خوشبختی , واقعیت یا خیال

هدف از خلقت هستی و به دنبال آن خلقت انسان , رساندن انسان به نقطه کمال و وصول او به بالاترین رتبه انسانی , یعنی مقام قرب و عبودیت است

هدف از خلقت هستی و به دنبال آن خلقت انسان ، رساندن انسان به نقطه کمال و وصول او به بالاترین رتبه انسانی ، یعنی مقام قرب و عبودیت است . از این رو انسان فطرتا موجودی کمال جو و سعادت طلب است و همواره در پی رشد و پرورش ‍ استعدادهای درونی و فطری خویش است .بدیهی است که مسئله سعادت و خوشبختی و اندیشیدن در راه های رسیدن به آن ، از مباحثی است که ذهن هر انسان پویا و طالب رشد و تعالی را آرام ننهاده و همچون آبی گوارا ، سرشت تشنه او را به سوی خود فرا می خواند.

استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری در کتاب خود می آورد:

● واتوا البیوت من اءبوابها و اتقوا الله لعلکم تفلحون (۱)

پسندیده آن است که به خانه ها از درها وارد شوید و از خدا بترسید ، تا رستگار شوید.

این دستورالعمل در آغاز بسیار ساده به نظر می رسد ، چرا که هر عاقلی می داند برای ورود به خانه باید از راه ورودی آن استفاده نمود ، اما آیه در صدد بیان مطلبی شیرین تر است ، و آن این که تنها خانه نیست که در مخصوص داشته ، بلکه زندگی ، خوشبختی و حیات طیب نیز در مخصوص ‍ به خود را دارد.

بسیاری از افراد ، تمام عمر را در پس دیوار زندگی گذرانده و در سعی و تلاش برای رسیدن به محوطه خوشبختی ، آب در هاون می کوبند و سرانجام ، دچار همین تزلزل اعتقادی شده و وجود گوهر سعادت را منکراند ، در حالی که خداوند سبحان در دو جمله ، مدخل خوشبختی و برخورداری از حیات طیب را نشان داده است ، آنجا که می فرماید:

● الذین امنوا و عملوا الصالحات طوبی لهم و حسن ماب (۲)

کسانی که ایمان آورده و عمل صالح و نیکو انجام می دهند ، (یعنی از در مخصوص زندگی وارد می شوند) خوشا زندگی شان و نیکو باد فرجام شان .

هر گونه لذتی خوشبختی نیست . چه بسا لذت هایی که مانع از لذت شیرین تر شده و یا مقدمه ای برای رنجی دردناک تراند.

● رابطه خوشبختی و لذت :

برخی ، کامیابی از امکانات موجود و رسیدن به لذت های ظاهری و باطنی انسان را خوشبختی دانسته و محروم بودن از آنها را رنج و شقاوت بر شمرده اند. حتی بسیاری از کسانی که باورهای دینی دارند و با همین باورها زندگی می کنند نیز دچار این اشتباه شده و دست یافتن به این لذت ها را اوج خوشی خود می دانند ، حال آن که پس از مدتی و گاه پس از رسیدن به این لذت های ناپایدار ، دچار پشیمانی شده و راه را از چاه تشخیص می دهند. در حالی که انسان خوشبخت کسی است که هرگز از رسیدن به سعادت ، دچار پشیمانی نشده و حسرت ایام گذشته را به دل راه نمی دهد.

لذت ، مقارن با خوشبختی است و هر مرحله ای از سعادت و خوشی زندگی ، لذتی را به همراه دارد ، اما نیل به هر گونه لذتی خوشبختی نیست . چه بسا لذت هایی که مانع از لذت شیرین تر شده و یا مقدمه ای برای رنجی دردناک تراند.

● رابطه خوشبختی و آرزو:

جمعی دیگر چنین پنداشته اند که سعادت و خوشبختی انسان در تحقق یافتن آرزوهای اوست ، چنان که بیشتر مردم در بیان خوشبختی خود ، آرزوها و نیل به آنها را بیان می کنند و سعادت کامل را برای کسی می دانند که به تمام آرزوهای خود رسیده است و اگر به بخشی از آنها رسیده باشد به همان اندازه آن شخص را خوشبخت می دانند و کسی را که به هیچ یک از آرزوهای خود دست نیافته باشد ، بدبخت و بیچاره می دانند.

