بررسی مقایسه ای كـاركرد خـانواده های اصلی افـراد مـعتاد و غـیر مـعتاد

در پژوهش حاضر تاثیر كاركرد خانواده اصلی بر اعتیاد مورد بررسی قرار گرفته است بدین منظور از مقیاس خانواده اصلی FOS استفاده شد این پژوهش در دو مرحله صورت گرفت در مرحله مقدماتی كه جهت برآورد اعتبار آزمون بر روی نمونه ۳۰ نفری انجام شد, ضریب اعتبار كلی پرسشنامه به روش كرونباخ ۹۱درصد برآورد گردید

در پژوهش حاضر تاثیر كاركرد خانواده اصلی بر اعتیاد مورد بررسی قرار گرفته‌است.بدین منظور از مقیاس خانواده اصلی ( FOS ) استفاده شد. این پژوهش در دو مرحله صورت گرفت. در مرحله مقدماتی كه جهت برآورد اعتبار آزمون بر روی نمونه ۳۰ نفری انجام شد، ضریب اعتبار كلی پرسشنامه به روش كرونباخ ۹۱درصد برآورد گردید.

در مرحله اصلی، مقیاس خانواده اصلی بر روی دو گروه آزمایشی و گواه با تعداد نمونه كل ۱۴۰ نفر اجرا شد. جهت گروه آزمایشی، تعداد ۷۰ نفر از مردان معتاد ۵۰ ـ۲۰ سال مراجعه‌كننده به مراكز ترك اعتیاد بهزیستی استان تهران، انتخاب شدند. در گروه گواه ۷۰ نفر از مردان ۵۰ ـ۲۰ سال كه از موادمخدر استفاده نكرده‌اند، همتاسازی شدند.

بعد از اجرا و جمع‌آوری داده‌های مقیاس خانواده اصلی به همراه اطلاعات جمعیت‌شناسی، داده‌ها به وسیله آزمون t برای گروه‌های مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهد، سطح كاركرد خانواده‌های اصلی افراد غیرمعتاد بالاتر از سطح كاركرد خانواده‌های اصلی افراد معتاد است(۰۰۰۱/۰<P).

هم‌چنین میزان استقلال و میزان صمیمیت در خانواده‌های اصلی افراد غیرمعتاد بالاتر از خانواده‌های اصلی افراد معتاد است (۰۰۰۱/۰<P). به این صورت، هر سه فرضیه پژوهش تایید شد و در تمام خرده‌مقیاس‌های پرسش‌نامه، میانگین نمرات افراد غیرمعتاد بالاتر از میانگین افراد معتاد بود. یافته‌های پژوهش بر اهمیت كاركرد خانواده اصلی و تاثیر آن بر اعتیاد فرزندان تاكید دارد و پیشنهاد می‌شود كه برای پیشگیری و درمان اعتیاد به كاركرد خانواده اصلی توجه شود. خانواده گروهی طبیعی است كه الگوهای تعاملی را در طول زمان به وجود آورده است. این الگوها ساختار خانواده را تعیین می‌كنند، بر كاركرد اعضای خانواده حاكم هستند، دامنه رفتار آنها را مشخص می‌كنند و تعامل آنها را تسهیل می‌نمایند (مینوچین، ۱۹۸۱؛ به نقل از لیچمن، ۲۰۰۲). خانواده برای اعضایش كاركردهای باارزشی دارد. اثر مهمی كه امروز روی افراد می‌گذارد، در آینده هم ادامه خواهد داشت. افراد یاد می‌گیرند كه در خانواده اصلی‌شان، جایی كه در آنجا به دنیا آمده‌اند، اجتماعی شوند و به كمك اعضای خود با دنیای خارج ارتباط برقرار كنند. هر فردی بر دیگر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد و خانواده آشكارا اثرات مثبت و منفی خود را به جامعه وارد می‌سازد.

