تصویر مسلمانان در سینمای امروز بریتانیا

شبکه هامبورگ ساخته آنتونیا برد, فیلمی مستند داستانی Docu Drama است که بر اساس حادثه یازده سپتامبر ۲۰۰۱ و عملیات گروه القاعده در آمریکا ساخته شده است در واقع فیلمساز, از طریق دراماتیزه کردن این حادثه, خواسته است انگیزه های سیاسی, مذهبی و ایدئولوژیک عوامل مسبب این فاحعه را بررسی نماید

پخش تلویزیونی فیلم شبکه هامبورگ از کانال چهار و اکران عمومی فیلم یک بوسه عاشقانه ساخته کن لوچ پس از نمایش موفقیت آمیز آن در جشنواره های کن، برلین و ادینبورگ و همینطور نمایش فیلم یاسمین ساخته کنی گلنان در جشنواره ادینبورگ همه دال بر این نکته اند که سینمای بریتانیا، در رویکرد تازه خود، توجه خاصی به موقعیت اقلیت های مذهبی، نژادی و قومی، خصوصا آسیایی های مسلمان در جامعه امروز بریتانیا نشان داده است.

این رویکرد بخصوص پس از حوادث یازده سپتامبر و رویدادهای متعاقب آن و شدت گرفتن فعالیت های تروریستی گروه های اسلامی تندرو بسیار محسوس بوده است.

یکی از مهمترین ویژگی های این فیلم ها، پرداختن به بحران و کابوس ناشی از حوادث پس از یازده سپتامبر در میان مسلمانان بریتانیا و تاثیر این بحران بر زندگی و کار آنان است.

به طور کلی دو نوع گرایش عمده را در فیلم های جدید انگلیسی که بر مبنای این موضوع ساخته شده اند می توان تشخیص داد: فیلم هایی که با یک پیشداوری و قطعیت در مورد گروه هایی از مسلمانان در جوامع غربی (در این مورد خاص جامعه بریتانیا) که به بهانه جهاد اسلامی، مبارزه با کفر و غرب ستیزی درگیر عملیات تروریستی و انتحاری، انفجارها و کشتارهای دسته جمعی شهروندان بی گناه این جوامع اند، ساخته می شوند (مثل شبکه هامبورگ) و فیلم هایی که با دیدی رئالیستی و جامعه شناختی به بررسی و تحلیل شرایط و موقعیت اقلیت های مسلمان و تاثیر تنش ها و بحران های سیاسی خصوصا بحران های ناشی از حوادث پس از یازده سپتامبر بر زندگی آنها می پردازند (فیلم هائی چون یک بوسه عاشقانه ساخته کن لوچ و یاسمین ساخته کنی گلنان).

در فیلم های دسته اول که به نوعی گرایش غالب در این زمینه محسوب می شود، فیلمساز سعی دارد با استفاده از شگردهای مستند سازی مثل دوربین سوبژکتیو، تصاویر سیاه و سفید که با دوربین روی دست گرفته شده، نماهای بازسازی شده با کیفیت دوربین های CCTV مستقر در فرودگاه ها و خیابانها و یا ارجاع به تیترهای خبری روزنامه ها و آوردن میان نویس (caption) لابلای تصاویر به کارش سندیت بخشیده و به بیننده اینگونه القا کند که دارد فیلمی واقعی(factual) از ماجرایی واقعی با آدم هایی واقعی می بیند که در چند و چون آن شکی وجود ندارد چرا که او فیلم خود را بر اساس اسناد و مدارک معتبر و خدشه ناپذیری ساخته است که سرویس های اطلاعاتی و امنیتی بریتانیا و آمریکا در اختیار او گذاشته اند.

اما گرایش دوم مربوط به فیلمسازانی است که اصولا با دیدی واقع بینانه و انسان گرایانه به مسلمانان جامعه خود نگریسته و برداشت و تحلیل دقیقی از وضعیت آنان در فیلم های خود داشته اند. مسلمانانی که در فیلم های این دسته از فیلمسازان تصویر شده اند مردمی عادی اند که اگرچه باورها، اعتقادات و تعصبات مذهبی و قومی خود را دارند اما هیچ ارتباطی با شبکه ترور اسلامی ندارند. هرچند فشارها، تحقیر ها و رفتار خشونت آمیز و نژاد پرستانه جامعه میزبان می تواند تخم نفرت، کینه و غرب ستیزی را در دلهای آنها بکارد و آنها را به سمت خشونت و انتقام و همدلی با گروه های تندرو اسلامی سوق دهد.

در اینجا دو فیلم شبکه هامبورگ و یاسمین به عنوان دو نمونه شاخص از این دو گرایش مورد بررسی قرار می گیرد.

● شبکه هامبورگ (Hamburg Cell)

شبکه هامبورگ ساخته آنتونیا برد، فیلمی مستند داستانی (Docu-Drama) است که بر اساس حادثه یازده سپتامبر ۲۰۰۱ و عملیات گروه القاعده در آمریکا ساخته شده است. در واقع فیلمساز، از طریق دراماتیزه کردن این حادثه، خواسته است انگیزه های سیاسی، مذهبی و ایدئولوژیک عوامل مسبب این فاحعه را بررسی نماید.

فیلم به طور مشخص بر زندگی" زیاد جراه" دانشجوی لبنانی که در هامبورگ تحصیل می کند، متمرکز شده است و سیر تحول او را از یک دانشجوی غیرمذهبی به یک مسلمان متعصب نشان می دهد.

"زیاد" که از خانواده ای مرفه و مسلمان است، در ابتدا رفتاری غیرمذهبی و سبک زندگی کاملا غربی دارد. ریش اش را می تراشد، مشروب می خورد و با دوست دخترش به کافه و بار می رود، اما به تدریج تحت تاثیر تبلیغات شبکه القاعده در هامبورگ قرار می گیرد و جذب گروه آنها می شود.

او به تدریج از گذشته خود جدا شده و سبک زندگی غربی را کنار گذاشته و راه و روش دیگری در پیش می گیرد. ریش می گذارد و نماز می خواند، از مشروب خوردن دست می کشد و دوست دخترش را وادار می کند که حجاب اسلامی داشته باشد. در پایان فیلم، او یکی از همان کسانی است که در عملیات انتحاری القاعده در نیویورک شرکت کرده و با هواپیما به برج مرکز تجاری آمریکا می کوبد.

اگرچه فیلم، ساختار دراماتیک درست و محکمی دارد و همه عوامل و عناصر را به دقت کنار هم می چیند تا به حادثه یازده سپتامبر منجر شود اما همانگونه که قبلا گفته شد، اساسا متکی بر پیش فرض هایی است که فیلمساز از قبل در ذهن دارد و در جهت اثبات آنها پیش می رود. به اعتباری، روایت او از حادثه یازده سپتامبر، مطابق روایت رسمی نهاد های دولتی آمریکا و رسانه های گروهی وابسته به آن است.

آنتونیا برد، سازنده فیلم مشهور و جنجالی کشیش (The Priest )، این فیلم را نخستین تجربه مستند داستانی خود می داند و در باره آن می گوید:

"برای ساختن این فیلم، تحقیقات زیادی به عمل آوردیم. ما موضوع بسیار مشکلی را باز سازی می کردیم و باید علائق تماشاگر را در نظر می گرفتیم."

---