تهدید, تحدید می آورد

تاریخ نگاری شیوع بیماری سارس

شیوع بیماری خطرناک سارس تمام کشورهای جهان، خاصه آسیای جنوب شرقی را با بحرانی به نام بحران بهداشت مواجه کرد.

غول بی‌شاخ و دمی‌که کسی به راستی نمی‌دانست، چرا شیوع یافت یا از کجا برخاست بدجور مردم را به وحشت انداخت. چیزی که شاید تا پیش از سال ۲۰۰۴ نامش فقط در کتاب‌های آمار آمده بود. اولین مورد سارس کی و کجا گزارش شد؟

در ۲۸ فوریه ۲۰۰۳ مردی در‌هانی (منطقه‌ای در ویتنام) با سرماخوردگی شدیدی به بیمارستان منتقل شد. از علایم این مرد بیمار درد عضله و گلو درد خفیف بود. بعد از ۴روز مشکل تنفسی این مرد افزایش پیدا کرد. از علایم دیگر او این بود که شمار پلاکت‌های خونی‌اش کاهش یافت که عامل ایجاد درد تنفسی عمیق در بیمار بود و انسداد مجرای تنفسی و نیاز مفرط به دستگاه تنفسی را در بیمار افزایش می‌داد.

نگاه پزشکی به این بیماری حکایت غریبی دارد. سارس بیماری خطرناکی است. همانطور که پیشتر گفته شد این بیماری اولین بار در ۲۸ فوریه ۲۰۰۳ در ویتنام گزارش شد و سپس گزارش‌های متعدد دیگری از کشورهای چین، هنگ کنگ، سنگاپور، کانادا، آمریکا و .... بروز آن را مورد تایید قرار داد.

با مطالعات متعددی که تاکنون انجام شده عامل بیماری را احتمالا ویروسی ذکر می‌کنند که از خانواده ویروس سرماخوردگی (کورونا ویروس) است، ولی در بعضی از مناطق هم ویروس دیگری (پارامیکسوویریده) را عامل آن می‌دانند، ولی قدر مسلم، ویروس عامل آن نوع جدیدی است که از نظر شکلی شبیه ویروس سرماخوردگی، اما از نظر بروز علایم کمی‌ متفاوت است.

همان طور که ذکر شد بیماری اولین بار در ویتنام شناخته شد، اما بعدا ۳‌‌هزار و ۱۶۹ مورد آن در دنیا گزارش شد که بیشترین رقم مربوط به چین (۱۴۱۸) بود که ۱۴۴ مورد آن منجر به فوت شد. این بیماری از نظر جنسی در هر دو جنس و در هر نژاد و در هر سنی مشاهده شده است. انتقال بیماری از طریق ترشحات دستگاه تنفسی است که هنگام سرفه، عطسه، صحبت کردن و ... در هوا معلق شده و فرد غیربیمار در اثر استنشاق آن آلوده می‌شود. البته گزارش‌هایی از آلودگی با ترشحات تنفسی بیمار که باعث آلودگی فرد دیگر شد آمده بود. به این ترتیب کارکنان بهداشتی و افرادی که در تماس نزدیک و خانگی با فرد بیمار قرار دارند، در معرض بالای آلودگی هستند.

● اولین تبعات این بیماری

اولین پیامدهای این بیماری در هنگ‌کنگ دیده شد، جایی که بیمه گران از ترس بازگشت مجدد ویروس سارس، بیمه پزشکانی را که احتمال ابتلای آنان به سارس وجود داشت، تمدید نکردند.

بعد از اینکه بیماری سارس در زمستان ۲۰۰۳ صدها کشته برجای نهاد و اقتصاد آسیا را تقریبا به حال رکود درآورد، متخصصان هشدار دادند که امکان گسترش مجدد این بیماری وجود دارد.

در هنک‌کنگ کارفرمایان موظف بودند خدمه درمانی خویش را تحت پوشش بیمه درمانی قرار دهند و اگر از این امر سرباز می‌زدند، مراکز آنان، با خطر تعطیلی مواجه می‌شد.

«هنری یانگ»، رییس اجرایی هیات پزشکان هنک‌کنگ اعلام کرده بود: «چنانچه کارفرمایان از بیمه کردن کارکنان خود سرباز زنند، شما در اوایل سال نو شاهد تعطیل شدن چندین کلینیک و مطب‌های خصوصی خواهید بود و نیز پزشکان و پرستارانی را خواهید دید که در خیابان‌ها به علت بیکاری مشغول قدم زدن هستند.»

