بسیج نیرویی استراتژیک برای روزهای سخت

بسیج کلمه ای آشنا برای تک تک ملت ایران است گرچه شکل گیری بسیج در جوامع دیگر نیز در انواع متفاوت سابقه دارد و این حرکت اجتماعی در هر جامعه ای با توجه به فرهنگ آن جامعه و در شرایط خاص به وجود می آید, اما در ایران بسیج یک سابقه ملی و مذهبی دارد که ضرورت وجود آن بعد از انقلاب بیشتر از همیشه حس شد

بسیج کلمه‌ای آشنا برای تک‌تک ملت ایران است. گرچه شکل‌گیری بسیج در جوامع دیگر نیز در انواع متفاوت سابقه دارد و این حرکت اجتماعی در هر جامعه‌ای با توجه به فرهنگ آن جامعه و در شرایط خاص به وجود می‌آید، اما در ایران بسیج یک سابقه ملی و مذهبی دارد که ضرورت وجود آن بعد از انقلاب بیشتر از همیشه حس شد.

امام خمینی(ره) از بسیج به عنوان لشکر مخلص خدا، مدرسه عشق، شجره طیبه و میقات پابرهنگان یاد می‌کنند و در رابطه با تشکیل بسیج می‌فرمایند: «قضیه بسیج، همان مساله‌ای است که در صدر اسلام بوده است این مساله جدید نیست، در اسلام سابقه داشته است و چون مقصد ما اسلام است، باید هر جوانی یک نیرو باشد برای دفاع از اسلام و همه مردم و هر کسی در هر شغلی که هست، برای جلوگیری از کفر و هجوم بیگانگان مهیا باشد.»

بسیج در ایران به معنی آمادگی نیروهای مردمی داوطلب با بهره‌گیری از امکانات و تجهیزات ملی است تا حرکت جمعی خود را به طور سازمان یافته برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی به کار ببرند. نیاز به تشکیل بسیج بعد از وقوع انقلاب اسلامی زمانی احساس شد که از یک سو سنگ‌اندازی نیروهای ضد انقلاب و از سوی دیگر، تهدیدهای مکرر نیروهای غربی، سال ۱۳۵۸ را به یکی از پرمخاطره‌ترین سال‌های پس از تولد انقلاب مبدل کرده بود. پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا، موج تهدیدهای واشنگتن نیز سیر صعودی گرفت و آزادی جاسوسان در بند، بهانه‌ای شد تا گستاخی‌های آمریکا مبنی بر حمله نظامی به ایران قوت بگیرد. در چنین شرایط خطیری، امام خمینی(ره)‌ در پنجم آذر ماه ۱۳۵۸ با صدور فرمان تشکیل بسیج و ارتش ۲۰ میلیونی، در میان دوستان دلگرمی و در میان دشمنان وحشت ایجاد کردند.

در آن زمان، امام درباره تشکیل این حرکت به مردم تاکید کردند: «باید همه قوایمان را جمع کنیم که کشور را نجات دهیم. باید اگر مسائلی که برایمان پیش می‌آید، هر چند هم سخت باشد، تحمل کنیم... قوای خودتان را مجهز بکنید و تعلیمات نظامی پیدا کنید و به دوستانتان هم تعلیم دهید... همه جا باید این طور بشود که یک مملکتی که ۲۰ میلیون جوان دارد، بعد از چند سال ۲۰ میلیون تفنگدار و ارتش داشته باشد.»

محسن رفیق‌دوست، اولین وزیر سپاه پاسداران در نظام جمهوری اسلامی در خصوص چگونگی تشکیل این نیرو می‌گوید: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران، بحث‌هایی در جامعه مطرح شد، درباره این‌که همه آحاد ملت در هر شغل و مقامی که هستند، بتوانند حداقل آموزش نظامی را ببینند و برای روز دشواری، سازماندهی شوند. این زمزمه مطرح بود تا این‌که یک روحانی به نام آقای مجد از امام(ره) برای تشکیل بسیج حکم گرفتند. پس از آن مطرح شد که همه افراد و گروه‌هایی که مایلند ثبت‌نام کنند، سازماندهی شوند و آموزش ببینند. ۵ آذر سال ۵۸ این حکم داده شد و بسیج کار خود را آغاز کرد.»

