سیاست و مساله یی به نام خیابان

نام خیابان های یک شهر همیشه به آن سادگی که روی پاکت های نامه می نشیند, تعبیر نمی شود

نام خیابان های یک شهر همیشه به آن سادگی که روی پاکت های نامه می نشیند، تعبیر نمی شود. گاهی نام یک خیابان سرنوشت روابط دو کشور را تغییر می دهد، گاهی آنقدر مهم می شود که هزاران نفر را به اعتراض یا حمایت برمی انگیزد و گاهی ده ها صفحه از نشریات را به خود اختصاص می دهد. آخرین نمونه آن که چند روز پیش مطرح شد بحث نامگذاری یکی از خیابان های تهران به نام آیت الله منتظری است که از طرف یکی از اعضای شورای شهر تهران مطرح شد. معصومه ابتکار عضو اصلاح طلب شورای شهر این پیشنهاد را به این دلیل که «نامگذاری بنا یا معماری به یاد شهدا و بزرگان دینی سنت حسنه یی است که بعد از انقلاب رواج یافته است و باید با توجه به مقام و منزلت علمی و روحانی آیت الله منتظری، بنا، خیابان یا بزرگراهی در خور شأن ایشان نامگذاری شود» مطرح کرده بود.

اما رئیس شورای شهر با بیان اینکه درخواست اعضای شورا در هر موردی باید مکتوب ارائه شود، گفته بود؛ «این پیشنهاد به عنوان مطلبی حاشیه یی تلقی می شود و نه یک پیشنهاد قابل طرح و رای گیری.» واکنش رئیس شورای شهر پایتخت به این پیشنهاد عاقبت این پیشنهاد را از پیش روشن می کند که احتمالاً به نتیجه یی نخواهد رسید؛ چرا که تجربه سال ها نامگذاری سیاسی در خیابان های تهران نشان دهنده آن است که تصمیم اصلی در این موارد جایی خارج از شورا اتخاذ می شود.

● خیابانی برای جدایی دو کشور

نامگذاری خیابان های تهران و مخالفت ها و موافقت های سیاسی با آن سبقه طولانی دارد. قدیمی ترین خیابان سیاسی تهران که روابط دو کشور ایران و مصر را برای دو دهه به حالت تعلیق درآورده است خیابان خالد اسلامبولی قاتل انورسادات رئیس جمهور مصر است. مصر بارها صراحتاً اعلام کرده است «بخش اعظم موانع رابطه میان ایران و مصر مربوط به نام خالد اسلامبولی در یکی از خیابان های تهران است.» وزیر امور خارجه مصر دو سال پیش که بحث ازسرگیری روابط دیپلماتیک ایران با این کشور مطرح شده بود خواستار حذف نام و تصویر خالد اسلامبولی از خیابان های تهران شد و تاکید کرد؛ «پس از این مساله ما درباره شکل روابط آینده مان گفت وگو خواهیم کرد.» محمود احمدی نژاد سال ۸۶ اعلام کرد اگر مصر بخواهد، ایران حاضر است سفارت خود را در این کشور باز کند اما صحبتی از سرنوشت خیابان خالد اسلامبولی نکرد.

اگر به آرشیو مصوبات شورای شهر تهران رجوع کنیم مصوبه یی در سال ۸۲ پیدا می شود که نام خیابان خالد اسلامبولی را به «انتفاضه» تغییر داده است اما این مصوبه هرگز اجرا نشد. تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی از سال ۷۹ به درخواست وزارت امور خارجه در دستور کار شورای شهر اول قرار گرفت. اصلاح طلبان حاضر در شورای اول نتوانستند به حریم نام این خیابان نزدیک شوند، با این همه اصولگرایان شورای دوم در سال ۸۲ این خیابان را «انتفاضه» نام نهادند تا امیدی به گشایش گره بسته روابط ایران و مصر ایجاد شود. اما باز هم تغییری در نام خیابان ایجاد نشد، چرا؟ شهردار تهران این گونه توضیح می دهد؛ «این مصوبه هنوز به شهرداری تهران ابلاغ نشده است.» وزارت امور خارجه هم معتقد است تغییر نام این خیابان اشکالی ندارد.

