فرزندت را اینگونه تربیت کن

در بین روایاتی که از امام موسی کاظم علیه السلام به ما رسیده است روایاتی به چشم می خورد که دارای رویکرد تربیتی هستند بخشی از این روایات که درباره تربیت فرزند است دربردارنده نکات ظریف و در عین حال بسیار مهمی است که دانستن و عمل به آنها نقش تاثیرگذاری در تربیت دینی فرزندان ما دارد آنچه در ادامه می آید نمونه هایی از این روایات است

در بین روایاتی که از امام موسی کاظم علیه السلام به ما رسیده است روایاتی به چشم می‌خورد که دارای رویکرد تربیتی هستند. بخشی از این روایات که درباره تربیت فرزند است دربردارنده نکات ظریف و در عین حال بسیار مهمی است که دانستن و عمل به آنها نقش تاثیرگذاری در تربیت دینی فرزندان ما دارد. آنچه در ادامه می آید نمونه هایی از این روایات است.

● به وعده وفا کن

وعده دادن به کودک چه برای تشویق باشد یا هر منظور دیگر، گذشته از اینکه باید حساب شده باشد؛ پدر یا مادر (به ویژه پدر) باید خود را ملزم به وفای آن بدانند و این گمان که فرزندشان به زودی وعده داده شده را فراموش می کند او را از وفای به وعده داده شده باز ندارند.امام موسی کاظم علیه السلام می فرماید:إِذَا وَعَدْتُمُ‏ الصِّبْیَانَ‏ فَفُوا لَهُمْ؛ وقتی به کودکان وعده دادید آن را عملی سازید.بعد در بیان دلیل آن می فرماید:فَإِنَّهُمْ یَرَوْنَ أَنَّکُمُ الَّذِینَ تَرْزُقُونَهُمْ ؛ چرا که آنها شما را روزی دهنده خود می‌دانند.[۱]کودکان در سنی هستند که به طور معمول نمی‌توانند بفهمند که روزی‌ده خداوند متعال است و پدر، مادر و یا هر کس دیگری غیر از خداوند متعال مجرای فیض او یا وسیله‌ای برای این روزی رسانی‌اند. کودک با آن نگاه ظاهربین و سطحی نگری که دارد روزی رسان را کسی می‌داند که مستقیما نیازهای او را برطرف می‌کند.

امام کاظم علیه‌السلام در این روایت توصیه به وفای به عهد می‌کند؛ چرا که این کار سبب ایجاد این باور می شود که روزی رسان آنچه را وعده می کند به آن وفا می کند و اگر کسی وفا نکرد عقیده‌ای خلاف این باور برای فرزند او بوجود خواهد آمد. نتیجه اینکه وقتی این دو کودک بزرگ شوند و با خداوند عالم آشنا شوند کودک اول به وعده های خدا ایمان خواهد داشت و کودک دوم ممکن است به زبان بگوید که باور دارم؛ اما این باور قلبی او نخواهد بود؛ چرا که باور کرده روزی رسان، همیشه به وعده‌ای که می دهد وفا نمی‌کند.شاید دلیل بی اعتمادی برخی جوانان در سن ازدواج به این آیه قرآن که می فرماید: «مردان و زنان بدون همسر را همسر دهید و ... اگر فقیر باشند، خداوند آنها را از فضل خویش بی ‏نیاز خواهد کرد که خدا بسیار عطا کننده و داناست.»[۲] همین باشد.

● نام نیکو بر فرزند بِنِه

نام افراد تنها برای مشخص شدن آنها در بین دیگران نیست. هر نامی معنایی دارد و بار فرهنگی ویژه‌ای را به دوش می کشد. برای همین است که افراد سعی می‌کنند نامی را برای فرزندان خود برگزینند که هم از معنای آن لذت ببرند و هم نشانگر فرهنگی باشد که به آن علاقه‌مند هستند. چون، نوع اسمی که روی فرد گذاشته می‌‌شود در نوع تربیت و گرایش‌های بعدی او اثر گذار است؛ اهل بیت علیهم‌السلام همواره بر گذاشتن نام نیکو تاکید و توصیه داشته اند. امام کاظم علیه السلام در این باره می فرماید:أَوَّلُ مَا یَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ‏ أَنْ یُسَمِّیَهُ بِاسْمٍ حَسَنٍ فَلْیُحْسِنْ أَحَدُکُمُ اسْمَ وَلَدِهِ؛ اولین کار خیری که پدر در حق فرزندش می‌کند این است که نام نیکو بر او نهد؛ پس هر یک از شما شیعیان باید نام فرزند خود را نیکو نهد.[۳]به نظر می رسد منظوراز نام نیکو، نامی است که از نظر معنا به کمالی از کمالات انسانی اشارت داشته باشد و از نظر فرهنگی هم یادآور فرهنگ والای الهی باشد از این روست که امام کاظم علیه السلام در نامگذاری افراد به اسامی مانند محمد، علی و فاطمه اشاره می کند و درباره اثری که چنین اسم‌هایی دارند می‌فرماید:لَا یَدْخُلُ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَیْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَةَ مِنَ النِّسَاءِ ؛ در خانه ای که نام محمد، احمد، علی، حسن، حسین، جعفر، طالب یا عبدالله برای پسران و فاطمه برای دختران باشد؛ فقر داخل نمی شود[۴].