بسیج پس از تصویب مجلس شورای اسلامی دی ۱۳۵۹ رسمیت بیشتر پیدا کرد و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعلق گرفت.

رفیق‌دوست در این باره خاطرنشان کرد: «در آن مقطع، کل برنامه‌های بسیج متعلق به سپاه بود و ما آنچه را که برای سپاه تدارک می‌دیدیم، در سطح وسیع‌تر، در سطوحی ساده‌تر و گسترده‌تر برای بسیج در نظر می‌گرفتیم. مثلا وقتی برای سپاه، پادگان آموزشی فراهم می‌کردیم، پادگانی شبیه ارتش در نظر می‌گرفتیم؛ اما برای بسیج، مکانی ساده‌تر که فقط در آن بتوانند سازماندهی شوند، مد نظر قرار می‌گرفت. از ابتدا اصرار داشتیم اصولا بسیجی بودن شغل نباشد؛ در حالی که سپاهی بودن شغل است.»

نیروهای بسیج ایران از بدو تاسیس تا پایان مسوولیت سردار سید یحیی صفوی، رسما زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بوده‌اند. با تغییر فرماندهی سپاه و آغاز دوران مدیریت سردار محمدعلی جعفری در آن مسوولیت فرماندهی بسیج برای اولین بار به فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار و حسین تائب در تیرماه ۱۳۷۸ به فرماندهی بسیج منصوب شد، اما پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران فرماندهی بسیج به سردار محمدرضا نقدی محول گشت.

● اهداف تشکیل بسیج

رهبر معظم انقلاب در توصیف بسیج می‌فرماید: «بسیج در حقیقت مظهر یک وحدت مقدس میان افراد ملت است. بسیج عبارت است از مجموعه‌ای که در آن، پاک‌ترین انسان ها، فداکارترین و آماده به کارترین جوانان کشور، در راه اهداف عالی این ملت و برای به کمال رساندن و به خوشبختی رساندن این کشور جمع شده‌اند. بسیج یکی از برکات انقلاب و از پدیده‌های بسیار شگفت‌آور و مخصوص این انقلاب است و از چیزهایی است که امام بزرگوار با دیدی الهی و حکمتی که خداوند به وی ارزانی کرده بود، برای کشور و ملت و انقلاب به یادگار گذاشت.»

در جامعه ما، بسیج یک نهاد اجتماعی است؛ نهادی که با هدف پاسداری از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی به وجود آمده است و انحلال آن جز در صورت انحلال جامعه اسلامی قابل تصور نیست.

در اساسنامه بسیج مستضعفان، بسیج را به این صورت تعریف کرده‌اند: «بسیج نهادی است تحت فرماندهی مقام معظم رهبری که هدف آن، نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن و جهاد در راه خدا و گسترش حاکمیت قانون خدا در جهان طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و تقویت کامل بنیه دفاعی از طریق همکاری با سایر نیروهای مسلح و همچنین کمک به مردم هنگام بروز بلا و حوادث غیر مترقبه می‌باشد.»

۷ تشکل عمده بسیج دانش‌آموزی، بسیج دانشجویی، بسیج جامعه پزشکی، بسیج جامعه مهندسان، بسیج اساتید، بسیج خواهران و بسیج ادارات این سازمان عظیم مردمی و ارزشی را تشکیل می‌‌دهند.