نظر وزارت امور خارجه از زبان محمدعلی حسینی سخنگوی سابق این وزارتخانه اعلام شد؛ «نماینده وزارت امور خارجه خود در جلسه شورای شهر تهران شرکت کرد و زمینه را برای تغییر نام خیابان فراهم کرد، بنابراین این وزارتخانه مشکلی برای تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی ندارد.» اما حمزه شکیب عضو شورای شهر تهران با وزارت امور خارجه هم نظر نیست و دلیل اجرا نشدن این مصوبه را «درخواست وزارت امور خارجه برای مسکوت گذاشتن آن» عنوان می کند. اما دلیل واقعی تغییر نکردن نام خیابان خالد اسلامبولی به رغم مصوبه شورای شهر را باید باز هم از زبان سخنگوی سابق وزارت امور خارجه شنید؛ «روابط ایران و مصر پیچیده تر از تغییر نام یک خیابان» است.

● قهر تهران با پیرمرد عبوس

یکی دیگر از پرسابقه ترین افرادی که همچنان نامش در انتظار نشستن بر تابلوی یکی از خیابان های تهران است را می توان محمد مصدق رهبر نهضت ملی کردن صنعت نفت دانست. پس از انقلاب سال ۵۷ نام مصدق برای چند ماهی روی تابلوی خیابان ولیعصر نشست اما به شدت با آن مخالفت شد و به سرعت به نام کنونی تغییر کرد. داستان نام مصدق همچنان ادامه داشت تا اینکه شورای شهر اول که اکثریت آن با اصلاح طلبان بود در تاریخ ۱۰ اسفند سال ۱۳۷۸ یک فوریت مصوبه یی را تصویب کرد که بر اساس آن باید میدان کاج سعادت آباد به نام مصدق نامگذاری می شد اما این موضوع با واکنش تند بسیاری از محافل سیاسی مواجه شد و حتی عده یی در اعتراض به این موضوع مقابل ساختمان شورای شهر تهران تجمع کردند. هیچ کس انتظار نداشت شورای دوم شهر تهران که اکثریت آن با اصولگرایان بود به موضوع نامگذاری میدان کاج به نام مصدق توجه کند بنابراین این نامگذاری «به دلیل اینکه درخواست کننده مشخصی» نداشت مسکوت ماند.

نام رهبر نهضت ملی کردن صنعت نفت ایران همچنان در کتاب های درسی باقی مانده بود تا اینکه پرسش یک خبرنگار از رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر سوم باز هم او را به میان صفحه های روزنامه کشاند. خبرنگار روزنامه اعتماد از معصومه آباد پرسید که «چرا خیابانی به نام دکتر محمد مصدق، رهبر جنبش ملی شدن صنعت نفت در ایران نیست» و او پاسخ داد «تاکنون کسی در این رابطه درخواستی ارائه نداده است.» بنابراین جمعی از خبرنگاران و روزنامه نگاران با ارائه درخواستی به کمیته نامگذاری شورای شهر تهران درخواست کردند نامگذاری خیابانی به نام دکتر مصدق در دستور کار قرار گیرد. با مطرح شدن این موضوع در رسانه ها باز هم مخالفان و موافقان به صف شدند. اصلاح طلبان شورا از نامگذاری یکی از خیابان های تهران به نام محمد مصدق استقبال کردند. احمد مسجد جامعی رئیس وقت کمیسیون فرهنگی-اجتماعی شورا با استقبال از این طرح این نامگذاری را به دلیل «احترام به تلاش های رهبر مبارزات ملی شدن صنعت نفت در ایران» دانست که رسمی است که «در غالب کشورهای دنیا وجود دارد.» محمدعلی نجفی و معصومه ابتکار دیگر اعضای اصلاح طلب شورای شهر هم از این طرح پشتیبانی کردند.

