کمک به کودکان برای مقابله با ضربه های روحی ناشی از بلایای طبیعی

بی گمان آسیب پذیرترین گروه انسانی پس از وقوع بلایای طبیعی, کودکان هستند که باید به صورت ویژه به آنها پرداخته شود فراموش نکنیم کودکان زیر پنج سال قادر نیستند هویت فردی خود را بیان و یا پس از چند سال یادآوری نمایند, به راحتی دستور بزرگترها را گوش می کنند و قادر به محافظت از خودشان نیستند

تحقیقات نشان می‌دهد که تمام کودکان در چند هفته اول پس از حادثه دچار مشکلات خواب و ترس از تاریکی و تنهائی و افکار مزاحم هستند و بیشتر آنها افکار تکرارشونده نسبت به حادثه دارند و بیش از ۶۰ درصد کودکان، دچار اختلال رفتاری می‌شوند.

کودکان به‌طور ویژه ممکن است در مواجهه با بلایا آسیب‌پذیرتر باشند زیرا:

۱. آنها هیچ‌گونه تجربه‌ای درباره انواع بحران ندارند.

۲. آنها نگرانی و ترس والدین را دیده و درک می‌کنند.

۳. آنها برای درک وضعیت قبلی و افتراق بین وضع موجود و وقایع اتفاق افتاده برای خود و دیگران، دارای مهارت‌های کافی نیستند.

واکنش‌های کوکان در سنین مختلف در مواجهه با بحران متفاوت است از جمله:

الف. کودکان پیش از دبستان (۱۵ سال)

بچه‌های کوچک، به دنیا از منظر چشم بزرگترهای قابل اعتماد خود نگاه می‌کنند. بنابراین هرگونه تغییر در رفتار و نگرش والدین می‌تواند منجر به آشفتگی عاطفی کودک گردد. در این سن کودکان فاقد مهارت‌های کلامی و مفهومی برای درک مسائل انتزاعی همچون مقابله با استرس‌های ناگهانی هستند و برای کسب آرامش به والدین خود پناه می‌برند. تحقیقات نشان داده که واکنش‌های این گروه سنی بیشتر متکی بر چگونگی رفتار و مقابله خانواده با حادثه است. واکنش‌های این گروه از کودکان به‌صورت مکیدن شست، وابستگی به والدین، ترس از تاریکی، ترس از تنهائی، درد شکم، تیک، اضطراب، تحریک‌پذیری و اختلال در صحبت کردن بروز می‌نماید.

ب. کودکان دبستانی (۱۱، ۶ سال)

این گروه سنی قابلیت شناختی رشد یافته‌ای جهت درک خطرات دارند و بیشتر قادر به درک وقایع هستند. کودکان در این سن طیف کاملی از هیجان‌های انسانی را تجربه و درک می‌کنند اما ممکن است لغات یا کلماتی را برای اظهار تجارت خود نداشته باشند. کودکان در این سن نیاز شدیدی به درک آنچه اتفاق افتاده است و اقدامات لازم جهت مقابله با آن در آینده دارند.

واکنش‌های این گروه از کودکان به‌صورت افت تحصیلی، پرخاشگری در خانه و مدرسه، رفتارهای بدون تفکر، سردرد، بی‌اشتهائی، مشکلات خواب و کابوس شبانه، بروز رفتارهای کودکان و اجتناب از رفتن به مدرسه بروز می‌نماید.

ج. نوجوانی (۱۸، ۲۰ سال)

این گروه سنی نیاز شدیدی به احساس کفایت و شایستگی در دنیای اطراف خود، به‌ویژه در خانواده و در بین دوستان دارند. استرس فاجعه برای آنها بیشتر به‌صورت علائم روان‌تنی ظاهر می‌شود. حتی ممکن است نوجوانان برای مقابله با استرس و ناراحتی خود به مواد مخدر پناه ببرند و مشکلاتی در مدرسه و یا اجتماع ایجاد نمایند. واکنش‌های این گروه به‌صورت افت تحصیلی، طغیان و سرکشی در خانه یا مدرسه، کاهش رفتارهای مسئولانه، کاهش سطح انرژی و رفتارهای بزهکارانه بروز می‌نماید.

راه‌هائی که والدین می‌توانند جهت تطابق کودک با بحران ایجاد شده به‌کار ببرند شامل موارد زیر است:

۱. به کودک درباره آنچه اتفاق افتاده اطلاعات واقعی بدهید.

۲. در مورد اینکه چگونه تیم‌های پزشکی و گروه امداد و نجات در مواقع بحران به او و خانواده‌اش کمک خواهند کرد توضیح دهید.

۳. با نگاه کردن بر روی نقشه در مورد نوع حادثه و محل وقوع آن به کودک توضیح دهید.

۴. کودکان را از جزئیات حادثه دور نگه دارید، این کار را از طریق زیر می‌توان انجام داد:

الف: مدت زمانی که ممکن است کودک حادثه را از تلویزیون تماشا کند محدود کنیم.

ب: مدت زمانی که خانواده درباره بحران صحبت می‌کند محدود شود.

ج: برنامه معمولی اعضاء خانواده از جمله زمان خواب و رفتن به مدرسه در اثر حادثه نباید تغییر کند بلکه باید طی یک برنامه‌ریزی عادی ادامه داشته باشد.

۵. وقتی کودک درباره ترس و نگرانی خود صحبت می‌کند به او گوش دهید.

۶. نگرانی کودک را بشناسید و از او برای حل مشکلاتش حمایت کنید.

۷. احساس کودک را بشناسید و به او اجازه دهید تا آن را به راحتی بیان کند.

۸. به کودک اجازه دهید تا مشکل خود را به هر روشی که به نظر خودش بهتر است حل نماید (مثلاً خوابیدن با چراغ روشن و یا به همراه یک اسباب‌بازی).

۹. درباره اخبار و وقایع پیش‌داوری نکنید.

۱۰. از جدائی‌های غیرضروری اجتناب کنید.

۱۱. در کنار بستر کودک تا زمان به خواب رفتن او حضور داشته باشید.

۱۲. انتظارات خود را از کودک به‌طور موقت در خانه و مدرسه تعدیل نمائید.

۱۳. کودک را با واقعیت‌های روزمره خانه مشغول کنید.

۱۴. به کودک در مورد بلایای طبیعی و علت آنها توضیح دهید.

۱۵. به کودک توجه و ملاحظه‌ بیشتری نشان دهید.

۱۶. کودک را برای صحبت کردن درباره فاجعه به همسالان خود تشویق کنید.

۱۷. کودک را به انجام فعالیت‌های جسمانی مثل ورزش و کار تشویق کنید.

۱۸. کودک را جهت شروع فعالیت‌های اجتماعی ـ تفریحی و رقابت تشویق کنید.

۱۹. بعضی از اعمال را به‌صورت خانوادگی انجام دهید به‌طور مثال یک نماز دسته‌جمعی بخوانید و یا با هم یک نامه بنویسد و در آن نگرانی‌های خود را بیان کنید.

رفعت رضاپور

کارشناس ارشد مدیریت پرستاری کودکان

کارشناس دفتر امور پرستاری وزارت

بهداشت، درمان و آموزش پزشکی