گیری از فضای انتفاضه اول فلسطینی ها (۱۹۸۷) كار خود را آغاز كرد. حماس به تدریج شیوه مبارزه خود را از پرتاب سنگ به حملات مسلحانه، موشكی و انفجارهای انتحاری تغییر داده و بدین گونه انتفاضه اول و دوم را پشت سر گذاشته است. جنبش حماس در كنار این اقدامات به طبقه های محروم نیز خدمات اجتماعی ارائه داده است. زمانی كه حكومت خودگردان به رهبری فتح براساس توافقنامه اسلو دست دوستی به سوی اسرائیل دراز و با آن همكاری كرد، فساد دامنه دار مقامات دولت خودگردان و نیز سركوب بیرحمانه اعضای جنبش حماس، باعث افزایش محبوبیت مردمی این جنبش و نتیجه آن شد كه در انتخابات سال گذشته شوراهای شهر اعضای این جنبش در بیشتر مناطق به پیروزی رسیدند و این فرصت را پیدا كردند كه با سیاست ها و عملكرد مناسب آبرو و محبوبیت فراوانی را برای سازمان خود دست و پا كنند.

موضوع تصدی كرسی های شوراهای شهر توسط اعضای حماس از هم اكنون باعث بروز چالش های متعدد و پیچیدگی قواعد بازی شده است. كشورهای خارجی حامی طرح های زیربنایی فلسطین برای دور ماندن از برچسب نقض قوانین مربوط به همكاری با گروه های تروریستی با بهانه های واهی از زیربار تعهدات خود شانه خالی می كنند. دیپلمات های اروپایی در قدس از نبود یك سیاست و دستورالعمل روشن گله دارند و بسیاری نیز معتقدند كه هیچ مشكلی وجود ندارد زیرا این شورا های شهر هستند كه از كمك های خارجی بهره مند می شوند نه حماس. برخی به دنبال آن هستند كه بدون مشاركت دادن حماسی های شوراهای شهر خود به شكل مستقیم با پیمانكاران وارد مذاكره شوند و یا آنكه به جای مذاكره و همكاری با اعضای شورای شهر، گروه هایی از داخل حكومت فلسطین را واسطه قرار دهند. عده ای نیز ترجیح داده اند كه بدون مخاطب قراردادن اعضای شورای شهر صرفاً با گروه های فنی و عمرانی شوراها همكاری كنند. تمام این رفتارها برای آن است كه از هرگونه ارتباط با اعضای شوراها- كه بیشتر آنها از اعضای جنبش حماس هستند- اجتناب شود، اما درست در زمانی كه برخی، همكاری با شوراها- برای به پایان رساندن طرح های عمرانی پیش از پیروزی حماس در شوراها را- بلااشكال می دانند بحث و جدل درباره همكاری یا عدم همكاری در طرح های جدید عمرانی بار دیگر بالا گرفته است. اگر حماس در انتخابات پیش رو موفق به كسب بیشتر كرسی های پارلمان شود و اعضای این جنبش مسئولیت های مهمی در سطح وزارت را برعهده گیرند (هرچند سخنگویان رسمی حماس هرگونه رایزنی در مورد مشاركت در دولت را انكار كرده اند) نظام بین الملل چاره ای ندارد جز آنكه با جنبشی كه همچنان نابودی اسرائیل را جزء جدایی ناپذیر مرامنامه خود می داند، تعامل داشته باشد.

