موضوعات مهم رویارویی نشریات كتابداری و اطلاع رسانی از دیدگاه یك سردبیر مجاری

نقش نشریه های كتابداری و اطلاع رسانی در كشورهای كوچك تر برای استفاده از زبان و اصطلاحات رسانه ای نشریات تخصصی در كشورهای كوچك تر همزمان باید هم به مثابه گیرندگان جهانی عمل كنند, هم به مثابه ایستگاه های ترجمه و رِله گزینشی, و هم به عنوان فرستندگان چند بانده شخص با هدف مخاطبان هر چه بیش تر, می خواهد از تحولات حرفه ای سراسر دنیا باخبر شود و آنها را از زاویه ای خاص بررسی كند از میان این همه اطلاعات چه چیزی برای آن كشور مناسب تر است

نقش نشریه‌های كتابداری و اطلاع‌رسانی در كشورهای كوچك‌تر برای استفاده از ]زبان و[ اصطلاحات رسانه‌ای نشریات تخصصی در كشورهای كوچك‌تر همزمان باید هم به مثابه گیرندگان جهانی عمل كنند، هم به مثابه ایستگاه‌های ترجمه و رِلهء گزینشی، و هم به عنوان فرستندگان چند بانده.شخص با هدف مخاطبان هر چه بیش‌تر، می‌خواهد از تحولات حرفه‌ای سراسر دنیا باخبر شود و آن‌ها را از زاویه‌ای خاص بررسی كند: از میان این همه اطلاعات چه چیزی برای آن كشور مناسب‌تر است. مرادم از "ایستگاه و ترجمه و رلهء گزینشی"، ترجمهء اطلاعات گزیده به زبان مادری و سپس انتقال آن است. سرانجام به "ارسال چند بانده" نیاز داریم تا افراد هر چه بیش‌تر، از متخصصان گرفته تا نخبگان حرفهء ما، هم در خارج و هم در داخل، بتوانند _ و مشتاق باشند _ كه مطالب ارسالی را دریافت دارند. در كشورهای كوچك‌تر گرایش‌های جهانی و موقعیت‌های داخلی باید در نظریه و عمل علوم و حرفه‌ها درآمیزند تا به بخش‌ها طبیعی ]و حیاتی[ علوم و حرفه‌های هم‌ارز در جهان تبدیل شوند. در عین حال باید توسعهء ذاتی ]شرایط[ داخلی را نیز تقویت كنیم.حتی نشریات منتشر شده در كشورهای كوچك‌تر هم با رقابت روبرو هستند. باید نوعی تقسیم كار، براساس موضوع و دیگر جنبه‌های كار، پدید آوریم كه به همهء ما در انجام هر چه كارآمدتر سه نقشی كه در بالا به آن‌ها اشاره كردم كمك كند.هر چیزی كه در مورد ویرایش و انتشار نشریات تخصصی در كشورهای كوچك‌تر صادق است دربارهء نشریات علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی نیز مصداق دارد. مجله "اطلاعاتی علمی و فنی" (مختصراً, TMT(۱)) یكی از این موارد است. تجربهء ما در TMT به این سوال كه چگونه می‌توان (تا حدودی) با این چالش سه‌گانه برخورد كرد پاسخ می‌دهد. این تجارب مشكلاتی را كه نوعاً در ویرایش نشریات وجود دارد به ما نشان می‌دهد.

