موسیقی مراکش

در مراکش انواع موسیقی از جمله عربی, بربری, کلاسیک و پاپ وجود دارد موسیقیدانها در ارکسترهای بزرگ, قهوه خانه ها, تالارهای خصوصی, مراسم مختلف از جمله عروسیها, عزاداریها و مراسم مذهبی به اجرای موسیقی می پردازند گاهی هم موسیقی با قصه خوانی و رقص همراه است

در مراکش انواع موسیقی از جمله عربی، بربری، کلاسیک و پاپ وجود دارد. موسیقیدانها در ارکسترهای بزرگ، قهوه‌خانه‌ها، تالارهای خصوصی، مراسم مختلف از جمله عروسیها، عزاداریها و مراسم مذهبی به اجرای موسیقی می‌پردازند. گاهی هم موسیقی با قصه‌خوانی و رقص همراه است. موسیقی در مراکش عنصر بسیار مهمی در فرهنگ عامه است و همه تاریخ و اساطیرآن را می‌توان در ترانه‌های مردم آنجا و در موسیقی آن سرزمین، ردیابی کرد.

● موسیقی اندلس

پیشینه این موسیقی به ابوحسن علی‌بن نافی، معروف به زریاب می‌رسد. این خواننده و آهنگساز معروف، در قرن نهم و به دنبال بدگوییها و شایعاتی که توسط معلمش، اسحاق موصلی، پخش شده بود، به ناچار از بغداد فرار کرد تا از شر‌ّ حسادتهای کینه‌ورزانة او در امان باشد. موسیقی اندلسی، ساختار موسیقایی پیچیده‌ای دارد. آخرین استاد این سبک، شیخ صلاح، یکی از موفق‌ترین ارکسترهای مدرن مراکش را رهبری می‌کرد.

● موسیقی آیس ساوا

این موسیقی در قرن پانزدهم، توسط سیدی بن‌آیس‌سا که احتمالاً معروف‌ترین عضو فرقه برادری صوفیان مراکش بود به وجود آمد. گروه آیس‌ساوا، به رهبری سعید کیس‌سی، با ۱۶ ساز از جمله سازهای کوبه‌ای، نی و نفیر به اجرای موسیقی می‌پردازد.

● موسیقی بربر

فرهنگ قدیمی موسیقی بربر به طرز خارق‌العاده‌ای غنی و متنوع و دارای سبکهای موسیقایی بی‌شماری است. سازهایی که در این نوع موسیقی به کار می‌روند عبار‌ت‌اند از: نی‌انبانه و قره‌نی (سبک سلتیک) همچنین نوعی از موسیقی نپتاتونیک (شکلی از موسیقی چینی) و ریتمهای غنی آفریقایی، در کنار مجموعه‌ای از فرهنگ شفاهی معتبر مراکش، بر غنای این موسیقی می‌افزایند.

قرنهاست که گروههای سیار موسیقی که از دهکده‌ای به دهکده دیگر می‌رود و در عروسیها یا رویدادهای اجتماعی، مردم را با ترانه‌ها، داستانها و اشعار خود سرگرم می‌کنند، این سنت موسیقایی را زنده نگه داشته‌اند. بزرگ‌ترین خوانــنده این ســبک آمــوری امــبارک (Amori mbark) است که در سال ۱۹۷۰، همراه گروهش عثمان، نخستین فردی بود که ترانه‌های بربر را به صورت مدرن اجرا کرد، بی‌آنکه در شالوده و روح آن تغییری ایجاد کند. خواننده الجزایری، مارکوندا اورس هم که صدایی استثنایی دارد، در این سبک می‌خواند. دیگر خواننده صاحب‌سبک در این نوع موسیقی، ولید میمون، اهل شهر ریف در مراکش عثمانی است. این هنرمندان در کشورهای خودشان که در آنها فرهنگ عربی تسلط دارد، چندان مورد توجه نیستند و یا به صورتی اتفاقی به آنها توجه می‌شود. یکی از مشهورترین آنها، «اومالو»ست که در سالهای اشغال الجزایر توسط فرانسویها (سالهای ۱۹۵۰)‌ توانست با ترکیبی از عناصر فرهنگی چندگانه محیطش، آثار گوناگون و جالبی را خلق کند، آثاری که بعدها روی گونه‌های مختلف موسیقی کلاسیک، فلامنکو، فرانسوی و آفریقایی تأثیر گذاشت.

● موسیقی آرگان

موسیقی بربرهای جنوب مراکش و نام آن برگرفته از درختی است که زمینهای گسترده‌ای از آن منطقه را پوشانده است. از میوه این درخت، روغن خوش‌طعم و سالمی می‌گیرند و خود درخت هم نهادی از صبر و سازگاری و مقاومت در برابر خشک‌سالیها و بربریتهاست. گروه موسیقی مردانه ژاژوکا، متشکل از استادانی است که سازهای سنتی کوهستانهای ریف در نزدیکی طنجه را می‌نوازند. نجات آتابو خواننده زن مشهور مراکشی، پس از آنکه در یک مراسم خانوادگی، صدایش را ضبط و سپس پخش کردند، یک‌شبه به شهرت رسید و از همان ابتدا، تبدیل به ستارة موسیقی آرگان شد. آتابو با ترانه‌هایش علیه خرافات و محدودیتهای سنتی خانواده و کشورش، مبارزه می‌کند.