چندی بعد در تایوان و سنگاپور دو مورد مشکوک به سارس دیده شد که دارای سندرم‌های تنفسی حاد بودند، اگر چه این بیماران در قرنطینه مخصوص نگهداری می‌شدند، اما شانسی برای بیمه‌گران وجود نداشت.

همزمان با احتمال بازگشت مجدد سارس، بیمه‌گران در هنگ‌‌کنگ هشدار دادند که بیمه‌نامه‌های پزشکان متخصص در سال جدید باطل خواهد شد. این بحران در مورد بیمارستان‌های خصوصی، خانه‌های سالمندان و بسیاری از کلینیک‌های شخصی نیز نمود پیدا کرد. بیمارستان‌های دولتی، قراردادهای خود را قبل از انتشار این اخبار تمدید کردند.

سخنگوی اتحادیه بیمه گران هنگ‌‌کنگ گفته بود: « بسیاری از محیط‌های کاری، تحت تاثیر سارس قرار می‌گیرند. با تغییر دوره پوشش بیمه‌ای، بیمه‌گران موظف به پرداخت خسارت نیستند. شاید شما نمی‌دانید، ولی هزینه خسارت ناشی از این مساله آن قدر زیاد است که احتمال دارد بیمه گران زیادی با خطر ورشکستگی رو به رو شوند.» وی از معرفی شرکت‌های مشمول خودداری کرد، ولی مکررا اظهار داشت که بیمه‌گران قراردادهای خود را تمدید نمی‌کنند.

بعد از دخالت دولت و در نظر گرفتن مبلغی به عنوان کمک به شرکت‌های بیمه، اوضاع رو به بهبودی نسبی رفت و سخنگوی اتحادیه خبر از تحت پوشش قرار دادن کلینیک‌های خصوصی داد. در حدود ۱۲ شرکت از میان ۷۰ شرکت بیمه‌ای راضی شده بودند تا قراردادهای بیمه‌ای خود را با کلینیک‌های خصوصی تمدید کنند. ولی هنوز در مورد بیمارستان‌های خصوصی و خانه‌های سالمندان امیدی وجود نداشت. کارکنان این خانه‌های پرستاری از شرایط موجود اظهار نگرانی می‌کردند، چرا که طبق گزارش‌های شیوع سارس، افراد سالمند بیش از همه در معرض ابتلا به این مشکل تنفسی قرار داشتند.

«کریس مک» که یک کارگزار بیمه بود، گفته بود: «این قابل درک است که امکان بازگشت سارس وجود دارد و خسارت ناشی از آن نیز بسیار هنگفت است، ولی توجه داشته باشید که صنعت بیمه روشی برای کسب درآمد است نه یک بنگاه خیریه.»

بیماری سارس بعد از آنکه برای اولین بار در جنوب چین دیده شد، بیشتر از ۸‌‌هزار نفر را در ۳۰ کشور تحت تاثیر قرار داد که از این تعداد، بین نوامبر ۲۰۰۲ تا ژوئن ۲۰۰۴ ، بیش از ۸۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و هنگ‌‌کنگ یکی از کشورهایی بود که میزان مرگ و میر در آن ۱۷‌درصد بود و ۳۰۰ نفر جان خویش را از دست داده بودند.

بسیاری از کسانی که قربانی شده بودند، قبلا از بیماری‌های دیگر نیز رنج می‌بردند و تعداد زیادی از افرادی که از این بیماری جان سالم به در بردند، در نتیجه داروهای بسیار قوی که برای مقابله با سارس تجویز شده بود، بسیار ناتوان شدند.

در هنگ‌‌کنگ بیمه‌گران در حدود ۵۰۰ اعلام خسارت ناشی از سارس داشتند و میزان غرامت‌های پرداختی آنان در حدود ۳/۱۰۵‌میلیون دلار هنگ‌‌کنگ (۷/۷‌میلیون پوند) بود.

