طعم خوش اطعام

در قسمتی از دعای شب اول ماه رمضان از زبان امام صادق ع اشاره شده که «اللهم انی اسئلک ان تجعل لی الی کل خیر سبیلا» یعنی ایشان از خدا خواسته اند که آغاز این ماه را ورودی پرخیروبرکت برای ایشان قرار دهد تا نسبت به انجام کارهای نیک, بی تفاوتی نشان ندهند

در قسمتی از دعای شب اول ماه رمضان از زبان امام صادق(ع) اشاره شده که «اللهم انی اسئلک ان تجعل لی الی کل خیر سبیلا» یعنی ایشان از خدا خواسته‌اند که آغاز این ماه را ورودی پرخیروبرکت برای ایشان قرار دهد تا نسبت به انجام کارهای نیک، بی‌تفاوتی نشان ندهند...

وقتی به اعمال مشترک ماه رمضان نگاه می‌کنیم، به دعایی با مضامین اجتماعی از نبی مکرم اسلام برمی‌خوریم که ایشان تاکید داشته‌اند به خواندن این دعا بعد از هر نماز واجب در روزهای ماه رمضان. از اهداف پیامبر در این دعا، حساس‌کردن امت اسلام نسبت به وضع سایر مسلمانان است؛ آنهایی که زندگی‌شان به سختی سپری می‌شود. توجه به چگونه زندگی کردن فقرا، گرسنگان، برهنگان، بدهکاران و بیماران لاعلاج و تاکید بر دعا برای آنها تا امورشان به یک زندگی آرام و راحت تغییر کند، از اهداف نبی اکرم بوده است.

با درک ماه رمضان، ماه بندگی یا سیر و سلوک‌ خاص و آمیخته با رحمت و برکت و آمرزش، میزان خلوص امت رسول‌الله صلوات‌الله علیه و آله به دلیل رفتارها و کردارهای مورد انتظار پروردگار عالم، بالا می‌رود. امور بسیار سخت در این ماه برای بندگان خدا ساده و آسان می‌شود و انسان با اشتیاق و رغبت به دنبال انجام اعمال صالحی می‌گردد که در سایر ماه‌‌ها غفلت، مانع از رفتن به سوی آنها می‌شود. گرسنگی کشیدن، تشنگی کشیدن در گرمای تابستان و اجتناب از محرمات الهی همه جزو تکالیفی است که خداوند برای اثبات بندگی و رسیدن به کمال از انسان خواسته است. توجه به نیاز نیازمندان و درد دردمندان و فقر فقرا و فریاد خاموش گرسنگان همه ما را بر آن می‌دارد که ماه رمضان را واقعا راه ورود به سعادت جاوید و بهشت موعود انبیا علیهم‌السلام بدانیم. در زیارت روز یکشنبه که منسوب به امام علی(ع) است می‌خوانیم: «فانک کریم تحب الضیافه و مامور بالاجاره فافعل ما رغبت الیک فیه.» علی(ع) را به صفت کریم و بزرگوار یاد می‌کنیم و اظهار می‌داریم که تو میهمانی و اطعام بندگان خدا را دوست می‌داری و موظف هستی هر کس به تو و به در خانه‌ات پناه آورد را ناامید برنگردانی؛ بنابراین از او می‌خواهیم که آنچه موجب ایجاد اشتیاق به تو و رفتارهای تو در ما می‌شود، همان را به ما عنایت کنی.

یکی از خصوصیات امام علی(ع) به عنوان امام انسان‌ها، توجه به نیازمندان جامعه و رفع نیاز آنها است. علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «ان لله عبادا یختصهم الله بالنعم لمنافع العباد.» خداوند عالم بندگانی ویژه دارد که امکانات و مواهبی را در اختیار آنها قرار داده تا به وسیله این نعمت‌ها نفعی به جامعه، خصوصا اقشار آسیب‌پذیر، برسانند و مادامی که این نعمت‌ها در مسیر دستگیری و نوازش بندگان استفاده می‌شود، در دست‌های آن بندگان خاص امکانات باقی می‌ماند ولی هنگامی که از بخشش نعمت‌ها خودداری کنند یا خسته شوند یا بخل بورزند، نعمت‌ها را از آنان گرفته و در اختیار دیگران قرار می‌دهد. (حکمت ۴۲۵ نهج‌البلاغه) همچنین علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «ما احسن تواضع الاغنیاء للفقراء طلبا لما عندالله»؛ یعنی چه زیبا و نیکوست فروتنی و تواضع انسان‌های توانگر در مقابل نیازمندان، فقط به خاطر پاداش الهی و به تعبیر آیت‌الله بهجت، رحمه‌الله‌علیه: «به هر عملی که به واسطه آن و از راه آن، حال ما مساعدتر می‌شود و توجه ما به خدا بیشتر می‌شود، باید به همان بیشتر بپردازیم و خود را با آن به ذکر الهی و مراقبت و توجه به حضرت حق مشغول سازیم.» (جرعه وصال- صفحه ۵۷)

