گفتمان جوانی با زیرنویس فارسی

چرا جوان ها امروزه متفاوت حرف می زنند

پدر با درماندگی اما با لبخند به پسر جوانش نگاه می‌کند. جوان می‌خندد؛ باز هم، بحث یکی از آن اصطلاحاتی است که پدر معنایش را نفهمیده است. پسر معنای کلمه‌اش را توضیح می‌دهد. به قول خودش همیشه برای حرف زدن با پدر و مادرش نیاز به زیرنویس دارد.

حرف زدن خیلی از جوانان امروزی نیاز به زیرنویس دارد. به کار بردن کلمات و اصطلاحاتی که هر از گاهی میان جوانان رایج می‌شود و پس از مدتی هم به دست فراموشی سپرده می‌شود. کلمات و اصطلاحاتی که امروزه تنها مختص جوانان پارک و خیابان نیست و بین اقشار تحصیلکرده و دانشجویان هم جایگاهی برای خود یافته است.

برخی از آنها از برنامه‌های تلویزیونی می‌آیند، برخی خودساخته‌اند و برخی هم ریشه ادبی دارند. بعضی از لغات و کلمات هم برخاسته از پیشرفت فناوری و گسترش استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیاست. «طرف آنتن نمیده»، «هاردش سوخته» یا «هنگ کرده» اصطلاحاتی است که از زمان وارد شدن کامپیوتر به خانه‌ها در میان جوانان باب شده و از آن استفاده می‌شود، اما مسلم است این کلمات در ادبیات رسمی جایگاهی ندارند یا در گفت‌وگوهای رسمی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

اینها کلمات و اصطلاحاتی هستند که با شنیدن برخی از آنها بی‌اختیار می‌خندید و برای نشنیدن برخی، گوش فرزند کوچکت را می‌گیرید.

برای بیشتر این کلمات که در زبان جوانان رایج شده، معنایی در لغتنامه‌ها یافت نمی‌شود، اما وجود دارند. آنها هم که به کارش می‌برند، نمی‌دانند از کجا به زبانشان وارد شده است.

● زبان پارک، کوچه و خیابان

دکتر مجید ابهری رفتارشناس، تحقیقی جامع در این زمینه با عنوان «پژوهش زبان و آرگوی پارک و خیابان» داشته است. او در این‌باره می‌گوید: زبان‌های مخفی یا عرفی همواره در جامعه وجود داشته و بین مشاغل و صنوف مختلف مانند قصاب‌ها یا مطرب‌ها زبان‌های خاصی رایج بوده که برای دیگران قابل فهم نبوده است.

او به زبان زرگری و گفتمان‌های مشابه آن برای مخفی نگهداشتن گفت‌وگو اشاره می‌کند و می‌افزاید: در زمان قدیم، برخی مشاغل عبارات ویژه‌ای داشتند که فقط مختص آنها بوده و ربطی به ادبیات گفتمان روزانه نداشته است. مانند این‌که قصاب‌ها به گوشت خوب، آجری یا به گاو، سینه‌ فراخ می‌گفتند. اما پس از پیروزی انقلاب، زبان آرگو بین جوانان بویژه جوانان پارک متداول شد که معمولا از رشته‌های مختلف گرفته می‌شود؛ مانند شوت یا اوت از رشته‌های ورزشی، سه سوت از اصطلاحات نظامی و هنگ کردن و دیلیت کردن از رشته‌های رایانه‌ای. اینها مجموعه گفتمانی را شکل می‌دهد که از نظر رفتاری به آن آرگو می‌گوییم.

این استاد دانشگاه با اشاره به رواج اصطلاحات زبان آرگو از طریق فیلم‌ها و سریال‌ها می‌گوید: در تحقیقی که من در این زمینه انجام دادم، تاکنون ۴۰۰۰ اصطلاح و تعبیر را جمع‌آوری کرده‌ام که هر کدام در گفت‌وگو معنا و مفهوم خاص خود را دارد، مانند دودره بازی (فریب دادن)، میخ شدن (مات ماندن)، شاسکول، گلابی، اِند شوت و امثال اینها.