سخنگوی دیگر اتحادیه بیمه گران هنگ‌‌کنگ هم گفته بود: «اگر می‌بینید این مبلغ زیاد بالا نیست، دلیلش این است که همه بیماران مبتلا به سارس در بیمارستان‌های دولتی تحت مداوا قرار گرفته‌اند و خیلی از هزینه‌ها توسط مالیات دهندگان پرداخت شده است. بنابراین قربانیان فقط باقیمانده مبلغ را پرداخته‌اند که قسمتی از آن تحت پوشش بیمه قرار گرفته بود.»

یانگ رییس هیات‌مدیره کانون پزشکان هنگ‌کنگ هم گفته بود: «هر چند که اینک کارفرمایان کلینیک‌های خصوصی قادر به خرید بیمه‌نامه‌های عمر برای کارکنان خویش هستند، ولی باز هم وضعیت برای آنان رضایت بخش نیست. آنها مجبور به خرید بیمه‌نامه‌ای هستند که ۲۰ برابر قبل است و برخی از آنا با ۵۰‌درصد افزایش مواجه بوده‌اند، ولی باز هم خواهان تمدید قرارداد هستند.»

در مقابل سخنگوی نخست اتحادیه بیمه‌گران هم گفته بود: «افزایش حق بیمه منطقی است، چرا که در نتیجه رقابت‌های شدید پیشین، ما در حدود ۱۵۰ دلار هنگ‌‌کنگ به ازای هر فرد در سال کاهش حق بیمه عمر داشتیم».

● چرا سارس سانسور شد؟

تجربه تلخ سانسور خبری و تاخیر در اطلاع‌رسانی به موقع، هنگام همه‌گیر شدن سارس خسارات قابل ملاحظه ای برجای گذاشت، هرچند که دولت چین سعی بر کوچک شمردن صدمات ناشی از آن می‌کرد، ولی تبعات برجای مانده در ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی چین خصوصا خدشه‌ای که به اعتبار بین‌المللی چین وارد آورد، غیرقابل کتمان بود. اژدهای مهار نشدنی زرد که قبل از شیوع بیماری سارس هیچ گونه عامل بازدارنده را در روی خود نمی‌دید، به ناگاه ضربه‌ای برپیکر خود وارد دید که برای خیزش مجدد انرژی فراوان، هزینه گزاف و زمان نسبتا طولانی را پیمود.

در اینجا نکته قابل توجه این است که با درس عبرتی که از تجارب تلخ خود آموختند بعید است در صورت بازگشت مجدد بیماری همه گیر سارس، دولت چین اقدام به سانسور خبری کند. یقینا این بار شاهد شفافیت مقامات چین در اطلاع‌رسانی به موقع خواهیم بود، چون مقامات چین به این نتیجه رسیده‌اند که سانسور شاید وسیله کارآیی در کنترل مردم باشد، اما در مهار یک بیماری واگیردار ابدا سودی نخواهد داشت.

اخباری که در آن مدت از طریق‌ رسانه‌های چین مخابره می‌شد حاکی از عزم دستگاه حاکمه در مبارزه جدی با بیماری سارس بود. تخصیص بودجه‌های فراوان و نگاه کلان و اعلام آماده‌باش عمومی‌ نمایانگر درایت دولت چین به قصد پذیرش واقع‌بینانه شیوع مجدد سارس و آماده‌سازی مردم برای‌سازماندهی منظم در انجام حمله سراسری به هدف کسب پیروزی در کنار موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی دیگر بود که با بالیدن بر این موفقیت روند توسعه را هموارتر و سرعت رشد اقتصادی را با انگیزه‌ای قوی‌تر افزایش داد.

کنترل مجدد درجه حرارت بدن کسانی که قصد ورود به کشور یا خروج از کشور را داشتند، طی بخشنامه‌ای که از سوی اداره بازرسی کیفیت اجناس به تمام ادارات بازرسی و قرنطینه نواحی مرزی و گمرکی صادر شد، گزارش میزان حرارت بدن افراد توسط مراکز قرنطینه و بازرسی در نواحی مرزی و گمرکی مخصوصا بنادر از سرگرفته شد و هر مسافری که دمای بدنش بیش از ۳۸ درجه بود باید تحت معاینات پزشکی قرار می‌گرفت و به مقامات مربوطه گزارش می‌شد.