در طول سال‌های بعد از انقلاب، بسیج از بُعد اجتماعی زمینه حضور جوانان و نوجوانان در تشکل‌های مختلف دانش‌آموزی و دانشجویی خود را فراهم آورده و با برگزاری اردوهای مختلف توسط رده‌های مقاومت بسیج در سطح شهرستان، استان یا کشور یا خارج از کشور به بلوغ اجتماعی افراد جامعه، آشنا کردن آنها به آداب و رسوم اجتماعی دیگر فرهنگ‌ها و وحدت جامعه و مشارکت اجتماعی مردم، کمک بسیار مهم و مؤثری کرده است. همچنین در بعد سیاسی نیزبسیج با ایفای نقش در انتخابات و تشویق و ترغیب مردم، بویژه جذب جوانان و نوجوانان بسیجی به مشارکت سیاسی از ابعاد داخلی و خارجی، در بیداری سیاسی مردم بسیار موثر بوده است.

در عین حال، در بُعد فرهنگی نیز بسیج با برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی، علمی و اعتقادی، برگزاری مسابقات فرهنگی، مراسم مذهبی و ملی در این عرصه نیز نقش‌آفرینی کرده و از بعد اقتصادی با ایجاد تعاونی‌های مختلف و اجرای پروژه‌های مهم مانند واکسیناسیون فلج اطفال و تنظیم خانواده، همیاری مردم با نظام و دولت را ساماندهی کرده است. از بعد دفاعی و امنیتی نیز بسیج، با انجام آموزش نظامی، امدادی و برگزاری مانورهای مختلف و ایجاد پست‌های ایست بازرسی و جمع‌آوری اخبار و رویدادها زمینه مشارکت وسیع مردمی و نیز ایجاد آرامش و رفاه جامعه را فراهم آورده است.

● بسیج سازندگی

پس از انقلاب و دوره جهاد سازندگی، یکی از بهترین راه‌های موفق در به کارگیری جوانان در عرصه سازندگی کشور، بسیج سازندگی بوده است. این طرح به عنوان الگوی موفق حضور و به کارگیری جوانان در فعالیت‌های مختلف سازندگی، خدمات رسانی و محرومیت زدایی شناخته شده و تنوع فعالیت‌های سازندگی در آن اعم از آموزشی، علمی، عمرانی، خدماتی، منابع طبیعی و کشاورزی، سلامت و محیط زیست زمینه‌ساز تمرکززدایی و تغییر راهبرد مرکز محوری شده است.

بسیج: ۷ تشکل عمده بسیج دانش‌آموزی بسیج دانشجویی، بسیج جامعه پزشکی بسیج جامعه مهندسان، بسیج اساتید بسیج خواهران و بسیج ادارات این سازمان عظیم مردمی و ارزشی را تشکیل داده‌اند

رهبر معظم انقلاب در خصوص عملکرد این حرکت در بسیج فرمودند: این کار، اردوهای هجرت و حرکت عظیم بسیج سازندگی یکی از برکاتش خدمت رسانی است که میلیون‌ها نفر از این خدمت شما به صورت مستقیم بهره‌مند می‌شوند. بسیاری از دستگاه‌ها و نهاد‌ها در ارزیابی‌های سالانه خود اعلام کرده‌اند که بهترین طرح موفق در به کارگیری جوانان در حوزه سازندگی کشور طرح اردوهای هجرت سازمان بسیج سازندگی بوده است.

در عین حال سردار خراسانی، رئیس سازمان بسیج سازندگی معتقد است که حداقل ۷۰ درصد از وظایف و ماموریت‌های بسیج سازندگی، مقابله با تهدیدات نرم است. وی در این باره گفت: ماموریت اصلی سازمان بسیج سازندگی، ایجاد فضای کار و تلاش برای جوانانی است که هم اکنون در خط مقدم تهدید نرم جهانی قرار دارند که این اقدام پیشگیرانه می‌تواند بخوبی با تهدید نرم مقابله کند.

● بسیج و مقابله با ناتوی فرهنگی

اما آنچه در این میان اهمیت دارد، این است بسیج با ویژگی‌های مهمی مانند مردمی بودن و اتکاء به فرهنگ و ارزش‌های انقلاب اسلامی و به کارگیری اقشار و تخصص‌های گوناگون برای مشارکت‌های ملی ظرفیت‌های متنوعی برای مقابله با تهدیدات دارد. مسلم این است که در جوامع و نظام‌هایی مانند ایران که در برابر نظام ظالمانه جهانی مقاومت می‌کند و تسلیم محض وضع موجود جهانی نیستند، تهدیدات همواره وجود دارند، اما باید توجه داشته باشیم که تهدیدات فقط جنبه نظامی ندارد و دشمن در این زمینه به انجام تهدیدات امنیتی و نرم روی آورده است. امروز آگاهان سیاسی و امنیتی بر این باورند که تهدیدات نرم به عنوان راهکار اصلی استکبار جهانی برای مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران مد نظر قرار گرفته است.