و باز مرحوم آیت‌الله بهجت فرمودند که: «خوب است انسان اسم خود را در هر کار خیر بنویسد و خود را شریک گرداند زیرا فردای قیامت معلوم نیست کدام قبول و کدام رد می‌شود.» (جرعه وصال - صفحه ۴۹)

ابوحمزه ثمالی از امام زین‌العابدین(ع) حدیثی را ذکر می‌کنند که: «من اطعم مومنا من جوعه اطعمه‌الله من ثمار‌الجنه و من سقی مومنا من ظها سقاه‌الله من الرحیق المختوم و من کسا مومنا ثوبا کساه الله من الثیاب الخضر و لایزال فی‌ ضمان‌الله عزوجل مادام علیه منه سلک»

بیان امام سجاد (ع) گوارای وجودهای ذی‌قیمتی است که هستی و عمر خود را مصروف خدمت به بندگان خدا می‌کنند. امام فرمودند: «هرکس این توفیق را داشت که بنده‌ای از بندگان مومن خدا را پذیرایی بدون منت کند خدا هم از او با میوه‌های بهشت پذیرایی می‌کند و هرکس توانست انسان مومنی را از تشنگی سیراب کند او نیز توسط خدا از شراب بهشتی، رحیق مختوم، سیراب می‌شود و هرکس بنده‌ خدایی را از بی‌لباسی نجات دهد و به او لباس بپوشاند خدا به او نیز از لباس‌های سبز بهشتی بپوشاند و این انسان‌های خیر همیشه تحت توجهات خدا هستند، مادامی که از کار خیر آنان آثاری باقی هست.» (امالی شیخ مفید- صفحه ۲۰)

● جدا کردن سهم مسکینان

احمدبن‌محمد برقی از معمربن خلاد، از روش زندگی امام رضا(ع)، روایت کرده که هرگاه امام رضا(ع) غذایی میل می‌کردند ظرف بزرگی نزدیک سفره می‌گذاشتند و از هر طعامی که در سفره بود از بهترین قسمت آن مقداری جدا می‌کردند و در آن ظرف می‌گذاشتند و دستور می‌دادند که بین مساکین پخش کنند و آنگاه آیه شریفه: «فلا اقتحم العقبه و ما ادریک ما العقبه فک رقبه او اطعام فی یوم ذی مسغبه یتیما ذامقربه او مسکینا ذا متربه» (۱۶-۱۱ سوره بلد) را تلاوت می‌کردند (منتهی‌الامال- صفحه ۸۶۴)

علامه طباطبایی رحمه‌الله‌علیه، «اقتحام عقبه» را به انفاق‌‌هایی که برای انفاق کننده خیلی سخت و دشوار است، معنا می‌کنند. قرآن به بعضی از مصادیق «عقبه» هم اشاره می‌کند نظیر آزادکردن یک بنده در راه خدا یا اطعام در روز قحطی و توجه به یتیم از اقوام و توجه به مسکین خاک‌نشین که جز خاک بستر دیگری ندارد. (تفسیر المیزان جلد ۲۰ صفحه ۶۸۲).

در اوصاف امام سجاد علیه‌السلام نیز ذکر شده که ایشان عهده‌دار کفالت صد خانواده از فقرای شهر مدینه بود و یتیمان و مردمان نابینا و اشخاص عاجز و زمین‌گیر و مساکین که برای گذران زندگی خود نمی‌توانستند تدبیر و چاره‌ای بکنند را بر سر سفره خود حاضر می‌کردند و با دست خود به آنها طعام می‌دادند و برای اهل و عیال آنها نیز غذا می‌فرستادند. (منتهی‌الامال - صفحه ۵۸۴)