• نرمش بیشتر

نرمش یكی از عواملی است كه می تواند چهره ای موجه تر از حماس ارائه دهد. در این راستا این جنبش می تواند بر اساس توافق به عمل آمده میان شاخه های نظامی گروه های فلسطینی با دولت خودگردان (مارس گذشته) مبنی بر توقف حملات- حتی در صورت حملات اسرائیل- مانع فعالیت گردان «عزالدین قسام» _ شاخه نظامی حماس- شود و بدین ترتیب اسرائیل دیگر نمی تواند ادعا كند كه «حماس، سایر گروه ها را نیز به انجام حملات انتقامجویانه وامی دارد». از نظر فلسطینی ها نرمش حماس در بعد داخلی مشروعیت و قدرت انتفاضه را دوچندان و از نظر تحلیلگران خارجی نوعی انضباط و عملگرایی را در این جنبش تزریق می كند. ماه گذشته «محمود زهار» رهبر مردمی حماس در غزه، سنت شكنی كرد و با انجام مصاحبه ای طولانی با روزنامه اسرائیلی هاآرتص به رسانه های گروهی اسرائیل چراغ سبز نشان داد. او چندی پیش نیز با رادیو دولتی اسرائیل مصاحبه كرده بود. اسرائیلی ها چنان از حماس می ترسند كه نشریه لیبرال هاآرتص عنوان: «اگر فلسطینی های دربند آزاد نشوند اسرائیلی های بیشتری را خواهیم ربود»را برای مصاحبه زهار انتخاب كرد در حالی كه زهار به هیچ وجه چنین چیزی را در مصاحبه مطرح نكرده و بیشتر بر اینكه؛ «انتظار اكثریت فلسطینیان از پیمان صلح، برپایی دو دولت است» تاكید كرده بود. اكنون این صحبت در میان رهبران حماس وجود دارد كه ایفای نقش موثر سیاسی نیازمند میانه روی این جنبش، احساس مسئولیت بیشتر در قبال آرمان مردم فلسطین و آمادگی بیشتر برای پذیرش راه حل «برپایی دو دولت» است. پس از ترور رهبران شاخصی چون شیخ احمد یاسین و عبدالعزیز رنتیسی و فشارهای داخلی و خارجی وارده بر جنبش حماس، گفتمان حاكم بر فضای كنونی این جنبش آن است كه حماس جزیی از ساختار دولت فلسطینی است و در استفاده از راهبرد نظامی باید پایبند به راهبرد مشترك فلسطینی باشد. سیاستمداران جوان فتح كه برای اولین بار فرصتی به آنان داده شده است كه جا پای اسلاف خود بگذارند نیز چشم انتظار همتایان میانه رو خود در حماس هستند. حماس نیز انشعابات داخلی خواهد یافت و همچنان كه شاخه سیاسی ارتش جمهوریخواه ایرلند موسوم به «شین فین» نفوذ و قدرتی در تشكیلات یافت و به دیدگاهی غالب تبدیل شد، شاخه سیاسی حماس نیز در حال بسط قدرت و نفوذ خود در این جنبش است. بنابراین حماس در حال آماده كردن خود برای پذیرش این واقعیت منعكس در نظرسنجی ها است كه بیشتر فلسطینیان خواهان حكومتی سكولار- و نه دینی- هستند.اسرائیلی ها اما همچنان ناراضی و شخصیت های امنیتی آن معتقدند كه افرادی همچون دكتر زهار همچنان از آزادی تمام خاك فلسطین در طولانی مدت دم می زنند. مقامات اسرائیلی می گویند كه سخنان و رفتارهای به ظاهر مسالمت جویانه رهبران حماس آنها را قانع نكرده است و مقامات این جنبش یا اخوان المسلمین همچنان سودای نابودی اسرائیل و توسعه این تفكر به كشورهای مجاور را دارند. اسرائیل طی هفته گذشته صدها تن از اعضای حماس را- ازجمله محمد غزال از رهبران حماس- در كرانه باختری بازداشت كرده است. آریل شارون نخست وزیر اسرائیل پس از واكنش سرد مقامات كاخ سفید می گوید كه هیچ كمكی به برگزاری انتخابات ژانویه فلسطینی ها نمی كند. او اگرچه تهدید به كارشكنی نمی كند اما معتقد است كه ابهامات زیادی در مورد شركت برخی گروه ها در این انتخابات وجود دارد.اكنون همچنان به امكان برگزاری انتخابات پارلمانی فلسطین به دیده شك و تردید نگریسته می شود و علت این مسئله نه امكان دخالت اسرائیل كه وجود اختلافات داخلی در فتح است. زید ابوعمر عضو پارلمان فلسطین معتقد است كه در صورت برگزاری انتخابات، پرسش های فراوانی در مورد دو طرف (حماس و فتح) وجود دارد كه باید بدان پاسخ داده شود. پرسش هایی مانند اینكه آیا فتح، مشاركت حماس در ساختار حاكمیت را خواهد پذیرفت؟ آیا حماس میان آرمان ها و استقلال خود با مسئولیت های مشاركت در حاكمیت هماهنگی ایجاد می كند؟ آیا جنگجویان حماس زیر چتر دولت فلسطینی می آیند و اگر چنین شود سرنوشت هم پیمانی با گروه های دیگری همچون جهاد اسلامی- كه جزء اولین نقض كنندگان آتش بس مورد توافق گروه های فلسطینی هستند- چه خواهد شد؟ و سرانجام اینكه آیا حماس تعریف جدیدی از مقاومت در برابر اشغالگر را ارائه خواهد داد؟ دكتر ابوعمر معتقد است كه پاسخ مثبت حماس به این پرسش ها به معنای تحولی ریشه ای در جنبش حماس است تحولی كه سایر كشورها را مجبور می كند با حماس تعاملی سازنده داشته باشند.

منبع: المجله به نقل از اكونومیست