مزاحمت هایی برای زنان

در حدود ۲۰ سال پیش مطالعات مربوط به مزاحمت جنسی به این مسئله مربوط می شد که آیا این موضوع می تواند به عنوان یک آسیب و مشکل برای زنان در نظر گرفته شود یا نه و به تحلیل توصیفی و میزان شیوع این پدیده پرداخته می شد, اما در سال های اخیر تحقیقات به سمت تحلیل نظری دلایل و پیامدهای این پدیده تغییر جهت داده است

در حدود ۲۰ سال پیش مطالعات مربوط به مزاحمت جنسی به این مسئله مربوط می‌شد که آیا این موضوع می‌تواند به عنوان یک آسیب و مشکل برای زنان در نظر گرفته شود یا نه و به تحلیل توصیفی و میزان شیوع این پدیده پرداخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر تحقیقات به سمت تحلیل نظری دلایل و پیامدهای این پدیده تغییر جهت داده است.

مزاحمت جنسی (Harassment) یکی از مصادیق بارز خشونت علیه زنان است که ممکن است در همه مکان‌ها رخ دهد. اما احتمال بروز آن در محل کار بیشتر از موقعیت‌های دیگر است. انجام بررسی‌های گوناگون و پذیرش وجود مزاحمت جنسی از سوی مردان نسبت به زنان به مثابه نوعی خشونت جنسی در محل کار باعث شد که مزاحمت جنسی از مسئله‌ای فردی و خصوصی به دغدغه‌ای عمومی و سازمانی تبدیل شود. به طوری که در دهه ۱۹۷۰ کمیسیون فرصت‌های شغلی برابر (EEOC) به عنوان یک مجرای رسمی به منظور جبران خسارت در مقابل عمل مزاحمت جنسی در محل کار تأسیس و چند ماده قانونی برای احقاق حقوق قربانیان این پدیده به تصویب رسید. هم‌اکنون نیز بسیاری از کشورهای غربی مزاحمت جنسی در محل کار را جرم می‌دانند.

متأسفانه در کشور ما برخلاف جوامع غربی تاکنون درباره این پدیده بررسی گسترده‌ای انجام نشده است. زیرا بسیاری از مسئولان و متولیان فرهنگی و آموزشی این پدیده را مخصوص جوامع غربی دانسته و تعداد کم شکایات مربوط به آن را شاهدی بر ادعای خود می‌دانند. اما تحقیقات اندک انجام شده در کشور نشان‌دهنده رشد روزافزون این پدیده است.

تعداد کم شکایات مطرح شده بیشتر به دلیل ناآگاهی و عدم وجود مرجع قانونی خاص برای رسیدگی به معضلات مربوط به مزاحمت جنسی است تا شیوع کم آن. عده زیادی از زنان و دختران جوان نمی‌دانند که مزاحمت جنسی به چه معناست و چه رفتارهایی را دربر می‌گیرد، حتی مشاهده شده که بسیاری از قربانیان علاقه‌ای به بازگو کردن تجربیاتشان ندارند و تعدادی نیز مجبور شده اند که به این وضعیت تن دردهند چون نمی‌دانند که باید به کجا شکایت کنند و از طرف دیگر نمی‌خواهند شغل خود را از دست بدهند. زنانی که در محیط کار خود دچار مزاحمت جنسی می‌شوند در وضعیت متناقضی قرار می‌گیرند؛ از طرفی نیاز مالی آنان را به ماندن ترغیب می‌کند و از طرف دیگر آنها غالباً قادر به تمرکز بر کار خود نیستند. این مسئله باعث کاهش بهره‌وری آنان شده و بیشتر آنان را در موقعیت اخراج از کار قرار می‌دهد که نتیجه آن فقر و آسیب‌پذیری مضاعف است.

با توجه به رشد روزافزون این پدیده و پیامدهای ناگوار آن و همچنین افزایش میزان اشتغال زنان بر آن شدیم، این پدیده را به طور عمیق‌تر و گسترده‌تری مورد بررسی قرار دهیم. به امید آنکه مطالب این مقاله، آگاهی لازم درباره پدیده مزاحمت جنسی و راهکارهای مفیدی برای پیشگیری و مقابله با آن را در اختیار زنان و دختران جوان قرار داده و مسئولان و برنامه‌ریزان کشوری را به تدوین قوانینی مدون در این خصوص ترغیب سازد تا همه اقشار جامعه، بویژه بانوان فرهیخته و توانمند ایرانی بتوانند در محیطی امن و سالم به کار و فعالیت پرداخته و به رشد و پیشرفت فرهنگی و اقتصادی جامعه یاری رسانند.

مشکل مزاحمت جنسی با نقش‌هایی که به مردان و زنان در زندگی اجتماعی و اقتصادی داده می‌شود مرتبط است و این مزاحمت به طور مستقیم یا غیرمستقیم، موقعیت زنان را در بازار کار تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر این مزاحمت، دفاعی برای مردان برای حفظ موقعیت اقتصادی و اجتماعی‌شان محسوب می‌شود.

دلایلی که زمینه را برای رخداد مزاحمت‌های جنسی فراهم می‌کند به این شرح هستند.