معصومه آباد دبیر کمیته نامگذاری شورای شهر هم ابتدا با این نامگذاری موافقت کرد؛ «کاملاً موافقم و این طبیعی است که نام دکتر مصدق بر یکی از خیابان های شهر نقش بندد.» اما چند روزی که گذشت تغییر عقیده داد و اساساً مطرح شدن این موضوع را نیازمند کار کارشناسی دانست؛ چراکه باید کارشناسان «در مورد شخصیت تاریخی او» اظهارنظر کنند. نتیجه کار کارشناسان شورا که «عده یی از مورخان و اسلام شناسان بودند که به مبانی فکری امام خمینی(ره) رهبر انقلاب آشنایی داشتند» هم به اینجا ختم شد که «گروه کارشناسی طرح نامگذاری را تایید نکرد.» با این حال منابع آگاه در شورای شهر علت اصلی خارج شدن نامگذاری خیابان دکتر مصدق از دستور کار شورا را فشارهای خارج از شورا دانستند و رئیس شورای شهر هم آن را این گونه تایید کرد؛ «تعیین تکلیف در مورد نامگذاری چنین خیابانی فقط مربوط به شورا نمی شود.»

● دعوای خیابانی با دوست اروپایی

خیابان دیگری که در چند سال گذشته نام آن در رسانه های ایرانی مطرح شد خیابان ایتالیا بود. جدی شدن تغییر نام خیابان مجاور سفارت ایران در شهر رم ایتالیا به روز ۱۸ تیر، باعث شد شورای شهر تهران به همتایان ایتالیایی شان هشدار دهند که «تحت تاثیر برخی القائات» قرار نگیرند، در غیر این صورت آنها نیز مجبور به تغییر نام خیابان ایتالیا در تهران خواهند شد. در این تقابل خیابانی حتی نام جایگزین خیابان ایتالیا نیز مشخص شد و شورای شهر تهدید کرد نام این خیابان را به «ادواردو (مهدی) آنیلی» فرزند مسلمان شده میلیاردر ایتالیایی تغییر دهد.

اما تغییر نام این خیابان به رایزنی با وزارت امور خارجه ایران در مورد تبعات آن منجر شده است. احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران اعلام کرد شورای شهر تهران بنا بر مصلحت و توجه به منافع ملی خواستار بررسی پیامدهای چنین تغییر نامی شده است و در ادامه «فضای ایجادشده در این مورد را برخلاف موارد مشابه کاملاً تخصصی و کارشناسانه دانست.»

ادواردو آنیلی مسلمان شیعه تنها پسر و وارث سناتور میلیاردر ایتالیایی و صاحب کارخانه های خودروسازی متعدد در سال ۷۹ شمسی به طرز مشکوکی کشته شد که برخی آن را به گروه های صهیونیستی نسبت دادند.

● خیابان خودسر

خیابان یمن را هم باید به لیست بلندبالای خیابان های سیاسی تهران اضافه کرد. نزدیک به هفت سال خیابانی در صنعا پایتخت یمن به نام ایران و همزمان خیابانی در تهران به نام یمن نامگذاری شد اما مسوولان صنعا نام «خیابان ایران» را به ندا آقا سلطان تغییر دادند که این موضوع باعث خشم برخی شد و آنها نیز در اقدامی متقابل اما بدون هیچ گونه مجوز یا تصویب شورای شهر نام خیابان یمن را به «حسین الحوثی» تغییر دادند. این موضوع بازتاب گسترده یی در رسانه های جهان داشت و با اینکه این افراد خود را «جمعی از دانشجویان مسلمان دانشگاه های تهران» معرفی کرده بودند، رسانه های جهان مسوولیت این کار را بر عهده دولت ایران دانستند.

حمیدرضا ابراهیم زاده