● اطعام مخالفان

شیخ‌ صدوق روایت می‌کند از معلی بین‌ خُنیس که گفت: «شبی امام صادق علیه‌السلام به طرف ظِله بنی‌ساعده (مکانی که فقرا شب‌ها آنجا استراحت می‌کردند) در هوای بارانی می‌رفتند و من ایشان را دنبال می‌کردم. ناگهان چیزی از دست آن حضرت به زمین افتاد. شنیدم که حضرت فرمودند خدایا آنچه افتاد را به من برگردان. من نزدیک شدم و سلام کردم. فرمود معلی آنچه به زمین افتاد را به من بده. من مقداری نان یافتم و به حضرت دادم و متوجه شدم حضرت با خود انبانی از نان حمل می‌کنند. خواستم که نان‌ها را من حمل کنم ولی امام فرمودند که من خودم به برداشتن و حمل آن اولی هستم اما تو می‌توانی همراه من باشی. وقتی به بنی‌‌ساعده رسیدیم دیدم حضرت برای هر یک از فقرا که در خواب بود یک یا دو قرص نان زیر جامه آنها قرار می‌دهد. متوجه شدم حضرت برای کسانی نان می‌گذارند که نسبت به ولایت ایشان بی‌تفاوت یا مخالف هستند. (منتهی‌الامال صفحه ۷۱۶)

امیرالمومنین علی علیه‌السلام در یکی از بیاناتش می‌فرماید: «ان الله سبحانه فرض فی‌اموال الاغنیاء اقوات الفقرا» یعنی خداوند سبحان در اموال زندگی توانگران، معاش و روزی اشخاص فقیر و ندار را قرار داده است. (حکمت ۳۲۸- نهج‌البلاغه)

ابتلائات پروردگار گوناگون است و متناسب با هر شخص ابتلای خاص او انجام می‌شود و در این ابتلائات که معمولا توام با مشقت و سختی است رشد و اعتلا و فهم قرار گرفته است و مرحوم آیت‌الله بهجت در همین باب می‌فرمودند: «ما چه می‌دانیم، خدا می‌داند که بعضی ابتلائات، شرط بعضی افاضات است.» شخصی می‌گفت: «به فلان مشکل مبتلا شدم، خیلی بر معلوماتم افزوده شد.» (جرعه وصال- صفحه ۵۷)

● تو سیر و همسایه‌ات گرسنه؟

توسعه اقتصادی در زندگی بخشی از افراد جامعه وجود دارد و در مقابل آن بخشی از جامعه هم زندگی‌شان با عسر و حرج طی می‌شود. اعتلا و رشد آن بخش صاحب نعمت مرتبط با توجه و سرکشی به آن بخش محروم از جامعه است. مرحوم رجبعلی خیاط می‌فرمود: «شبی در عالم رویا دیدم مورانی می‌خواهند مرا به زندان ببرند. صبح آن روز ناراحت بودم که علت این رویا چیست؟ با عنایت خداوند متوجه شدم که موضوع رویا به همسایه‌ام ارتباط دارد. از خانواده‌ام خواستم پیگیری کنند که موضوع چیست؟ همسایه ما شغلش بنایی بود و معلوم شد که چند روز کار پیدا نکرده و شب گذشته او و همسرش گرسنه خوابیده‌اند. به من فرمودند: «وای بر تو! تو شب سیر باشی و همسایه‌ات گرسنه؟» مقدار کمی پول داخل منزل داشتم فورا از بقال محل مقدار دیگری قرض کردم و با عذرخواهی به همسایه دادم و از او خواستم که هر وقت بیکار بود یا پولی نداشت مرا مطلع کند.» (کیمیای محبت-صفحه ۹۲)

قرآن کریم از زبان عیسی(ع) فرمود: «و جعلنی مبارکا این ما کنت و اوصانی بالصلوه و الزکوه مادمت حیات» یعنی هر کجا باشم خدا مرا وجودی پربرکت قرار داده و به نماز و زکات مادام که هستم سفارش کرده است. «آیه ۳۱ سوره مریم»

عیسی‌بن‌مریم سلام‌الله علیهما از ناحیه خدا وجودی پرخیر و پرنفع و پربرکت برای مردم معرفی شد. مومن نیز پرخیر خواهد بود. امیرالمومنین علی‌ علیه‌السلام فرمودند: «خانه‌هایی که از آن خانه‌ها خیر به مردم می‌رسد و خانه امید فقرا محسوب می‌شوند، این خانه‌ها برای اهل آسمان نورافشانی می‌کنند.» مطلب را با این دعا به پایان می‌برم که خدایا این ماه رحمت را برای همه امت اسلام به ویژه امت مسلمان ایران پرخیر و برکت و احسان قرار ده.

حجت‌الاسلام احمد یزدی

محقق و مدرس حوزه