● تهدید خودپنداره (تصور از خود) مردان

به گفته «سوزان فالورس» پژوهشگر مطالعات زنان، خشونت مردان نسبت به زنان در محیط کار تا اندازه زیادی به نگرش مردان درباره «تناسب» نقش یک مرد در اجتماع مربوط می‌شود. به دنبال تحقیقی که بر روی تصور مردان از «مردانگی» در ایالت متحده انجام شده است، نشان داده شده که تعریف مردان از مردانگی «یک نان‌آور خوب برای خانواده بودن است». خانم فالورس نتیجه می‌گیرد که اغلب مردان تصور می‌کنند که حقوق برابر زنان و مردان به عنوان یک تهدید در برابر عقاید سنتی آنان در مورد موضع قدرت در کار به شمار می‌رود. بنابراین مزاحمت جنسی می‌تواند شکلی از دریافت خشونت از طرف مردان به دلیل حمایت از موقعیت خودشان محسوب شود.

مشکل مزاحمت جنسی با نقش‌هایی که به مردان و زنان در زندگی اجتماعی و اقتصادی داده می‌شود مرتبط است و این مزاحمت به طور مستقیم یا غیرمستقیم، موقعیت زنان را در بازار کار تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر این مزاحمت، دفاعی برای مردان برای حفظ موقعیت اقتصادی و اجتماعی‌شان محسوب می‌شود.

● مسائل اقتصادی کار زنان

وضعیت اقتصادی و اجتماعی جهان از دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به بعد سبب شده است که زنان وارد محیط کارهای مردانه شوند، همچنین هزینه‌های زندگی صنعتی ایجاب می‌کند که زن و مرد با یکدیگر برای تأمین مخارج زندگی کار کنند. علاوه بر این تعداد خانواده‌های تک‌والدی روبه افزایش است و خانوارهای زیادی وجود دارند که زن تنها منبع تأمین خانواده محسوب می‌شود. اطلاعات به دست آمده از ایالات متحده نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ شمار زنان سرپرست خانوار ۲۷ درصد افزایش یافته، از هر ۵ زن ۲ نفر تنها منبع تأمین خانواده هستند و در این جمعیت بیش از یک‌چهارم‌شان دارای فرزند نیز هستند.

طبیعی است که تحت چنین شرایطی ممکن است زنان به هر کار سخت و طاقت‌فرسایی حتی با درآمد کم تن داده و برای از دست ندادن شغل و تأمین هزینه زندگی هرگونه رفتاری از قبیل مزاحت جنسی در محیط کار را تحمل کرده و حتی بیان نیز نکنند.

● تفاوت در برداشت معانی ضمنی برخی از رفتارها بین دو جنس

به عنوان مثال زنان در محیط کار از برخی جمله‌ها به منظور رساندن معنای صداقت و صمیمیت استفاده می‌کنند در حالی‌که این جملات از نظر مردان ممکن است به طریقی دیگر برداشت شود و همین امر زمینه را برای بروز مزاحمت جنسی فراهم کند.

- عدم شناخت و آگاهی کافی نسبت به رفتارهایی که نشان‌دهنده مزاحمت هستند و رفتارهایی که نمی‌توانند در این زمره قرار گیرند.

- کار کردن در محیط‌هایی که تمامی افراد از جنس مخالف هستند، به اصطلاح ما محیط‌ های کاملاً مردانه مثل کارهای ساختمانی، شرکت‌های حمل‌ونقل و سازمان‌های نظامی

- بی‌سرپرست (مطلقه یا بیوه) بودن زنان جوان در محیط کار که فراهم‌کننده بستر مناسبی برای انواع مزاحمت‌هاست.

- مبهم بودن حد و مرزهای ارتباطی با جنس مخالف

- عدم رعایت نوع پوشش و آرایش مخصوص محیط‌های کار و آموزش

زنان در محیط کار از برخی جمله‌ها به منظور رساندن معنای صداقت و صمیمیت استفاده می‌کنند در حالی‌که این جملات از نظر مردان ممکن است به طریقی دیگر برداشت شود و همین امر زمینه را برای بروز مزاحمت جنسی فراهم کند

- خودداری از بروز و بیان این مشکل در مراحل ابتدایی به دلیل شرمساری، کمرویی، ترس از مورد تمسخر دیگران قرار گرفتن و یا واهمه از بیان این مسئله و درصدد انتقام برآمدن نزدیکان، مانع از بروز این مشکل در مراحل قابل حل می‌شود.

نیاز مبرم اقتصادی و مالی به کسب درآمد در اغلب مواقع می‌تواند به عنوان عاملی برای پذیرفتن بالاجبار مزاحمت در نظر گرفته شود.

- عدم وجود ضوابط و قوانین مدون درخصوص شکایت و پیگیری این مسئله

- مشاغلی که در آن بودن یا نبودن فرد به سیستم کاری خدشه‌ای وارد نمی‌کند و فرد به عنوان زیردست یک مرجع قدرت انجام وظیفه می‌کند.

● رفتارهای غیر مزاحمت ‌آمیز

- مورد خطاب قرار دادن فرد به شیوه‌ای معمولی

- گذاشتن قرار ملاقات کاری در وقت اداری و در مکانی موجه

- تعریف و تمجید به خاطر انجام خوب وظایف

- دادن هدیه به دلیل مناسبتی خاص به همه کارمندان

● رفتارهای مزاحمت‌آمیز

- مورد خطاب قرار دادن فرد با القاب معنی‌دار

- گذاشتن قرار ملاقات خارج از وقت اداری و در مکانی غیرکاری

- تعریف و تمجید به خاطر وضع ظاهری و طرز پوشش فرد

- دادن هدیه به صورت مکرر همراه با یادداشت‌های خاص تنها به یک فرد

فرآوری: نسرین صفری

منبع:

مشکلات زنان در برخورد با مزاحمت های جنسی، زهره قربانی

سپیده دانایی