● نگرانی از بازگشت احتمالی بیماری سارس

افت ناگهانی دمای هوا در بیشتر مناطق چین، نگرانی از بازگشت احتمالی بیماری کشنده سارس را باعث شد و کشور را برای مقابله با شیوع مجدد این بیماری بسیج کرد. در همین ارتباط مقامات بندر تیان جین سیستم گزارش میزان حرارت بدن افراد را از سرگرفتند و بر این اساس هر مسافری که دمای بدنش بیشتر از ۳۸ درجه بود باید تحت معاینات پزشکی قرار می‌گرفت و نتیجه به مقامات مربوط گزارش می‌شد. یک مقام مرکز کنترل بیماری چین گفته بود: «این که ویروس سارس به طور طبیعی از بین رفته باشد غیرممکن است و یقینا برخواهد گشت، اما میزان همه گیر شدن آن بستگی به اقدامات پیشگیرانه ما دارد. تمام توان و تلاش خود را برای جلوگیری از بازگشت مجدد بیماری سارس به عمل خواهیم آورد.»

این مطلب را معاون‌ سازمان بهداشت شهر پکن در کنفرانس خبری دفتر شورای اخبار دولتی شهر پکن اعلام کرده بود. وی اذعان داشت دولت شهر پکن مصمم است با تشکیل کنفرانس‌های خبری منظم، اخبار و اطلاعات مربوط به بیماری سارس را در اختیار عموم قرار دهد. در همان زمان شبکه نظارت بر وضعیت بیماری سارس با مشارکت واحدهای اداری- بهداشتی و مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های واگیردار شهری، بخشی و منطقه‌ای، کادر درمانی، واحدهای قرنطینه و واحدهای مرتبط دیگر تشکیل شده بود. مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها وظیفه اعلام روزانه تعداد مبتلایان را بر عهده داشتند که در این راستا نمایندگان واحد مذکور در تمام کلینیک‌های تب حضور داشتند و بر وضعیت بیماران مبتلا مستقیما نظارت کردند. اخبار صحیح شهرها توسط کمیسیون مناطق و روستاها و به وسیله کمیسیون روستایی اعلام شد.

شهر پکن در آن زمان تیم‌های فوریت‌های پزشکی پیشگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار شهری و منطقه‌ای را تشکیل داد. این تیم‌ها به محض دریافت گزارشی مبنی بر شیوع سارس، سریعا برای ضدعفونی و جداسازی به محل اعزام می‌شدند. همچنین اقدامات پیشگیرانه نسبت به محل‌های پر رفت و آمد، مدارس، ساختمان‌های در حال احداث، ایستگاه‌های اتوبوس و قطار برای ضدعفونی مکرر، تهویه هوا و بهبود شرایط زندگی کارگران به عهده این تیم‌ها بود. هواپیمای کشوری و واحدهای قرنطینه نیز موظف بودند با جدیت امور مربوط به ضدعفونی و تعیین درجه حرارت مسافرین را در مبادی ورودی فرودگاه‌ها انجام دهند. ۶۶ کلینیک تب با امکانات کامل راه‌اندازی شده بود. براساس قوانین مصوبه، رعایت امور فوق با دقت و جدیت توسط مسوولان مربوطه انجام شد.

تجهیزات پزشکی، مواد ضدعفونی‌کننده، دارو، دستگاه‌های تنفس مصنوعی، لباس‌های یک بار مصرف و کیت تشخیص هم به ‌اندازه کافی فراهم شده بود. بیمارستان شیاتانگ شان (ویژه بیماران مبتلا به سارس) نیز تا پایان نوامبر همان سال جاری آماده بهره‌برداری شد.

معاون‌سازمان بهداشت شهر پکن «لیانگ وان» در پاسخ به خبرنگاران درخصوص اقدامات اولیه در صورت شیوع مجدد سارس گفت: «با تمام توان سه اقدام جدی برای کنترل بیماری سارس انجام خواهد شد.

۱) اطلاع‌رسانی سریع به مردم.

۲)بالا بردن سطح معلومات کادر درمانی بهداشتی و آموزش مسوولان واحدهای مربوطه و نظارت و بازرسی مکرر به هدف شناسایی و کنترل سریع اولین مورد بیمار مبتلا به سارس.

