درباره اخترباستان شناسی

اخترباستان شناسی یا باستان ستاره شناسی Arcaeoastronomy دانشی نوین و میان رشته ای از علوم باستان شناسی ستاره شناسی و مردم شناسی/ فرهنگ شناسی قومی Anthropology/ Ethnology است که به بررسی تاثیر و نفوذ پدیده های …

اخترباستان شناسی یا باستان ستاره شناسی Arcaeoastronomy دانشی نوین و میان رشته ای از علوم باستان شناسی ستاره شناسی و مردم شناسی/ فرهنگ شناسی قومی Anthropology/ Ethnology است که به بررسی تاثیر و نفوذ پدیده های کیهانی و حرکات اجرام آسمانی بر روی هنرها، آیین ها، ادیان، باورداشت ها و دیگر پدیده های فرهنگی مردمان باستان می پردازد.

دانش اخترشناسی باستانی Historical Astronomy که به بررسی تاریخی علم نجوم/ هیئت می پردازد، به رغم برخی کارکردها و حوزه های مطالعاتی مشترک با اخترباستان شناسی، شاخه پژوهشی متفاوت و مستقلی است.

اخترباستان شناسی، زیرشاخه ها و گرایش های گوناگونی دارد که در آن میان می توان از اسطوره شناسی کیهانی Cosmological Mythology، اختر قوم شناسی Ethnoastronomy و معماری نجومی Astronomical Architectonics نام برد. مطالعه و بررسی در نظام های گاه شماری و زمان سنجی و ابزارهای آن در دوران باستان نیز از حوزه های پژوهشی اختر باستان شناسان به شمار می رود.آسمان و پدیده های کیهانی برای مردمان باستان، گستره ای به کلی بیرون از دامنه نفوذ اراده و توانایی های بشری، و در نتیجه خاستگاه تمامی خدایان، ایزدان و نیروهای بیرون از قدرت انسان دانسته می شده است. جوامع باستان، خاستگاه و سرچشمه تمامی پدیده های زمینی و رویدادهای نیک و بد را در آسمان جست وجو می کرده اند و از همین رو است که در سراسر شرق و غرب باستان، آسمان منزلگاه تمامی نیروهایی دانسته می شده که سرنوشت و مقدرات بشری را رقم می زده است. در دوران معاصر نیز آسمان همچنان نظاره گر دستانی است که در بسیاری از ادیان، برای نیایش های روزانه یا دعا و آرزو به سوی آن برافراشته می شوند.

بازتاب پدیده های کیهانی به فراوانی بر آثار هنری باستانی و هنجارهای زندگانی اجتماعی مردمان به دیده می آید. تحلیل و تفسیر این داده ها بر بنیاد قواعد اخترباستان شناسی می تواند راهگشای ارزنده ای برای درک و دستیابی پژوهشگران مطالعات باستانی به جزئیاتی از زندگی و واقعیت های روزگاران گذشته باشد. آگاهی و درک ویژگی های جوامع باستانی (به ویژه تا پایان عصر هخامنشی) و تحلیل فرهنگ و تمدن کهن آنان، بدون آگاهی از داده های اخترباستان شناختی، به کلی ناقص و به نتیجه ای شایسته منجر نخواهد شد.

در اخترباستان شناسی، تنها آسمان مشاهده پذیر با چشم غیر مسلح و نظریات حرکات سماوی زمین محوری و با توجه به میزان آگاهی پیشینیان از دانش ستاره شناسی (که در نوع خود بسیار دقیق و روشمند بوده است) مبنای تحلیل داده ها قرار می گیرد. امروزه در هیچ یک از دانشگاه های ایران، رشته یا حتی واحدی درسی در زمینه اخترباستان شناسی تدریس نمی شود و حتی کمتر کسی در ایران، نام چنین دانشی را شنیده است. کتاب های منتشر شده فارسی در این زمینه هنوز به عددی دو رقمی نرسیده است.

رضا مرادی غیاث آبادی - [e-mail]