در پاسخ به چنین پنداری باید گفت که آرزو با خوشبختی در ارتباط است ولی نیل به آرزوها ضامن سعادت انسان نیست . امید و آرزو سبب تحرک و تلاش انسان می شود. انسان در آرزوی سعادت و برای رسیدن به آن ، به سختی های روحی و جسمی تن در می دهد اما با این همه ، اسلام از یک سو به محدود کردن آرزوها دستور داده ، و از سوی دیگر عمیق کردن آنها را سفارش نموده است .

امام علی (علیه السلام ) - آگاه ترین مرد عالم اسلام پس از ورود رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم - در بیان معیارهای خوشبختی انسان ، به کوتاهی آرزوها اشاره نموده و می فرماید:

● طوبی لمن قصر اءمله و اغتنم مهله (۳)

خوشا به حال کسی که آرزوهای خود را کوتاه کند و فرصت هایش را غنیمت شمارد.

همچنین آرزوی آدمی ، تابع میزان فهم و علم اوست . انسان همواره در آرزوی چیزهایی است که آنها را سودآور می بیند و بسیاری از راه های خوشبختی را آرزو نمی کند ، چرا که آنها را نمی شناسد یا آنها را به ضرر خود می پندارد و این دو مسئله ناشی از جهل انسان و فقر معنوی اوست .

● قرآن کریم با تکیه بر این مطلب می فرماید:

عسی اءن تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی اءن تحبوا شیئا و هو شر لکم و الله یعلم و اءنتم لا تعلمون(۴)

بسا چیزی را ناخوش بدارید و آن برای شما خوب است و بسا چیزی را دوست می دارید و آن برای تان بد است . خدا می داند و شما نمی دانید.

● رابطه خوشبختی و رضایت :

دسته سوم خوشبختی هر فرد را، رضایت و خشنودی او از وضع موجودش می دانند. بر این اساس ، رضایت ، یعنی خشنودی از حال و مرتبه ای که در آن هستیم . مرحله ای که پس از تحقق یافتن آرزو قرار دارد.

در حالت رضایت ، پشیمانی راه ندارد ، چرا که فرض ما بر این استوار است که شخص از وضع موجود راضی است .

● رابطه خوشبختی و نبود رنج :

در تمام موارد قبل ، خوشبختی و سعادت را یک امر وجودی دانسته و درباره ی آن بحث نمودیم ، اما اگر سعادت را امری عدمی معنا کنیم یعنی ، سعادت را معادل با نبودن رنج و درد بیان کنیم - چنانچه این فکر در بین بیشتر مردم رایج است - آیا به تعریف درستی از سعادت دست یافته ایم ؟

واقعیت این است که این دیدگاه ، ناشی از جهل و عدم آشنایی انسان با حکم الهی است .

آدمی هر روز در کنار خود بسیاری از رنج ها و مصیبت ها را می بیند که مقدمه ای برای رسیدن او به خوشی های بیشتر و بالاتر می شود.

چه دردها و بیماری هایی که خود درمان و سدی در برابر دردهای بی درمان در انسان خواهد بود ، چرا که سبب اختراع ابزار و امکاناتی شده است که به وسیله آن ابزار، از دردها و امراض ناگوارتر جلوگیری به عمل می آید.

● رابطه خوشبختی و کمال :

سعادت ارتباطی نزدیک و همسان با کمال دارد و به گفته ابن سینا (که استاد شهید مرتضی مطهری نیز بر آن صحه نهاده است ) (۵):

سعادت ، عبارت از به فعلیت رسیدن استعدادهای انسان به طور یکنواخت و هماهنگ است ، که موجب کمال انسان می شود. یعنی فعلیت یافتن استعدادهای روحی در مراحل عبادی ، سلامت نفس در مسائل اقتصادی ، رام نمودن هوای نفس در بعد اخلاقی و به دوش کشیدن وظایف اجتماعی ، که شرع ، عقل و وجدان بر عهده ی او نهاده است . خوشی زندگی ، یعنی وصول به حد اعلای این مراتب که همواره با لذت ، رضایت ، سرور و خوشحالی روحی همراه باشد.

پی نوشت ها :

۱- سوره بقره : آیه ۱۸۹.

۲- سوره رعد: آیه ۲۹.

۳- غررالحکم : ۴/۲۴۰/۵۹۴۸.

۴- سوره بقره : آیه ۲۱۶.

۵- نقدی بر مارکسیسم : ۲۷۸.

منبع : تلخیص شده از کتاب " سیمای خوشبختی " – نویسنده : حمید رسائی