۳) همکاری فعالانه مردم در زمان شناسایی اولین مورد با مسوولان بهداشتی و دولت بسیار حائز اهمیت است. پاییز و زمستان دو فصل شیوع بیماری‌های دستگاه تنفسی است، لذا درخواست دولت از مردم این است که به جز افزایش مقاومت بدن، لازم است نسبت به تهدیدات و خطرات سارس اهمیت بیشتری قائل شوند. در این زمینه لازم است به محض مشاهده علائم و عوارض بیماری در خود و اطرافیان، در سریع‌ترین زمان ممکن به نزدیکترین بیمارستان مراجعه کنند. همچنین توصیه می‌شود سالمندان، کودکان و تمامی‌ کادر درمانی بهداشتی بیمارستان اقدام به زدن واکسن آنفلوآنزا نمایند. در این صورت امکان اشتباه در تشخیص سارس با آنفلوآنزا کمتر خواهدشد.

● اعلام وضعیت اضطراری در ماه نوامبر

وزارت بهداشت چین با اعلام وضعیت اضطراری درخصوص بازگشت مجدد بیماری سارس در ماه نوامبر برای دستگاه‌های بهداشتی، درمانی سراسر کشور اعلام آماده باش کرد و دولت این کشور نیز یازده‌میلیارد یوآن برای امور مربوط به مبارزه با بیماری سارس اختصاص داد.

● خسارت سارس بر اقتصاد چین

معاون اداره آمار کشور چین گفت: «شیوع ناگهانی سارس هرچند در توسعه اقتصادی چین اثرات منفی ایجاد کرد، ولی این اثرات موضعی و کوتاه مدت بوده و صدمه اساسی بر اقتصاد چین وارد نکرده و به هیچ وجه روند رو به رشد سریع اقتصاد چین را تغییر نخواهدداد.» وی پیش‌بینی کرد صدمه وارده بر اقتصاد چین در همان سال هشت دهم‌درصد باشد و اثرات منفی مربوط به ماه‌های آوریل و مه بود که مربوط به صنعت توریسم، حمل و نقل و خرده فروشی می‌شد که در فصل سوم همگی به حالت اولیه بازگشتند.

«نان ژونگ» آکادمیسین معروف چینی گفته بود: «با توجه به تجارب کسب شده و اقدامات بسیار موثری که دولت پیش‌بینی کرده، بعید به نظر می‌رسد سارس به طور گسترده شایع شود.» وی در بخش دیگری از سخنان خود نسبت به استفاده مجدد از گوشت حیوانات وحشی «گربه نقابدار» در رستوران‌های استان گوانجو هشدار داد.

وی که در چهاردهمین کنفرانس آکادمیسین‌های آکادمی‌های علوم جهان سوم شرکت کرده بود، اظهار داشت که سارس مجددا بازخواهد گشت، ولی دامنه وسعت آن به طور پراکنده خواهدبود، ولی باتوجه به اقدامات دولت، همه‌گیری سارس مهار و دامنه سرایت آن به سرعت کنترل شد.

در همین حال نایب رییس بیمارستان نظامی‌۳۰۲ ارتش آزادی‌بخش چین گفته بود: «بیمارانی که در مرحله اولیه ابتلا به سارس به سر می‌برند، در صورتی که تب داشته، ولی ناراحتی‌های دستگاه تنفسی در آنان بروز نکرده باشد، قابلیت انتقال سارس را به دیگران نخواهند داشت.»

● آماده باش در هنگ‌کنگ

روزنامه SCMP در آن مقطع زمانی گزارش داد، مقامات بیمارستانی هنگ کنگ با توجه به آغاز فصل سرما و نظریه دانشمندان و پزشکان مبنی بر احتمال بازگشت بیماری «سارس» خود را برای مقابله به موقع و موثر با این بیماری آماده می‌کنند. با توجه به شکایت خانواده‌های قربانیان شیوع سارس در اوایل سال جاری میلادی از مقامات بهداشتی و بیمارستانی و بحث و جدل‌های فراوان در این زمینه و تشکیل کمیته‌های تحقیق و تفحص در شورای قانونگذاری، انتظار می‌رود مقامات ذیربط با دقت بیشتری به وظایف خود در زمینه پیشگیری و اعلام خطر به موقع به مردم عمل کنند.

این البته پایان مطبوعاتی سارس بود، اما حقیقتا می‌توان پذیرفت این بیماری دیگر کسی را تهدید نمی‌کند؟