تخمک گذاری در ۱۵ دقیقه

تخمک سلول تناسلی ماده است که هاپلویید است یعنی ۲۳ کروموزم نیمی از تعداد کرموزم های سلول های جسمی معمول را دارد

تخمک سلول تناسلی ماده است که هاپلویید است؛ یعنی ۲۳ کروموزم (نیمی از تعداد کرموزم‌های سلول‌های جسمی معمول) را دارد....

به‌طور معمول هرماه یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود که هنگام بارورشدن با سلول اسپرم توانایی ایجاد یک رویان انسان را دارد. سطح بیرونی تخمک با لایه‌ای از سلول‌ها پوشیده شده است که به آن اپی‌تلیوم ژرمینال می‌گویند. این سلول‌‌ها تخمک نابالغ را که از هنگام تولد در تخمدان‌ها وجود دارد، احاطه می‌کنند. یک کره توخالی سلول‌ها به نام فولیکول هریک از تخمک‌ها را در تخمدان احاطه می‌کند. درون هر فولیکول، تخمک به تدریج بالغ می‌شود. حدود ۴ ماه طول می‌کشد تا فولیکول پس از فعال شدن رشد و نمو کند و بالغ شود.

برخی از فولیکول‌ها پیش از آنکه بالغ شوند، ممکن است تا ۴۰ سال در تخمدان به حالت نهفته باقی بمانند، برخی از فولیکول‌های حاوی تخمک در طول زمان تحلیل می‌روند و هیچ‌گاه به مرحله رشد وارد نمی‌شوند. در طول سال‌های باروری یک زن، ۳۰۰ تا ۴۰۰ فولیکول بالغ می‌شوند و تخمک خود را برای لقاح با اسپرم آزاد می‌کنند. هنگامی که یک زن به مرحله یائسگی می‌رسد، اغلب تخمک‌های باقی‌مانده تحلیل رفته و نابود شده‌اند. هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH)که از غده هیپوفیزدر مغز به درون خون آزاد می‌شود، باعث رشد تخمک می‌شود. پس از آنکه تخمک بالغ شد، هورمون دومی از هیپوفیز به نام هورمون لوتیینی‌کننده (LH) آزاد می‌شود که باعث آزاد شدن تخمک از تخمدان یا تخمک‌گذاری می‌شود. در حالی که تخمک در حال رشد است، دیواره‌های فولیکول با اضافه شدن سلول‌های جدید متسع می‌شود. فولیکول و تخمک درون آن به آهستگی از میان بافت‌های تخمدان حرکت می‌کنند تا هنگامی که برجستگی در سطح تخمدان به وجود می‌آورند.

حفره خالی که میان تخمک و دیواره فولیکول وجود دارد معمولا حاوی مایعی است که به وسیله سلول‌های فولیکولی ترشح می‌شود. این مایع تخمک را مرطوب نگه می‌دارد و محیط مناسب برای رشد آن را فراهم می‌کند. هنگامی که فولیکول پاره می‌شود، تخمک از سطح تخمدان آزاد می‌شود و بعد به وسیله لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) گرفته شده و به سمت حفره رحم هدایت می‌شود. خود تخمک حاوی یک هسته مرکزی است که ماده ژنتیکی مونث در آن قرار دارد. ترکیب این ماده ژنتیکی با ماده ژنتیکی اسپرم تعیین کننده خصوصیات وراثتی کودک است. در اطراف هسته، پلاسمای سلولی یا همان زده قرار دارد که حاوی مواد مغذی ضروری برای رشد سلول تخمک است.

اگر تخمک در طول ۲۴ ساعت پس از آزادشدن‌اش از تخمدان با اسپرم لقاح پیدا نکند، شروع به تحلیل رفتن می‌کند. اگر تخمک با اسپرم لقاح پیدا کند، رشته‌ای از تقسیم سلولی در آن آغاز می‌شود. در این مرحله اگر تخمک بارورشده به دو بخش مجزا تقسیم شود که هریک به رشد خود ادامه دهند، دوقلوهای همسان به وجود می‌‌آیند و در صورتی که این جدا شدن ناکامل باشد، دوقلوهای به هم چسبیده به وجود می‌آیند. دوقلوهای ناهمسان هنگامی ایجاد می‌شوند که دو تخمک جداگانه در یک ماه آزاد ‌شده و به‌طور مستقل با اسپرم بارور می‌شوند.