سردار سرلشکر محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اشاره به این‌که امروز مقابله با تهدیدات نرم و عمق‌بخشی داخلی مهم‌ترین مساله بسیج در کشور است در این باره گفته است: این مسوولیت خطیر که به تصمیم رهبر معظم انقلاب رسیده و به سپاه ابلاغ شده است، به این ترتیب است که بسیج و سپاه باید در مقابل کسانی که می‌خواهند به رابطه محکم مردم و رهبری ضربه بزنند، بایستند.

واگذاری این مأموریت در سازمان سپاه به بسیج به خاطر ماهیت بسیج و قابلیت‌های آن است. بسیج در واقع یک نیروی استراتژیک و منحصر به فردی است که این قابلیت را دارد که متناسب با هر شرایطی سازمان لازم را پیدا کرده و با در اختیار گرفتن ساز و کارهای لازم، مأموریت و وظایف محوله را بخوبی انجام دهد. بسیج صرفا یک نیروی نظامی یا شبه نظامی فقط برای جنگ یا برقراری امنیت و مقابله با ناآرامی‌ها و ناامنی‌ها نیست. در اندیشه حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب یکی از کارکردهای بسیج در شرایطی که لازم باشد، کارکرد نظامی و امنیتی خواهد بود و کارکرد فرهنگی آن با تکیه بر قدرت نرم در واقع می‌تواند به عنوان کارکرد اصلی بسیج مورد توجه باشد.

بسیج با ترویج شعائر اسلامی و دفاع از ارزش‌های الهی و احیای امر به معروف و نهی از منکر از یک سو و از سوی دیگر مقابله با هر توطئه علیه نظام و همکاری با دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی کشور برای خنثی‌سازی توطئه‌ها برای برقراری امنیت پایدار مردمی می‌کوشد.

اگر عمده راهبردهای دشمنان در تهدید نرم را تخریب بنیان‌های فکری و اعتقادی مردم، ایجاد گسل‌های قومی و مذهبی، ایجاد یأس و ناامیدی، سیاه نمایی و القای ناکارآمدی نظام دینی، القای حاکمیت دوگانه، تحریک برای نافرمانی مدنی و ترویج اندیشه‌های لیبرالی بدانیم، سه راهبرد الف)افشای تهدید نرم، ناتوی فرهنگی و ساز و کار‌ها و عوامل آن در سطح جامعه برای تمام اقشار، ب)کمک و تقویت دستگاه‌های فرهنگی، اطلاعاتی و امنیتی برای شناسایی و مقابله با عوامل ناتوی فرهنگی و ج) تولید محصولات فرهنگی برای مقابله با تهدید نرم در زمره برنامه‌های بسیج برای مقابله با این تهدیدات باشد. علی لاریجانی اخیرا در دیدار با بسیجیان قوه مقننه با اشاره به خدمات بسیج در نقاط محروم کشور و کنترل تحرکات گروهک‌ها در این باره گفت: وقتی جریان مردمی بسیج در کشور وارد عرصه می‌شود، می‌بینیم که همواره موفقیت کسب می‌کنیم و دشمن هم این را می‌داند.