TMT یكی از نشریات كتابداری و اطلاع‌رسانی در مجارستان

TMT، كه اكنون چهل و پنجمین دورهء آن در حال چاپ است، هر سال ۴۵ تا ۵۰ تحقیق، مقاله، جستارو و گزارش منتشر می‌كند. به دلیل همكاری در تالیف متون، تعداد نویسندگان نسبتاً زیاد است. ۷۰ تا ۷۵ درصد نویسندگان، مجارستانی و بقیه از خارج كشور، عمدتاً از غرب هستند. دو سوم نویسندگان مجاری به مسائل مجارستان می‌پردازند، امّا مقالات مربوط به موضوعات خارجی نیز به مجارستان مربوط می‌شوند.نویسندگان خارجی نوعاً به كتابخانه، منطقه، كشور و حوزه‌های خاص خود و نیز به فعالیت‌های سازمان‌های بین‌المللی می‌پردازند؛ امّا گاهی در صورت درخواست، درباره‌ی مشكلات مجارستان نیز مطلب می‌نویسند. در حدود ۵۰ درصد مقالات داخل كشور را نویسندگان به ابتكار خود فراهم می‌كنند. در حالی كه به‌طور مرتبی ۸ تا ۱۰ نویسندهء حرفه‌ای در نشریهء ما مطلب چاپ می‌كنند، بیش‌تر نویسندگان زمانی كه معتقد بوده‌اند موضوع مورد بحث اهمیت حرفه‌ای ویژه‌ای دارد، تنها یك مطلب ارائه كرده‌اند، و در آن عمدتاً پیشرفت‌های محلی، مثلاً در خودكارسازی را گزارش داده‌اند. نیمهء دیگر مطالب داخلی به درخواست ما نوشته می‌شود. TMT تلاش دارد اخباری دربارهء پروژه‌ها، مفاهیم و برنامه‌های پژوهشی تخصصی كسب كند و سپس سعی می‌كند دست نوشته‌ها را از كشوی میز موءلفان "بیرون بكشد" ]و به مجله انتقال دهد[. درخواست‌هایی برای تألیف مقاله در موضوعات خاص صورت می‌گیرد، خصوصاً هنگامی كه شماره‌های موضوعی ویژه‌ای دربارهء مشكلات روز كه به آن‌ها پرداخته شده در دست تهیه باشد.نویسندگان خارجی گزارش نهایی مطالعاتی را كه در آن شركت داشته‌اند (مثلاً به عنوان مشاور) و نیز مقالات ارائه شده در همایش‌های برگزار شده در مجارستان را در اختیار ما قرار می‌دهند. هر سال دو یا سه بار از یك نویسندهء خارجی برای نوشتن مقاله درخواست ویژه به عمل می‌آوریم. اكثر مقالات و مطالب (۷۲ درصد در سال ۱۹۹۷) سه تا پنج ماه بعد از تاریخ تحویل به نشریه چاپ می‌شوند. حدود ۱۰ درصد مقالات در كم‌تر از این مدت منتشر می‌شوند. این مقاله‌ها كه تقریباً بلافاصله پس از دریافت چاپ می‌شوند، بدون استثنا همگی به خواست نشریه تألیف شده‌اند. تأخیر هشت یا نه ماه در چاپ نشبتاً نادر است. در چنین مواردی غالباً، به دلایل تخصّصی یا نگارش، به گردهمایی‌های چند جانبهء نویسندگان و مسئولان نشریه نیاز پیدا می‌كنیم. سالانه حدود پنج تا ده مقاله به علت برآورده نكردن انتظارات داوران نشریه از نظر محتوا یا سبك نگارش، رد می‌شود.ما عموماً مهم‌ترین انتشارات مجاری در حوزه‌ی خودمان (تك نگاشت‌های جدیدالانتشار، ابزارهای نمایه و كتابشناسی‌های خاص) را نقد و ارزیابی می‌كنیم, امّا به علت كم بودن تعداد همكاران، بررسی نظام‌مند نشریات و كتاب‌های خارجی برای ما مقدور نیست. اما از دریافت چنین نقد و بررسی‌هایی استقبال می‌كنیم.نوع موضوعاتی را كه TMT پوشش می‌دهد می‌توان با ذكر برخی از مقالات چهار شماره اوّل در سال ۱۹۹۸ بخوبی نشان داد:

- برنامه گسترش زیرساختار ملی اطلاع‌رسانی، ۲۰۰۰-۱۹۹۸؛

- مفهومی نوین از گسترش كتابخانه الكترونیك در مجارستان در ۱۹۹۷ و چگونگی نهادینه كردن آن؛

- تأمّلاتی دربارهء یك مركز چند رسانه‌ای و كتابخانه رقومی، با نام "جانوس نیومان"(۲) ریاضیدان و دانشمند مشهور علوم رایانه در جهان (كه بیش‌تر با نام "فون نیومان" معروف است). این مركز به موجب قانون ۱۹۹۷ مجارستان در مورد موزه‌ها، كتابخانه‌های عمومی و سازمان‌های آموزش بزرگسالان تأسیس خواهد شد؛

- نظام اطلاع‌رسانی و سندداری استحادیه اروپایی؛

- پژوهش بازاریابی دربارهء رابطه كتابخانه‌ها و كارفرمایان؛

- كتابخانه‌های الكترونیكی و زیست پزشكی؛

- اداره آتی نشریات الكترونیكی توس سازمان‌های اشتراك؛

-اطلاع‌رسانی پزشكی به افراد عادی از طریق اینترنت؛

مجلات خارجی نیز مقالات و مطالب TMT را ارزیابی و نمایه‌سازی می‌كنند؛ از جمله: Referativny, Pascal, LISA, zhurnal چكیده‌نامه علوم، مجموعهء ث: رایانه و كنترل، و همچنین چیكده‌نامهء علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی مجارستان، و چكیده‌نامه تحقیق و توسعه مجارستان. به اعتقاد ما خلاصه‌ای از مقاله به زبان‌ها انگلیسی، آلمانی و روسی كه با تمام مقالات مهم همراه است، در این پوشش گسترده اطلاع‌رسانی بی‌تأثیر نیست.چكیده‌ها و بررسی‌ها موضوعی ما دربارهء مقالات نشریات خارجی نقش مهمی در تبدیل TMT به ایستگاه رلهء گزینشی داشته است. در انتخاب مقالات، سه موضوع را در نظر می‌گیریم:

- دو سوم كتابداران مجارستان به هیچ زبان خارجی آشنا نیستند، بنابراین چیكده‌های ما واقعاً ضروری است.

