نگاهی به کنسرت گروه دستان و همایون شجریان

زهی عشق و زهی شور

اولین شب کنسرت موسیقی گروه دستان به خوانندگی همایون شجریان پس از اتمام تور اروپایی این گروه در تالا‌ر وزارت کشور طنین افکند و خیل عظیم مشتاقان این هنر اصیل را به وجد آورد. گروه دستان با کارنامه و پیشینه‌ای شناخته‌شده در حالی آواز همایون شجریان را در گروه خود داشت که اجرای این گروه در شب اول میهمانی ویژه هم داشت و این میهمان کسی نبود جز استاد محمدرضا شجریان. هنگام استقرار گروه روی سن برای اجرای برنامه، همایون شجریان لحظاتی از گروه جدا شده و در کنار پدر، مادر و همسرش با آنها به خوش و بش پرداخت و از حضورشان قدردانی کرد. ‌ بخش اول برنامه به تنظیم و آهنگسازی حمید متبسم بود و با تار نوازی خود او آغاز شد.

تصنیفی با نام <عاشقانه> و سپس ساز و آواز در درآمد‌های سه‌گانه شور (همراهی تحریر و آواز) گروه را به سمت اجرای تصنیف بسیار زیبا و خوش‌ساخت <قیژک کولی> رهنمون ساخت. تغییر ریتم تصنیف در قسمتی از شعر دکتر شفیعی‌کدکنی که خواستار عدم تغییر کوک ساز از سوی <کولی> و ادامه سرخوشی اوست جالب توجه به نظر می‌رسد. ساز و آواز در حالی ادامه می‌یابد که همایون اصراری بر به رخ کشیدن تکنیک صدا و تحریرهای حنجره‌اش ندارد و همانطور که خود در مصاحبه‌های قبل از کنسرت گفته بود چند خط از درآمد شور را به خواندن گوشه‌های <رضوی و قرچه و سلمک و شهناز و حسینی> ترجیح داده است. تصنیف انتهایی قسمت اول برنامه هم <زهی عشق> نام داشته و بر اساس شعری از مولا‌نا بود که شور و حالی بر فضا حاکم کرد.

استاد شجریان پس از پایان بخش اول برنامه بعد از رفتن گروه به پشت صحنه می‌رود، معلوم نیست این رفتن برای گریز از مهلکه امضا دادن‌ها و عکس و احیانا مصاحبه گرفتن‌های پی در پی است یا برای خوش و بشی با گروه و احتمالا‌ مشاوره و راهنمایی دادن به آنها؟ به هر حال هر چه هست حضور وی در شب اول اجرا می‌تواند از علا‌قه او به کار فرزند و گروه حرفه‌ای دستان حکایت کند.

‌ بخش دوم برنامه در دستگاه همایون است. در بخشی از آوازخوانی‌ها همایون شجریان برای لحظاتی اوج‌خوانی می‌کند، تسلط او بر شعر و ادای صحیح واژه‌ها تحسین‌برانگیز است و نشان از آن دارد که بارها دیوان شاعران را برای انتخاب شعر و انس گرفتن با دنیای شعر تورق کرده است، هرچند در بخشی از آواز کلمه‌ای از یک بیت را هم فراموش می‌کند که با تکرار مجدد بیت و اصلا‌ح آن خیال گروه کمی راحت می‌شود. یعنی اینکه در اوج شور و حال برنامه همیشه نیم‌نگاهی به دفترچه <نت> که پیش روی تمام اعضای گروه است را در اجراهای زنده نباید فراموش کرد.بخش دوم برنامه هم مانند بخش اول که با دونوازی زیبای کوزه و تمبک از سوی پژمان حدادی و بهنام سامانی همراه بود با همنوازی‌های زیبای استادان حمید متبسم و سعید فرجپوری به همراه آواز همایون شجریان گوش‌نواز به نظر می‌رسد. ضمن اینکه نقش پررنگ بربط در طول برنامه و چیرگی حسین بهروزی‌نیا در بربط‌نوازی چه در بخش نخست و چه در این بخش انکارناشدنی است. تنها ایرادی که در این لحظه به ذهن می‌رسد این است که گاهی جمله‌بندی‌ها در تصنیف‌ها کمی طولا‌نی‌تر از حد معمول و خسته‌کننده به نظر می‌رسند، به نحوی که برای تماشاگر هم گمراه‌کننده است و نمی‌داند کدام خط از شعر را کجا باید دنبال کند و چگونه؟ و آیا اساسا چنین جمله‌بندی‌هایی برای تلفیق شعر و موسیقی آهنگ را برای شنونده غیرحرفه‌ای هم جذاب می‌کند یا نه؟ این البته ایرادی نیست که تنها به گروه دستان وارد باشد، ایرادی است که هم به گروه‌های دیگر آهنگساز که چند سالی است معمولا‌ جمله‌بندی‌ها را خیلی طولا‌نی می‌نویسند برمی‌گردد و هم به گوش‌های ما شنوندگان موسیقی که هنوز عادت نکرده‌ایم مثل همراهی با ساز و آواز، گروه نوازی‌ها را هم جمله به جمله همراهی کنیم.

در کل باید به جز صدابرداری بی‌نقص گروه صدابردار در شب نخست کنسرت، از هماهنگی گروه دستان و تجربه قرار گرفتن چند ساز کوبه‌ای در کنار کمانچه و تار و بربط به نیکی یاد کرد. گروه ۶ نفره دستان شب نخست دارای ۹ ساز بودند، که از این میان نقش سازهای کوبه‌ای پررنگ‌تر و نوآورانه‌تر بود. دف، کوزه، دایره، بم دایره و تمبک سازهای کوبه‌ای گروه بودند که نقش اساسی خود را در تمام گروه‌نوازی‌ها به خوبی و با تسلط ایفا کردند، به جز اصرار بیش از حد به دونوازی در بخش نخست برنامه که کمی طولا‌نی و تکراری شد و البته تشویق‌های تماشاگران مابین آن نشان داد که برای آنها جذاب بوده است. پایان‌بخش برنامه نیز تصنیف خوش‌ساخت و بسیار دلنشین و حماسی <وطن> با شعری از سیاوش کسرایی و ساخته سعید فرجپوری بود که تحسین همگان را برانگیخت. گفتنی است در انتخاب اشعار نیز به شعرای معاصر همپای اشعار بزرگان و قدما بها داده شده بود و علا‌وه بر حافظ و مولوی و سعدی و عطار که در اکثر کنسرت‌ها شعری از آنان خوانده می‌شود شاهد شنیدن اشعاری از محمدرضا شفیعی کدکنی، فریدون مشیری و سیاوش کسرایی نیز بودیم. ‌

پایان‌بخش برنامه نیز تشویق بی‌امان و از سر رضایت تماشاگران بود که پس از ترک سن توسط گروه ادامه این تشویق‌ها باعث شد گروه برای اجرای تصنیف نوستالژیک <مرغ سحر> که دیگر تیتراژ پایانی اکثر کنسرت‌ها شده است روی سن حاضر شده و به درخواست تماشاگران برای اجرای آن پاسخ مثبت دهند.

علیرضا زارعی