● مقابله با تهدیدات خارجی

در نگاهی دیگر، بسیج مجموعه‌ای آماده برای مقابله همه جانبه با تهدیدات خارجی و مقاومت در برابر تهاجمات است. نگاهی به سابقه بسیج نشان می‌دهد که این نهاد تنها یک سال پس از تشکیل با آغاز حمله نظامی عراق به خاک ایران، به مقابله با متجاوزان برخاست. با گذشت چند ماه پس از جنگ، بلافاصله نیروهای مردمی بسیج با همکاری مستمر ارتش جمهوری اسلامی ایران به نبرد با اشغالگران پرداختند و تنها در یکی از زیباترین و منسجم‌ترین حرکات مردمی بسیج، بیش از ۱۰۰ هزار نفر از نیروهای بسیجی، تحت عنوان سپاه محمد (ص)به جبهه‌های جنگ حق علیه باطل اعزام شدند. در حقیقت، حضور پرشمار نیروهای بسیجی که از دل کوچه‌ها و خیابان‌های ایران برخاسته بودند، این پیغام واضح را به دشمنان غربی منعکس می‌کرد که این جنگ، تنها نبرد بین ۲ ارتش نظامی نیست؛ ‌بلکه جنگی میان ارتش عراق با تمام مردم ایران است.

‌رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص اهمیت جایگاه نیروهای بسیج در نبرد نظامی ایران و عراق تصریح کردند:‌ مطمئن باشید اگر حضور بسیج در ۸ سال دفاع مقدس نبود، سرنوشت کشور چیز دیگری بود و دشمن مسلط می‌شد.

در حال حاضر نیز با گذشت سال‌ها پس از جنگ ایران و عراق، با حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان از یک سو و ایجاد تحولات منطقه‌ای از سوی دیگر تهدیدات نظامی از سوی دشمنان انقلاب اسلامی ادامه دارد. در این زمان بسیج مأمور دفاع و مقاومت است و نیروی منسجمی است که نه عزم جنگ و هجوم، بلکه آهنگ دفاع و مقابله دارد. وظیفه ذاتی بسیج ایجاب می‌کند همچنان که در صحنه‌های داخلی و نبرد با تهدیدات نرم، فعال است، ماموریت دفاع خود را در مقابل دشمنان حفظ کند و از نظر چرایی، چگونگی و زمان مقابله با تهدیدات خارجی به لحاظ رزمی و اطلاعاتی دارای توان باشد.

سردار سرلشکر پاسدار سیدیحیی صفوی، دستیار و مشاور عالی فرماندهی معظم کل قوا، در اجتماع پرشور پنجاه هزار نفری بسجیان و یگان‌های رزمی سپاه امام رضا(ع) استان خراسان رضوی در این باره گفت: بسیجیان ظرفیت پایان‌ناپذیر قدرت دفاعی و هجومی ایران در مقابل توطئه‌های داخلی و خارجی هستند و بسیج بزرگ‌ترین سرمایه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و ظرفیت استراتژیک نظام جمهوری اسلامی برای حل سخت‌ترین مشکلات و پاسخ دادن به بزرگ‌ترین نیازهای کشور است. بسیجیان عصاره و نماد شایستگی‌ها و ارزش‌های جاودانه ملت بزرگ ایران برای رسیدن به افق‌های چشم‌انداز بیست ساله ایران ۱۴۰۴ هستند.

سردار نقدی، رئیس سازمان بسیج مستضعفان نیز با بیان این‌که تهدیدات استکبار پوچ و توخالی است، در این باره گفت: استقامت و پایداری بسیج عامل زبونی دشمن است و ما امروز نه تنها ترسی از آمریکا نداریم بلکه این آمریکاست که از صفوف به هم فشرده بسیج و ملت ایران واهمه دارد.

در نهایت باید گفت بسیج و نیروهای مردمی از یکدیگر غیرقابل تفکیک هستند و هر بسیجی در سه عرصه جنگ سخت و جنگ نرم و سازندگی ماموریت دارد و باید تلاش کند در هر سه جبهه از حداکثر توانایی‌ها و مهارت‌ها برخوردار باشد. در عین حال، توجه به این نکته ضروری است که نهاد بسیج گام‌هایش را جز به آهنگ کلام رهبر معظم انقلاب بر نمی‌دارد و همین راز قرار داشتن این حرکت عظیم در مسیر درست و الهی خویش است.

محمد تقوی ‌