- مجلات خارجی كتابداری و اطلاع‌رسانی فقط در چند كتابخانهء بزرگ مجارستان موجود است، بنابراین كارشناسان و متخصصان آشنا به زبان خارجی كه در مناطق دور زندگی می‌كنند، تنها با تحمل مشكلات زیاد می‌توانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند.با در نظر گرفتن این موارد، سعی می‌كنیم چكیده‌ها و بررسی‌هایی كه از مقالات خارجی تهیه می‌كنیم جانشینی برای منابع اصلی باشند. در عین حال، تلاش داریم تصویری كه ارائه می‌كنیم از نظر جغرافیایی، تصویر ]جامع و[ متعادلی از آن چیزی باشد كه در حرفهء ما در جهان می‌گذرد. هر سال گزارشی از تحولات حرفه‌ای در ۲۰ تا ۲۵ كشور و نیز پروژه‌های چند ملیتی را ارائه می‌كنیم.در مورد موءلفانی كه به بررسی منابع ردیف اول می‌پردازند (حدود ۱۳۰ تا ۱۶۰ نویسنده در هر سال)، نسبت غریبان بین دو سوم و سه چهارم است. تعداد نویسندگان انگلیسی _ امریكایی، مانند دوره كمونیستی، زیاد است، زیرا TMT از مدت‌ها پیش این حق را داشته كه به‌منظور تمركز بر كیفیت حرفه‌ای، از نظر سیاسی بی‌طرف باشد. از اروپای مركزی و شرقی، موءلفانی از روسیه، لهستان، چك و اسلواكی غالباً با این نشریه همكاری دارند. حضور آن‌ها اثبات می‌كند كه در دوران دمكراسی‌های جدید از ۱۹۸۹، از جاذبه TMT كم نشده، چرا كه فرآیند دگرگونی در این كشورها بسیار شبیه تغییرات است كه در مجارستان جریان دارد.همچنین TMT خبرهای كوتاه و جالب را با علاقه چاپ می‌كند. این خبرها "شعاع اطلاعاتی" مجله را به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهند.

دیگر نشریات كتابداری و اطلاع‌رسانی در مجارستان

صرف‌نظر از نشریه Magyar Konyuszemle (قدیمی‌ترین نشریهء كتارداری مجارستان كه در سال‌های اخیر صفحات خود را اختصاصاً وفق تاریخ كتاب و كتابخانه كرده)، سالنامه‌های كتابخانه‌های عمده (كه بر مجموعه كتاب‌های خود تأكید دارند)، و خبرنامه‌ها و بولتن‌های كتابخانه (كه در ابعاد مختلف برای گروه‌های خاص آماده می‌شوند)، در مجارستان فقط چهار نشریهء ملی در زمینه كتابداری و اطلاع‌رسانی وجود دارد از میان این چهار نشریه، Konyvla۰۳۹;ri Levelezo/Lap (با شمارگان ماهانه ۱۰۰۰ نسخه) و Konyvta۰۳۹;ros, Konyvtar, Konyv (با تیراژ ماهانه ۹۰۰ نسخه) قابل توجه جدی نیستند، زیرا این نشریات بر حفاظت از علایق حرفه‌ای و بر مشكلات كتابداران عمومی تأكید دارند؛ و درموارد استثنایی كه مقالاتشان به فراتر از این حوزه می‌پردازند از عمق لازم برخوردار نیستند.بنابراین TMT (با شمارگان ۵۱۰ نسخه در ماه) تنها یك رقیب واقعی دارد فصلنامه Könyvtari Figyelö (اختصاراً KF ) است. این نشریه با نام قبلی خود در سال ۱۹۹۵ تأسیس شد و اكنون ۸۵۰ نسخه شمارگان دارد. وجه مشترك ما با این نشریه، دست كم در كلی‌ترین مسائل كتابداری تخصصی و علمی و نیز در مورد خط‌مشی اطلاع‌رسانی است. از طرف دیگر TMT خود را به انتشار مطالب مربوط به خدمات اطلاع‌رسانی در علوم اجتماعی محدود نمی‌داند و به كتابخانه‌های دارای مجموعه‌های عمومی نیز نمی‌پردازد، بلكه بیش‌تر بر علم اطلاع‌رسانی تأكید دارد. نكتهء دیگر این كه تلاش می‌شود چیكیده‌های TMT جانشین انتشارات اصلی باشند، در حالی كه چكیده‌های KF از این ویژگی برخوردار نیستند.

---