در چه اموری می توان به خدا توکل کرد

تقویت روحیه مؤمنان از برکات توکل است که خداوند بدان اشاره کرده است که چگونه بندگان را به جهت توکل از شکست باز می دارد و روحیه آنان را تقویت و تحکیم می بخشد

تقویت روحیه مؤمنان از برکات توکل است که خداوند بدان اشاره کرده است که چگونه بندگان را به جهت توکل از شکست باز می‌دارد و روحیه آنان را تقویت و تحکیم می‌بخشد. این گونه می‌شود که بر دشمنان خویش پیروز می‌شوند ( همان آیه ۱۲۳ و آیه ۱۶۰ و نیز انفال آیات ۴۸ و ۴۹)

نتیجه توکل و پیامد آن چیزی جز استقامت نخواهد بود. این گونه است که اهل توکل در برابر مخالفت‌ها و سختی‌ها نیرومند شده و قدرت دو چندان می‌یابند. ( آل عمران آیات ۱۲۱ و ۱۲۲)

● الیس الله بکاف عبده؟

هر انسان پویا و جویای حقیقت, آنگاه که خویشتن را در برابر عرصه گسترده فرهنگ عمیق اسلامی می‌یابد, بی اختیار معارفی را مشاهده می‌کند که فقط از دید نافذ الهی سر چشمه می‌گیرد؛ دیدی که در پهنه آن تمام زوایای مخفی حیات و پیچیدگی‌های درون و برون انسان و هستی مد نظر قرار گرفته است .

آیات قرآن کریم با توجه به شأن نزول، تفسیر پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) و سیاق آیات و مضامینی که آن آیات را در بردارند، تفسیر می‌شوند. مقصود ما این است که در نظر گرفتن بخشی از یک آیه و تنها معنای لغوی آن، بدون در نظر گرفتن شرایط تفسیر و هدف خداوند متعال از نازل کردن قرآن کریم و...نمی‌تواند ما را به تفسیر واقعی برساند.

خداوند متعال در بخشی از یک آیه می‌فرماید: «اَلَیسَ اللّهُ بِکاف عَبدَهُ (زمر، ۳۶); آیا خداوند برای بنده‌اش کافی نیست؟» اگر قرار باشد تنها معنای لغت‌های موجود در آیه را در نظر بگیریم، بدون در نظر گرفتن آیه و آیاتی که این بخش از آیه در ضمن آن‌ها آمده است، معنای بسیار وسیعی از این بخش فهمیده می‌شود، ولی به یقین این گونه برداشت و استفاده از آیات صحیح نیست; هنگامی که خداوند متعال می‌فرماید خداوند برای بنده‌اش کافی است، مقصود آن نیست که پس بنده به کار و تلاش نیاز ندارد، به دنبال آذوقه و معاش نرود، اگر بیمار شد به پزشک مراجعه نکند، درس نخواند، همسر اختیار نکند و...با این توجیه که خداوند برای بنده‌اش کافی است، آیات قرآن کریم در عین این که به زمان و مکان خاصی محدود نیستند، ولی محدوده معنا و مضمون آن‌ها به طور کامل مشخص است.

به عبارتی باید گفت که ؛ توکل به معنای اعتماد ( لسان العرب ، ابن منظور؛ ج ۱۵ ص ۳۸۸) و در صورت متعدی شدن با حرف جار "علی " به معنای اعتماد کردن به دیگری است.( مفردات راغب ؛ ص ۸۸۲) است. توکل بر خدا کردن به معنای اعتماد و اطمینان به خدا کردن می‌باشد.

بنابراین تقویت روحیه مؤمنان از برکات توکل است که خداوند در آیه ۱۲۲ همین سوره بدان اشاره کرده است که چگونه ایشان را به جهت توکل از شکست باز می‌دارد و روحیه ایشان را تقویت و تحکیم می‌بخشد. این گونه می‌شود که بر دشمنان خویش پیروز می‌شوند.نتیجه توکل و پیامد آن چیزی جز استقامت نخواهد بود. این گونه است که اهل توکل در برابر مخالفت‌ها و سختی‌ها نیرومند شده و قدرت دو چندان می‌یابند