خانواده نظام پویایی است. اعضای خانواده از طریق قوانین با یكدیگر متصل هستند و این قوانین در سیستم‌های خانواده سالم و متعادل برای ارتقای بهزیستی و رشد فردی اعضای خانواده به كار می‌آیند. این سیستم‌ها به طور عمیقی بر فرایندهای رشدی كودكان تاثیر می‌گذارند. در سیستم خانواده سالم، روابط باز هستند، قوانین انعطاف‌پذیر بوده و عادلانه و به طور دایمی اعمال می‌شوند. كودكان ارزش‌های سالم، فنون ارتباط، مرزها، نقش‌ها و الگوهای تعامل را رشد می‌دهند. كودكان وقتی به ابراز خواسته‌ها و نیازهایشان و مشاركت در مباحث، تصمیم‌گیری‌ها و فعالیت‌های خانواده ترغیب می‌شوند، احساس می‌كنند مورد توجه بوده و مهم هستند، ارزش آنها تایید می‌گردد و آنها حس سالمی از خویشتن را رشد می‌دهند (وگشیدر، ۱۹۹۴).بنابراین خانواده به عنوان اولین محیط اجتماعی و آزمایشگاه طبیعی است كه در آن شخصیت و الگوهای رفتاری فرد در رابطه با سایر اعضای خانواده شكل می‌گیرد و این منحصر به رفتار سازشی و بهنجار نیست. رفتار نابهنجار افراد را نیز خانواده شكل می‌دهد و نشان‌دهنده اختلال در كاركردهای مختلف بیان شده در نظام خانواده است (ثنایی، ۱۳۸۰). در یك سیستم ناسالم و نامتعادل از قبیل خانواده‌ای با یك یا چند عضو درگیر با سوء مصرف مواد، ارتباط‌ها بسته و قوانین، خشك و غیرواقع‌بینانه هستند. از روابط باز و رشد شخصی جلوگیری می‌شود و كودكان قادر به ایجاد پیوند عاطفی با والدین خودشان نیستند. آنها احساس شرمندگی و رهاشدگی می‌كنند و برای سپری كردن درد عاطفی و فشار روانی این وضعیت، رفتارهای ناسازگار و وسواسی را می‌آموزند. این مساله منجر به عزت‌نفس پایین، تعریف بد مرزها و آمادگی روان‌شناختی برای اعتیاد به مواد و مشكلات رفتاری دیگر می‌شود (وگشیدر، ۱۹۹۴).از آنجا كه اعتیاد بیش از آنكه فردی باشد، ماهیتی اجتماعی دارد، مهم‌ترین نهاد تاثیرگذار و تاثیرپذیر از آن كه چرخه اعتیاد را شكل می‌دهد، خانواده است (بروك، گوردون، وایت‌من و كوهن، ۱۹۹۰؛ هاوكینز، كاتالانو و میلر، ۱۹۹۲؛ به نقل از شیر، بوردون و دانرمایر، ۲۰۰۰). به عبارت روشن‌تر، مساله اعتیاد مربوط به نوع خانواده، ارتباط عملكردهای ویژه آن، تاریخچه منحصر به فرد آن و نیز ساختار ارتباطی و ارزش‌های حاكم در آن می‌باشد. خانواده هم در پیدایش و هم در تداوم اعتیاد به موادمخدر، نقش اساسی دارد، یعنی خانواده خود جزیی اساسی از این بیماری است و بدون آن، این بیماری اساسا بروز نمی‌كند (چیریلو و همكاران، ۱۳۷۹).در ارزیابی ساختار و كاركرد خانواده‌های اصلی افراد معتاد، پژوهش‌های فراوانی در مورد محیط خانواده و اهمیت نسبی نقش‌ها و ویژگی‌های پدران و مادران افراد معتاد، انجام شده‌اند (ناركو، بلاچی، هانلون، اگریدی و مك‌كارن، ۱۹۹۸، بارنز و ولته، ۱۹۸۶؛ شیر و انگر، ۱۹۹۸؛ پرست، بنسون و پروتینسكی، ۱۹۹۸). كافمن و كافمن (۱۹۷۹) بر این اعتقادند كه سوء مصرف مواد در تنهایی اتفاق نمی‌افتد و اغلب عوامل خانوادگی و اجتماعی دخیل هستند. استفاده از موادمخدر، مانند هر مشكل دیگری می‌تواند به عنوان حافظ سیستم و وسیله‌ای برای بقای آن تلقی شود (كافمن، ۱۹۸۵؛ به نقل از لویز، دانا و بلونیز، ۱۳۸۱). سوء مصرف اغلب در مركز كاركرد خانواده قرار می‌گیرد و به یك عامل سازمانی نخستین در ساختار خانواده تبدیل می‌شود. به طور مثال خانواده‌ای كه فرد وابسته به مواد را در درون خود دارد، می‌آموزد كه تعامل حیاتی خویش را در كنار معتاد حفظ كند. حتی مواد ممكن است به عاملی برای پایداری خانواده تبدیل شود و به خانواده این فرصت را بدهد كه مسایل خود را با روش‌های معلوم حل كند (لویز و همكاران، ۱۳۸۱). اتینگ و بی‌وایز (۱۹۸۷) اشاره دارند به این نكته كه ابعاد روابط خانواده، تایید فرزند به وسیله والدین و تعامل مابین والدین و نوجوانان بر مصرف مواد مرتبط نوجوانان تاثیرگذار است.كافمن و كافمن (۱۹۷۹) گزارش كردند كه درگیری‌های هیجانی منفی به طور معنا داری در خانواده‌های افراد معتاد نسبت به خانواده‌های افراد غیرمعتاد بیشتر است. جوزف اكالیفاتو (۲۰۰۰) طی پژوهشی نشان داد كه اغلب نوجوانانی كه از خطر سوء مصرف مواد درامان بودند، افرادی به دور از هر نوع فشار خانوادگی بوده‌اند.

---