● می‌خواهند امروزی باشند

تحقیقات نشان می‌دهد ۹۰ درصد جوانان ایرانی دست‌کم پنج یا ده کلمه از این دست واژه‌ها را بلدند و در گفت‌وگوهای روزمره از آنها استفاده می‌‌کنند، اما این‌که چرا این اصطلاحات بین جوانان و تا حدودی سایر افراد رایج شده، موضوع دیگری است که دکتر ابهری به آن پاسخ می‌دهد. او خوش‌آهنگی، اختصاصی بودن و علامت امروزی بودن بین جوانان را به‌عنوان دلایل اصلی رواج این کلمات برمی‌شمارد و معتقد است: متاسفانه این اصطلاحات، ادبیات گفت‌وگوی زبان فارسی یا ادبیات شفاهی را به مخاطره انداخته است.

نکته: زبان کوچه‌بازاری که معمولا در لغتنامه معنایی برای واژگانش پیدا نمی‌شود، اگرچه ممکن است لزوما معنای بدی نداشته باشد، اما به هر حال احساس توهین و بی‌ادبی را به شنونده منتقل می‌کند

ابهری به محفوظ ماندن معنای گفت‌وگو بین شنونده و گوینده در صورت به کارگیری این کلمات اشاره می‌کند و می‌افزاید: بسیاری از تعابیر گفته شده بر اثر استفاده مکرر در زبان مردم جاخوش کرده و استفاده از آنها در فیلم‌ها و سریال‌ها به آنها خصوصیت و جایگاه قانونی داده است. اصطلاحاتی مانند سوسک کردن یا چت زدن و مانند اینها که به‌صورت روزمره بین افراد جاری شده است.

این آسیب‌شناس اجتماعی با بیان این‌که کلمات جمع‌آوری شده این زبان را در کتابی به نام گفتمان خیابانی ثبت کرده است، به والدین توصیه می‌کند اجازه ندهند این‌گونه کلمات در گفت‌وگوهای خانوادگی رایج شود.

او همچنین از صدا و سیما می‌خواهد از اصطلاحات اینچنینی که در برخی موارد توهین به برخی افراد هم هست، در سریال‌ها و فیلم‌ها ولو به صورت طنز استفاده نکند.

این استاد دانشگاه معتقد است که آرگو یا همان زبان کوچه، فرهنگ عمومی جامعه را تهدید می‌کند و هرچند لزوما معنای خاص یا بدی ندارد، اما حس بی‌ادبی را به اطرافیان منتقل می‌‌کند.

دیگر در ادبیات جوانان بویژه جوانان امروزی‌تر، کلمات سنگین و زیبای زبان فارسی جایگاهی ندارد و جای آنها را اصطلاحاتی مانند خالی‌بندی، دودره بازی، پاچه‌خاری، قاط زدن و مانند اینها گرفته است.

به همین دلیل است که این آسیب‌شناس معتقد است رسانه‌ها باید یک کارگروه فرهنگی برای شناسایی این کلمات و خارج کردن آن از ادبیات و گفت‌وگوی روزانه داشته باشند، این کار می‌تواند به تصفیه زبان کمک کند و گرنه تا چندی دیگر باید شاهد بر باد رفتن ۳۰ سال زحمت فردوسی باشیم.

● اصطلاحات جدید، ماهیت زبان را تغییر نمی‌دهد

اما دکتر محمدرضا احمدخانی، زبا‌ن‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور نظر دیگری درباره کلمات و اصطلاحات رایج شده بین جوانان دارد و معتقد است این‌اصطلاحات نمی‌تواند به نابودی زبان منتهی شود.

وی در این‌باره می‌گوید: زبانی که در ارتباطات یا پیامک‌ها و ایمیل‌ها به صورت‌های خاص به کار گرفته می‌شود، در درازمدت تاثیری در ادبیات ندارد. البته شاید تاثیرات کوتاه مدت داشته باشد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که زبان برای خود هویت و استقلالی دارد که براحتی و با وارد شدن این کلمات از بین نمی‌رود، می‌افزاید: زبان، ساختار پیچیده‌ای دارد و از حوزه‌های مختلفی مانند صرف، نحو، آواشناسی، معنی و کالبدشناسی تشکیل شده است. کلمات جدید خواه ساخته خلاقیت یک فرد باشد یا این‌که از رشته‌های خاص وارد زبان شده باشد، در حوزه واژگان تغییراتی به وجود می‌آورد، اما در حوزه‌هایی که بیشتر زبانی است و بویژه در حوزه نحو که قلب زبان و هدایت‌کننده آن است، تغییر ایجاد نمی‌کند.

وی تاکید می‌کند: این نوآوری‌ها نمی‌تواند در اصل و ماهیت زبان تغییری ایجاد کند و زبان فارسی مسیر خود را با پویایی طی می‌کند.

الیزا ذوالقدر