این که خداوند متعال در این آیه شریف می‌فرماید: خداوند بنده‌اش را در برابر تهدیدهای دشمنان، تنها نمی‌گذارد، معنایش این نیست که نیروهای معارض درونی انسان را خنثی و بی اثر کند، و یا انسان را از ماهیّت و سرشت خود دور نماید. طبیعت انسان به گونه ای است که دارای قوای عقل و شهوت و غضب و...است، و این‌ها برای سازگاری با هم به کنترل و برنامه ریزی نیاز دارند، اگر انسان دارای حس زمینی و شهوت است، دارای عقل و نفس مطمئنّه نیز هست، این دو در کنار هم سبب می‌شوند که هم انسان برای بقای نسل و هدف‌های دیگر، از قوه شهوانی خود به جا استفاده کند و هم از عروج و قرب به محضر الهی به وسیله قوای مناسب معنوی باز نماند.

● توجه به اصل توکل در همه کارها

در نگرش اسلام و بینش قرآنی انسان در افعال و کارهای خویش باید به اصل توکل توجه داشته باشد و برای انجام هر عملی خدا را به عنوان علت کامل در نظر آورد؛ زیرا هر آن ممکن است که اراده الهی به امری دیگری تعلق گرفته و امور بر خلاف خواسته فرد بگردد. از آن جایی که در نگرش شیعی جبر و تفویض به معنای استقلال شخص در عمل و یا وابستگی محض معنا و مفهوم ندارد و امور دنیا و جهان بر پایه امر بین الامرین و منزله بین المنزلتین است بنابراین توکل معنا درست و صحیحی می‌یابد.

اگر خداوند می‌خواست انسان را به گونه دیگر بیافریند می‌توانست، ولی در آن صورت آن انسان، کاربرد انسان فعلی را نداشت. خداوند متعال اراده فرموده است با نهادن قوای معارض در وجود انسان، او را آزمایش کند.

آیه مبارک ۳۶ زمر درباره وضعیّت مؤمنان در برابر دشمنان خارجی سخن می‌گوید و به قوا و احساسات درونی انسان اشاره ای ندارد. بسیاری از مفسران نقل کرده‌اند که بت پرستان مکّه، پیامبر(صلی الله علیه و آ له و سلم) را از خشم و غضب بت‌ها بر حذر می‌داشتند، و می‌گفتند: از آن‌ها بدگویی مکن، و بر خلاف آن‌ها اقدام منما که تو را دیوانه می‌کنند و آزار می‌رسانند! آیه ۳۶ سوره زمر به این مناسب نازل شد و به آن‌ها پاسخ داد:«اَلَیسَ اللّهُ بِکاف عَبدَهُ ویُخَوِّفونَکَ بِالَّذینَ مِن دونِهِ; آیا خداوند برای بنده‌اش کافی نیست؟ امّا آن‌ها تو را از غیر او می‌ترسانند.»

فشار روانی و نوشداروی آرامش (۲)

● آثار توکل

برای توکل آثار در قرآن بیان شده که بیانگر اهمیت و جایگاه نیز آن در اندیشه توحیدی است. یکی از مهم‌ترین آثاری را که قرآن برای توکل بیان می‌کند، آرامش است . خداوند در آیه ۱۷۳ سوره آل عمران می‌فرماید: کسانی که مردم به ایشان گفتند که مردمان ضد شما گرد آمدند پس از ایشان بهراسید نه تنها نهراسیدند بلکه ایمانشان افزایش یافت و گفتند خداوند ما را بس است که او بهترین وکیل است.

در این آیه به خوبی و روشنی بیان شده است که چگونه توکل به خدا موجب شده است تا اهل ایمان با همه تبلیغات و جنگ روانی که دشمن به راه انداخته تا افکار عمومی را تهییج کند و مردمان را به هراس افکند با این همه اهل ایمان به جهت توکل بر خدا به جایی رسیدند که این جنگ روانی نتیجه معکوس داد و به جایی ترس و هراس از بسیج دشمنان و آمادگی برای حمله به ایمان ایشان افزوده شد. این‌ها همه بیانگر آرامشی است که به جهت توکل به خدا و این که خداوند ایشان را بس است و از دشمنان کفایت می‌کند ، پدیدار شده است. ( و نیز سوره نمل آیه ۷۰ و ۷۹)

