راز ماندگاری

هر ساله ضایعات ناشی از حمل و نقل نامناسب و نگهداری نامطلوب میوه ها و سبزیجات, زیان های فراوانی را به صنعت باغبانی کشور وارد می سازد

هر ساله ضایعات ناشی از حمل و نقل نامناسب و نگهداری نامطلوب میوه‌ها و سبزیجات، زیان‌های فراوانی را به صنعت باغبانی کشور وارد می‌سازد.

براساس بررسی‌های به‌عمل آمده در کمیته ضایعات محصولات کشاورزی وزارت جهادکشاورزی در سال ۱۳۸۲، تقریباً ۲۸ الی ۲۲ درصد از تولیدات مرکبات کشور ضایع شده است. یعنی از سه میلیون و هشتصد و شصت و شش هزار و دویست و بیست تن مرکبات تولید شده در سال ۸۲، چیزی حدود یک میلیون و هشتاد و دو هزار و پانصد و چهل و یک تن ضایع شده است.

براساس همین گزارش، میزان ضایعات خرما حدود ۱۸ تا ۲۱ درصد بوده است و در این میان محصولات میوه و سبزی، انگور بالاترین میزان ضایعات را به خود اختصاص داده است (۳۰ الی ۳۸ درصد).

گفته می‌شود سالانه بیش از ۲۵ میلیون تن میوه و سبزی در کشور تولید می‌شود که ۶/۷ میلیون تن آن معادل ۶/۳۰ درصد ضایع می‌شود، در حالی که میزان ضایعات در کشورهای پیشرفته ۷ الی ۱۰ درصد می‌باشد.

بدیهی است که با به‌کارگیری روش‌های مدرن جهت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و افزایش عمر ماندگاری آنها، راندمان تولید این محصولات به‌طور قابل ملاحظه‌ای رشد خواهد یافت و در نتیجه می‌توان به افزایش عرضه میوه در بازارهای داخلی و رشد صادرات محصولات کشاورزی امیدوار بود.

ضرورت توجه به کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در مرحله پس از برداشت زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم ایران در خصوص تولید بسیاری از میوه‌ها خصوصاً مرکبات جزو ۱۰ کشور برتر تولید کننده مرکبات دنیا می‌باشد و تولید سالانه این محصول از سال ۷۴ تا ۸۳ حدود ۴/۴ درصد رشد داشته است، ولی صادرات مرکبات ایران به‌رغم دارا بودن ۵/۳ درصد تولید جهانی، تنها ۴/۰ درصد تجارت جهانی مرکبات را شامل می‌شود. از طرف دیگر در بازار داخلی نیز ناهماهنگی‌های بسیاری در فرآیند عرضه و تقاضای میوه وجود دارد، به‌طوری که درصد قابل توجهی از این محصولات به‌صورت تازه‌خوری و با قیمت ناچیزی وارد بازار مصرف می‌شوند و در فاصله چندین هفته پس از پایان برداشت، افزایش قیمتی معادل چندین برابر قیمت اولیه می‌یابند. در نتیجه رفع موانع موجود در فرایند تولید، نگهداری و توزیع میوه ضروری به‌نظر می‌رسد. در ادامه به‌ذکر مهمترین موانع موجود در ارایه راه‌کارهای غلبه بر آنها می‌پردازیم.

● برداشت نامطلوب و غیر علمی

میوه به‌عنوان یک موجود زنده به‌شدت تحت تأثیر تنش‌های محیطی است. عدم رعایت نکات ساده علمی در چیدمان، جمع‌آوری و بارگیری میوه یکی از عواملی است که در کاهش عمر مفید میوه و افزایش ضایعات آن بسیار مؤثر می‌باشد.

دست‌اندرکاران می‌گویند در صورتی که چیدن میوه‌ها از ناحیه انتهائی دمبرگ آن صورت پذیرد، عمر ماندگاری میوه‌ها افزایش می‌یابد. زیرا دمبرگ‌ها با جذب رطوبت محیطی و انتقال آن به میوه موجب حفظ تردی و استحکام میوه می‌شوند و با برداشته شدن دمبرگ میوه رطوبت بیشتری را از دست می‌دهند، میزان قند و اسیدیته میوه تغییر یافته و دچار چروکیدگی می‌شود.

از طرف دیگر با برداشته شدن دمبرگ راه نفوذ حشرات و آفات به درون میوه باز می‌شود و موجب فساد میوه می‌شود.

کارشناسان می‌گویند در صورت زخمی شدن پوست میوه‌ها هنگام چیدن و جمع‌آوری آنها، با تجمع میکروب‌ەا در محل زخم، میوه به سرعت تخریب می‌شود. ورود چنین میوه‌ای به سردخانه علاوه بر آلوده‌سازی میوه‌های مجاور، سبب شیوع آفات در محیط سردخانه می‌شود.