● ابراز محبت به فرزند

مهم‌ترین عاملی که می تواند فرزند را برای آموزش و تربیتی صحیح، مطیع پدر و مادر کند وجود یک رابطه عمیق قلبی و عاطفی با اوست. برای ایجاد چنین رابطه ای لازم است تا والدین در موقعیت های مناسب رفتارهای عاطفی و محبت آمیزی را از خود بروز دهند و فرزند را اسیر کمند محبت خویش کنند. این رفتاری است که می توان آن را در سیره عملی امام کاظم علیه السلام مشاهده کرد. مفضل بن عمر می گوید:دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام وَ عَلِیٌّ علیه السلام ابْنُهُ فِی حَجْرِهِ‏ وَ هُوَ یُقَبِّلُهُ وَ ... یَضَعُهُ عَلَی عَاتِقِهِ‏ وَ یَضُمُّهُ إِلَیْه ...؛ خدمت حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام رسیدم در حالی که علی (امام رضا علیه السلام) پسرش روی دامنش بود او را می‏بوسید و ... روی شانه خود می گذاشت و در آغوش می گرفت[۵].

● تفاوت آری، تبعیض هرگز

تبعیض و تفاوت دو واژه نزدیک، ولی متفاوت‏ است. تبعیض بدین معناست که بی دلیل فرد یا افرادی را در میان افراد همسان برتر به شمار آوریم؛ ولی تفاوت عبارت است از برتر دانستن فرد یا افرادی به دلیل شایستگی ویژه ای که دارند. در سیره تربیتی امام کاظم علیه السلام؛ تبعیض ممنوع و تفاوت مجاز شمرده شده است. تبعیض ‏میان فرزندان بذر کینه و اختلاف و بدبینی به والدین را در دل کودکان‏ می‏ پراکند؛ ولی توجه به شایستگی افراد سبب ترغیب و تشویق دیگران به آن شایستگی می شود. رفاعه از امام علیه السلام پرسید: ای ‏فرزند رسول الله ، مردی چند پسر دارد؛ آیا برتر شمردن یکی بر دیگران، درست ‏است؟ امام علیه السلام در پاسخ فرمودند: نَعَمْ لَا بَأْسَ بِهِ وَ قَدْ کَانَ أَبِی ع یُفَضِّلُنِی عَلَی عَبْدِ اللَّه‏‏ ؛ بله، مانعی ندارد؛ زیرا پدرم [حضرت صادق علیه السلام] مرا بر عبدالله، برادر بزرگترم‏ ترجیح می ‏داد.[۶] شیخ مفید‌(ره) می‌‏نویسد: «احمد بن‏ موسی شخصی بخشنده، بزرگوار و با ورع بود، امام کاظم علیه السلام او را دوست می‌‏داشت و بر دیگران مقدم می‌شمرد و مزرعه خود را که معروف بود به یسیرة به او بخشید.»[۷]امام کاظم علیه‌السلام در مواردی حضرت رضا علیه‌السلام را بر دیگران ترجیح ‏می ‏داد، او را الگوی دیگر فرزندان معرفی می ‏کرد و وجه برتری ‏اش را هم آشکار می ‏ساخت.

اسحاق بن ‏موسی می ‏گوید: امام کاظم علیه‌السلام به فرزندانش می ‏فرمود: برادرتان علی (امام رضا علیه السلام) دانشمند آل محمد است، درباره دینتان از او بپرسید و آنچه بیان می ‏کند، به خاطر بسپارید. همانا ابو جعفر(امام باقر علیه السلام) به من فرمود:دانشمند آل محمد در شمار فرزندان تو خواهد بود. کاش وی را درک می ‏کردم. بی ‏تردید او همنام امیرمومنان [علی] است.[۸]توجه: تفاوت نهادن میان فرزندان امری بسیار ظریف و حساس است و نیاز به کمال دقت و ظرافت دارد؛ زیرا ممکن است فرزندان آن را تبعیض پندارند. پس والدین باید:۱. هنگام تفاوت نهادن میان فرزندان، به گونه‏ای رفتار کنند که کسی آن را تبعیض به شمار نیاورد.۲. دقت کنند که سبب برتری فرزندی که برتر می‏ شمارند، کاملا آشکار باشد. ۳. در صورت امکان، امتیاز فرزند برتر را با عباراتی ‏سازنده، بیان کنند[۹] .

امید پیشگر

منابع در دفتر روزنامه موجود است