بنابراین تقویت روحیه مؤمنان از برکات توکل است که خداوند در آیه ۱۲۲ همین سوره بدان اشاره کرده است که چگونه ایشان را به جهت توکل از شکست باز می‌دارد و روحیه ایشان را تقویت و تحکیم می‌بخشد. این گونه می‌شود که بر دشمنان خویش پیروز می‌شوند ( همان آیه ۱۲۳ و آیه ۱۶۰ و نیز انفال آیات ۴۸ و ۴۹)

نتیجه توکل و پیامد آن چیزی جز استقامت نخواهد بود. این گونه است که اهل توکل در برابر مخالفت‌ها و سختی‌ها نیرومند شده و قدرت دو چندان می‌یابند. ( آل عمران آیات ۱۲۱ و ۱۲۲) بنابراین در راه اسوه و سرمشق خود گام بر می‌دارند و از دشمن نمی‌هراسند و به آسانی از ایشان برائت می‌جویند و با صدا رسا و بلند نفرت و بیزاری خود را ابراز و اعلام می‌دارند، و این همه نیست به جز به برکت توکل و اعتمادی که به خداوند دارند.( ممتحنه آیه ۴ و نیز ابراهیم آیات ۱۲ و ۱۳) با توکل است که انسان شجاعت واقعی خود را به دست می‌آورد و از دشمن و مکر ایشان نمی‌هراسد. ( یونس آیه ۷۱)

موارد توکل عبارتند از : اصلاح جامعه ؛ تبلیغ و اجرای امور الهی و رسالت ، صبر و تحمل اذیت و آزار، تصمیم گیری‌های حساس و مهم و اعمال مدیریت اجتماعی ، دفع توطئه و مکر دشمنان ،جهاد با دشمنان، جنگ روانی و شایعه سازی دشمنان ، روزی، شرک ستیزی ، صلح و تصمیم گیری در باره آن، هجرت

در هنگامه نبرد به جهت توکلی که دارند از امدادهای غیبی برخوردار می‌گردند و خداوند به راه های مختلف و غیر عادی ایشان را کمک و یاری می‌رساند.( آل عمران آیه ۱۶۰) مکر و کید دشمنان را به خودشان باز می‌گرداند و مؤمنان را از توطئه‌ها و مکر ایشان ایمن می‌کند ( نساء آیه ۸۱)

● در چه اموری می‌توان به خدا توکل کرد؟

این پرسشی است که بسیار مورد توجه همگان قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد که انسان در همه امورش می‌تواند توکل کند و خداوند را وکیل خود گرداند. اما در قرآن برخی از امور به صورت مشخص به عنوان اموری که مؤمنان بدان توکل کرده و یا خداوند از مؤمنان خواسته است که در آن موارد توکل کنند بیان شده است .

این امور عبارتند از : اصلاح جامعه ( هود آیه ۸۸) ؛ تبلیغ و اجرای امور الهی و رسالت ( یونس آیه ۷۱و..) صبر و تحمل اذیت و آزار( ابراهیم آیه ۹ و ۱۲) تصمیم گیری‌های حساس و مهم و اعمال مدیریت اجتماعی ( آل عمران آیه ۱۵۹) دفع توطئه و مکر دشمنان ( نساء آیه ۸۱) جهاد با دشمنان ( ال عمران آیه ۱۲۲) جنگ روانی و شایعه سازی دشمنان ( آل عمران آیه ۱۲۲و ۱۲۳) روزی ( طلاق آیه ۲ و ۳) شرک ستیزی ( هود آیه ۵۵ و ۵۷) صلح و تصمیم گیری در باره آن ( انفال آیه ۶۱) هجرت ( نحل آیه ۴۱ و ۴۲) .

این‌ها مواردی بود که در قرآن به صراحت درباره وجوب توکل در آن موارد به خداوند مطالب و دستورهای وارد شده است ولی این موارد به عنوان بیان خاص است و انسان در همه موارد خرد و کلان می‌تواند و باید به خداوند توکل کند هر چند که در امور مهم و حساس به طور طبیعی این نیاز شدت می‌یابد.

باشد تا با دوری از شرک ( نساء آیه ۱۷۱) و گمراهی ( ملک آیه ۲۹) و بیمار دلی ( انفال آیه ۴۹) از فواید و آثار توکل بهره‌مند گردیم و اهل توکل به شمار آییم.

فرآوری : زهرا اجلال

منابع :

مقالات ؛ علمدار ، خلیل منصوری

سایت حوزه

سایت اندیشه قم