بنابراین با آموزش کارگران و به‌کارگیری دقت بیشتر در حین برداشت میوه می‌توان تا میزان زیادی از ضایعات آن جلوگیری کرد و عمر انبارمانی میوه‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش داد.

● حمل نامناسب میوه‌ها

جدا شدن میوه از درخت سیب بروز یکسری تغییرات فیزیولوژیک در میوه می‌شود که لازم است سریعاً نسبت به‌حمل و نگهداری آن در سردخانه اقدام شود.

یکی از مهمترین عوامل فساد میوه، حمل نامناسب و تأخیر در انتقال میوه‌ها به سردخانه می‌باشد.

چنانچه بر اثر هر روز تأخیر در انتقال میوه‌ها به سردخانه حدود دو هفته از عمر میوه کاسته می‌شود. زیرا رد این مرحله حساسیت میوه به عوامل خارجی نظیر؛ کاهش رطوبت، گاز اتیلن، آفات و بیماری‌ها و.... به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد و لازم است عمل انتقال میوه‌ها به سردخانه‌های فنی بلافاصله پس از برداشت صورت پذیرد.

برای حمل میوه بهتر است از کامیون‌های یخچال‌دار استفاده شود، در غیر این صورت سعی شود حتی‌المقدور، حمل در ساعات شبانگاهی صورت پذیرد زیرا در هنگام روز میوه رطوبت بیشتری را از دست می‌دهد و میزان اثرگذاری گاز اتیلن نیز محسوس‌تر است.

● نبود انبار و سردخانه‌های مناسب

با رعایت نکات علمی در حین انبارداری می‌توان تا میزان قابل ملاحظه‌ای ضایعات میوه را کاهش داد. چنانچه با کنترل دما، رطوبت، میزان گاز اکسیژن و دی‌اکسید کربن می‌توان شرایط اختصاصی را برای نگهداری انواع میوه فراهم کرد.

یکی از عواملی که سلامت میوه را در سردخانه تهدید می‌کند شیوع آفات و بیماری‌هائی است که در فضای سردخانه وجود دارد. آفت‌زدائی سردخانه‌ها توسط مواد ضدعفونی کننده نظیر پرمنگنات پتاسیم یکی از بهترین روش‌ها جهت تأمین شرایط بهداشتی انبارداری میوه محسوب می‌شود.

همچنین در برخی از سردخانه‌های میوه از روش آتش زدن گیاهان ضدعفونی کننده نظیر اسفند استفاده می‌شود. دود حاصل از آتش زدن گیاه اسفند قادر است با پخش شدن در فضای سردخانه و نفوذ در خلل و فرج‌های سقف، کف و دیوارهای سردخانه، میکروب‌ها را نابود سازد. به‌همین دلیل کارائی این روش در مقایسه با سایر روش‌های ضدعفونی بسیار بالا است.

● ناآشنائی صادرکنندگان با مقررات

یکی از عواملی که صادرات میوه را به میزان زیادی تحت تأثیر خود قرار داده است، عدم رعایت استانداردهای بهداشتی در بسته‌بندی و حمل میوه می‌باشد.

در صادرات بسیاری از میوه‌های حساس نظیر زردآلو، گیلاس، مرکبات و کیوی ضایعات ناشی از فاسد شدن شیوع میکروب‌های مضر،همواره زیان‌های جبران‌ناپذیری را به صادرکنندگان وارد می‌سازد.

بسته‌بندی نامناسب، حمل و نقل غیراستاندارد و عدم به‌کارگیری روش‌های علمی جهت حل معضلات فوق از جمله عواملی است که صادرات میوه را با تهدیدهای جدی مواجه ساخته است.

ناگفته نماند همواره تقاضاهای زیادی برای میوه‌های ایرانی نظیر گوجه‌فرنگی، انار، میوه‌های ایرانی نظیر گوجه‌فرنگی، انار، زردآلو، مرکبات و... در بازارهای روسیه، اوکراین، کره، ژاپن و... وجود دارد، ولی متأسفانه به‌دلیل بالا بودن میزان ضایعات، صادرات میوه به چنین بازارهائی با ریسک بسیار بالائی همراه است. سرعت بالای فسادپذیری میوه‌ها و محدودیت زمانی در حمل و صادرات میوه موجب گردیده است تا عرضه میوه‌های ایرانی از میادین میوه و تره‌بار امارات و بحرین فراتر نرود و تنها چند کشور محدود اروپائی و آسیائی وارد کننده محصولات باغی ایران باشند، در نتیجه فرصت حضور در بازارهای آسیای میانه، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و سایر کشورهای اروپائی و آفریقائی کمرنگ شده است.

آزاد عمرانی

---