● چا آبی

این لغت به معنی «مردمی» است و به موسیقی پاپ مراکش اطلاق می‌شود. این موسیقی، جنبه‌های مختلف موسیقی سنتی مراکش و موسیقی سایر اعراب، آفریقاییها و سبکهای غربی را دربرمی‌گیرد. در سالهای ۱۹۷۰ گروههای مختلفی به عنوان پیشگامان موسیقی پاپ در مراکش شروع به فعالیت کردند که برخی از آنها عبارت‌اند از: جیل جی لالا، نص الیقوانی و لم چاهب که این آخری، با استفاده از نغمات فولکلور، در سالهای ۱۹۷۰، ۱۹۸۰ تأثیر شگرفی بر موسیقی پاپ شمال آفریقا گذاشت.

● کلاسیک

موسیقی کلاسیک عمدتاً به موسیقی قرن دهم تا پانزدهم اطلاق می‌شود، ساختار بسیار پیچیده‌ای دارد و اشعار آن دارای ویژگیهای مشخصی از گویش اندلسی یا زبان کلاسیک عربی هستند. سازهای عمده‌ای که در این نوع موسیقی از آنها استفاده می‌شود، عبارت‌اند از: تار، نوعی دف، نوعی طبل قیف‌مانند سفالی به نام دربوقا و سه نوع ساز زهی (رباب، کمانچه، عود).

● گناوا

مردم گناوا عمدتاً متعلق به امپراتوری گینه (سنگال، گینه و مالی امروزی) هستند که در فاصله قرن شانزدهم به عنوان برده سلاطین ثروتمند از کشورشان به مراکش آورده شدند و فرهنگ و دین مراکش را با فرهنگ خود آمیختند. موسیقی گناوا ترکیب قدرتمندی از ترانه‌های دینی و ریتمهای آفریقایی با رگه‌هایی از افکار صوفیانه است. سازهایی که در این نوع موسیقی از آنها استفاده می‌شود، عبارت‌اند از: طبل و سنج. کولیهای گناوایی هم همچون نیاکانشان در سراسر دنیای موسیقی پراکنده‌اند. هنرمندان مشهور این سبک عبارت‌اند از: حسن هکمون (ملقب به آتشین‌درون) که عمده‌ترین دوره فعالیتش در مدرسه جماعه الفنای مراکش گذشت. سبک او، ملتقای سنتهای قدیمی و سبکهای جدید موسیقایی جهان است. عبدن بی بی‌نی‌زی که در سال ۱۹۶۳ در مراکش به دنیا آمد و در مدرسه جماعه الفنا و همچنین در میان موسیقیدانها، قصه‌گوها، پیش‌گوها، اغذیه‌فروشهای سیار و سیرکها بزرگ شد و سافو که در مراکش به دنیا آمد، ولی در ۱۷ سالگی آنجا را ترک کرد و همراه والدینش به پاریس رفت و در آنــجا در دانشــگاه به تحصیل پرداخت. در سال ۱۹۷۷ آلبوم Le baladeur du Rex را منتشر کرد.

● گریحا

نوعی موسیقی پاپ است که در آن به جای استفاده از زبان کلاسیک، از زبان محاوره استفاده می‌شود. ترانه‌های امروزی مراکش در این سبک تنظیم می‌شوند و موضوع آنها غالباً عشق، جنگ، حادثه و طنز است.

● ملحون

نوعی موسیقی محلی است که با اشعاری خوانده می‌شود که عمدتاً پیشه‌وران و کارگران آنها را می‌سرایند.

● راعی

یکی از قابل دسترس‌ترین، پرتحرک‌ترین و جذاب‌ترین سبکهای موسیقی مراکش است که براساس ریتمهای موسیقی آفریقای شمالی ساخته و توسط سینتی سایزر، گیتار باس و صدای انسان اجرا می‌شود. موسیقی مراکشی در عین حال که از موسیقی سایر کشورها تأثیر پذیرفته، بر موسیقی آنها تأثیر هم گذاشته است، از جمله با آنکه هیپیها مدتهاست از مراکش رفته‌اند، ولی هنوز هم می‌توان ترانه‌هایی را که در سالهای ۱۹۶۰ در مراکش از محبوبیت فراوانی برخوردار بودند، از زبان مردم این کشور شنید. رولینگ استونز در سال ۱۹۸۹ با موسیقیدانهای مراکش همکاری و با استفاده از ریتمهای موسیقی این کشور، آثار دلپذیری را خلق کردند.

یکی از گروههای موفق امروز در موسیقی اندلس، موسیقی و رقص گروه الاندلس است که در امریکا فعالیت می‌کند. مدیر هنری گروه اهل مراکش است و توانسته آثار عربی و مراکشی بسیاری را به موسیقی جهان معرفی کند. برایان جونز و گروه جل لاباش که از استادان موسیقی سبک ژوژوکا هستند، در سال ۱۹۶۸، با یاری یکدیگر آلبوم «The pipes of pan» را که تا حدی شبیه موسیقی جاز مدرن است، منتشر کردند.

● موسیقی صوفیانه

این موسیقی در مراکش رواج دارد و ترکیبی از سنتهای روحانی و در بسیاری از جهات، متفاوت با سایر فرقه‌های اسلامی است که از موسیقی استفاده نمی‌کنند. از این موسیقی برای رسیدن به حالتی تحت عنوان نشئه روحانی استفاده می‌شود.

مردان دست در دست یکدیگر حلقه می‌زنند و ذکر می‌گویند و می‌رقصند. موسیقی صوفیانه مراکشی، غالباً ریتم مشخصی ندارد.

مراکش یکی از شهرهای کشور مغرب است که بدلیل پیشینة وسیع موسیقایی در ادوار تاریخی همچنان با این نام در بین اهل فن مشهور است.

سید عماد توحیدی