پنج پایه پژوهش در مراکز آموزشی

پیچیدگی امر تعلیم و تربیت و نیز دسترسی به حوزه ای از معرفت, که ما را علی رغم همه معضلات در رسالتی که بردوش داریم, راهبر باشد, نیاز به پژوهش های علمی دارد

پیچیدگی امر تعلیم و تربیت و نیز دسترسی به حوزه‌ای از معرفت، که ما را علی‌رغم همه معضلات در رسالتی که بردوش داریم، راهبر باشد، نیاز به پژوهش‌های علمی دارد.

هرچند تاکنون به دلایل عدیده، تحقیقات در آموزش و پرورش ایران، نتوانسته جایگاه اصلی خود را پیدا کند که شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، عدم باور و اعتقاد مدیران به نتایج این‌گونه تحقیقات باشد، اما به هرحال نمی‌توان بدون استناد به یافته‌های تحقیقاتی، پاسخگوی این همه پرسش در نظام تعلیم و تربیت بود. برخی از کشورها با بهره‌گیری از نتایج تحقیقات به موفقیت‌های زیادی دست‌ یافته‌اند و برخی دیگر در ابتدای راه بوده و با مشکلات فراوانی دست به گریبان هستند و بدین جهت ضرورت یک تحول دراندیشه مربیان و مسئولان این قبیل کشورها، امر مهمی است که به خوبی احساس می‌شود و ایران ما نیز به دلیل ساختار عظیم تعلیم و تربیت و جمعیت بالای دانش آموزی، از این قاعده مستثنی نمی‌باشد.

امروزه توسعه و رشد ، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که توجه کشورهای در حال توسعه را به خود معطوف داشته است. محدودیت منابع، انرژی و نیروی انسانی کارآمد، رقابت فشرده‌ای میان این کشورها در زمینه دستیابی به راههایی که بتواند آنان را هرچه سریعتر به سرمنزل مقصود برساند، ایجاد کرده است. برای نیل به هدف مقدس توسعه «فرهنگ پژوهش در مدارس» به نظر می‌رسد که ابتدا باید در نگرش آموزش و پرورش تغییراتی حاصل گردد. بدیهی است که پایه و اساس هر اندیشه‌ای در آموزش و پرورش بستگی به حمایت دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت آن کشور دارد که در ذیل به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود؛

۱) نقش نظام آموزشی کشور در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس:

آموزش و پرورش باید از نظامی پویا برخوردار باشد . به عبارت دیگر، علم و پژوهش در آن نهادینه شده و پژوهش دانش‌آموزان، جایگاه و موقعیت واقعی خود را در نظام آموزشی بازیابد. اگر چنین شود حس کنجکاوی و اشتیاق به تحصیل در دانش‌آموزان تقویت می‌گردد و استعدادهای بالقوه به بالفعل تبدیل می‌شود چرا که به فرموده مولای متقیان حضرت علی علیه‌السلام: «آموزش در کودکی همچون نقشی برسنگ، ماندگار است.»

۲) نقش معلمان در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس:

«معلمان ، نخستین مشعل داران پیشرفت فکری دانش‌آموزان هستند. معلمان مجرب و با درک و فهم برای پربار کردن هر چه بیشتر درس، در تمام زندگی به دنبال اندیشه‌ها و مطالب تازه هستند. آنان به دانش‌آموزان می‌آموزند که چگونه علمی فکر کنند.» چگونه منطقی بیندیشند ، چگونه مشاهده کنند و چگونه مشاهدات خود را منظم نمایند، چگونه حدس بزنند و ...

معلمان باید بتوانند فعالیت‌های علمی دانش‌آموزان را برنامه‌ریزی و هدایت و روحیه تعاون و همفکری را در آنها تقویت کنند. برای نیل به این مهم، معلمین باید خود پژوهشگر باشند و با جان و دل با دانش‌آموزان، مشارکت و همکاری داشته باشند.

۳) نقش خانواده در توسعه فرهنگ پژوهش درمدارس:

خانواده به عنوان بستری مناسب که می‌تواند استعدادهای دانش‌آموزان را شکوفا سازد، همیشه از جایگاه مهمی برخوردار بوده است. نقش حمایتی والدین، تشویق‌ها و همفکری و مساعدت آنان در انجام پژوهش‌ها می‌تواند در توسعه فرهنگ پژوهش در بین دانش‌آموزان نقش بسزایی داشته باشد. در این راستا می‌توان در آغاز سال تحصیلی، از والدین برای حضور در مدرسه دعوت نمود و آنها را در جریان کم و کیف پژوهش قرار داد. کلاس‌‌های آموزش خانواده می‌تواند محلی باشد برای آموزش جذاب و لذت‌بخش روش‌های تحقیق از آنجا که جهت انجام پژوهش‌ لازم است تا دانش‌آموزان در خارج از محیط مدرسه نیز به فعالیت بپردازند، لذا همکاری والدین در این زمینه ضروری می‌باشد.

۴) نقش کتابداران و کتابخانه:

کتابدارانی که نیاز دانش‌آموزان را به خوبی درک کرده و همواره به دنبال کتب جدید می‌باشند و در مواقع لازم با استفاده از شیوه‌های نوین کتابداری، دانش‌آموزان را به مطالعه و پژوهش ترغیب می‌کنند، نقش مهمی در توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس دارند. نظر به اهمیت موضوع لازم است در انتخاب کتابداران دقت لازم صورت گرفته و متولیان امر با آموزش‌های مستمر، آنان را در امر یاری رساندن به دانش‌آموزان همراهی نمایند.

۵) نقش تبلیغات:

می‌توان در مدارس، نمایشگاهی از پژوهش‌های انجام شده برپا کرد و برای اصولی‌ترین پژوهش‌ها ، جوایزی در نظر گرفت. در سطح مناطق و سازمانهای آموزش و پرورش ، پژوهش‌های نمونه در معرض دید عموم قرار گیرد و از دست‌‌اندرکاران آن قدردانی شود. به منظور تشویق نونهالان و کودکان، می‌توان مسابقه‌ای بین مدارس ابتدایی و یا راهنمایی به تفکیک پایه‌های تحصیلی ترتیب داد و همه دانش‌آموزان را به شرکت در آن تشویق و ترغیب نمود. تقدیر و تشکر از والدینی که در امر پژوهش و همکاری با فرزندان تلاش موثری داشته‌اند می‌تواند عامل مهمی در گسترش فرهنگ پژوهش در مدرسه باشد. از طریق رادیو و تلویزیون و روزنامه‌های کثیرالانتشار و یا روزنامه‌های دیواری مدارس، می‌توان اولویت‌های پژوهشی را اعلام و جدول زمانی و چگونگی انجام پژوهش را آموزش داد.

چنانچه آموزش و پرورش قصد توسعه فرهنگ پژوهش در مدارس را دارد باید این فرهنگ را در دوره ابتدایی ایجاد نموده و در دوره‌های تحصیلی بالاتر آن را بسط و گسترش دهد.

متاسفانه در دوره ابتدایی جایگاه پژوهش خالی بوده و در کتب درسی مجالی برای پرداختن به آن پیش‌بینی نشده است . آموزش و پرورش باید در اولین گام، تغییراتی را در کتب درسی اعمال نماید تا از این طریق حس کنجکاوی دانش‌آموزان ارضا شود . در برنامه درسی باید جایی برای پژوهش در نظر گرفته شود و صد البته تنها برمحفوظات تکیه نشود و درصدی نیز به فعالیت‌های علمی آنان اختصاص یابد.

یوسف یعقوبی‌فر