● چرخه تولید تخمک و تخمک‌گذاری

تخمدان حاوی ۶ نوع سلول است:

۱) سلول‌های فولیکولی: سلول‌های اپی‌تلیالی پهنی که منشا آنها اپی‌تلیوم پوشاننده سطح تخمدان است.

۲) سلول‌های گرانولوزا: که سلول‌های فولیکولی را احاطه می‌کنند و شکل آنها از پهن تا مکعبی تغییر می‌کند و پس از رشد چند لایه می‌شوند.

۳) اپیتلیوم سطحی تخمدان: بیرونی‌ترین لایه تخمدان.

۴) تونیکا آلبوژینه: قشر تخمدان را می‌پوشاند.

۵) قشر تخمدان: حاوی فولیکول‌های تخمدانی و ماده زمینه‌ای در بین آنهاست. هر فولیکول از خارج به داخل به ترتیب شامل سلول‌های کومولوس اووفوروس، سلول‌های گرانولوزا، بخش تاج شعاعی (کورورنا رادیاتا)، لایه شفاف (زونا پلاسیدا)، لایه «تکا»، حفره (آنتروم) فولیکول، مایع فولیکولی و بالاخره تخمک ابتدایی است. همچنین درون تخمدان جسم زرد (کورپوس لوتئوم) وجود دارد که پس از تخمک‌‌گذاری از باقی‌مانده سلو‌های فولیکولی تشکیل می‌شود و هورمون‌‌های جنسی زنانه را تولید می‌‌کند.

۶) بخش مرکزی تخمدان یا مدولا: این بخش حاوی فولیکول نیست.

● تخمک‌گذاری

در شروع هر چرخه قاعدگی، حدود ۱۲ تا ۲۰ فولیکول اولیه حاوی تخمک نارس تحت تاثیر هورمون محرک فولیکولی (FSH) شروع به رشد می‌کنند تا به فولیکول ثانوی بدل شوند. خود فولیکول‌های اولیه از فولیکول‌های ابتدایی منشأ می‌گیرند. فولیکول‌های اولیه در تخمدان جنین مونث در ۱۰ تا ۳۰ هفتگی به وجود می‌آیند. تا حدود روز ۹ چرخه قاعدگی، تنها یکی از فولیکول‌های ثانوی باقی می‌ماند و بقیه فولیکول‌های در حال رشد تحلیل می‌روند. فولیکول باقی‌مانده که فولیکول غالب نام دارد، مقدار زیادی هورمون جنسی زنانه یا استرادیول تولید می‌کند. تولید این هورمون به همکاری میان سلول‌‌های تکا و سلول‌های گرانولوزا بستگی دارد. در روز ۱۴ سیکل، تولید هورمون محرک لوتئینی‌کننده (LH) اوج می‌گیرد و این امر باعث تبدیل فولیکول ثانوی به فولیکول ثالثیه می‌شود که در طول ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعدی آزاد می‌شود.

هنگام ایجاد فولیکول ثالثیه سلول تخمک اولیه تقسیم می‌شود و با تقسیم هسته آن تعداد کروموزم‌های آن به نصف می‌رسد اما تقسیم سیتوپلاسم به صورت نامتقارن انجام می‌شود، و در نتیجه یک تخمک ثانوی و یک جسم قطبی ایجاد می‌شود. فولیکول باقی‌مانده به جسم زرد بدل می‌شود. جسم زرد در نیمه دوم چرخه قاعدگی به تولید هورمون‌های جنسی زنانه استروژن و پروژسترون می‌پردازد. در صورتی که بارداری رخ ندهد، جسم زرد به تدریج تحلیل می‌رود و در انتهای چرخه ماهانه به جسم سفید بدل می‌شود که غیرفعال است. تخمک آزاد شده به ترتیب از خارج با این لایه‌ها پوشیده شده است.

۱) تاج شعاعی (کورونا رادیاتا): پوشش بیرونی ضخیم‌تری که از سلول‌های فولیکولی دراز شعاعی ساخته شده است.

۲) لایه شفاف (زونا پلاسیدا): یک لایه میانی ضخیم شفاف که سلولی ندارد.

۳) غشای ویتلین: یک لایه نازک درونی که نتیجه ترشح موادی از خود تخمک است.

دکتر علی ملائکه