ضیافت اجباری برای سازش درخاورمیانه

پس از ۹ ماه تلاش و مذاکره, اوباما نخستین نشست سه جانبه سازش در خاورمیانه را با دو طرف اسرائیلی و فلسطینی میزبانی کرد

پس از ۹ ماه تلاش و مذاکره، اوباما نخستین نشست سه جانبه سازش در خاورمیانه را با دو طرف اسرائیلی و فلسطینی میزبانی کرد. اما این نشست حرف و حدیث‌های بسیاری را در محافل عربی و اسرائیلی دربرداشت. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل و محمود عباس رئیس تشکیلات خود گردان فلسطین در حالی دست‌های یکدیگر را فشردند که هیچ سیاستمدار عرب یا اسرائیلی از این ملاقات احساس یک تغییر را پیدا نکرد.

سران عرب که در شش ماه گذشته فقط واژه‌های توهین و تحقیر از دولت نتانیاهو شنیده‌اند هنوز نتوانسته‌اند دلایل این ضیافت شتابزده رئیس جمهور امریکا را هضم کنند. آنها با رجوع به تجربه ۲۵ ساله مذاکرات سازش می گویند هر مصالحه‌ و مذاکره‌ای میان دو طرف متخاصم نیازمند مقدمات ضروری است. این مقدمات و زمینه چینی‌ها نیز در آمد و رفت تیم دیپلمات‌ها امکان پذیر است.

آنچه شگفتی اعراب را در این زمینه بیشتر کرده ، فراهم نبودن شرایط خاورمیانه برای هر گونه مصالحه و سازش است. به باور آنها هنوز وضعیت جنگی پس از نبرد ۲۲ روزه غزه به قوت خویش باقی است و ارتش اسرائیل هنوز در طبل تهاجم می کوبد. فضای سرزمین‌های اشغالی بویژه در ناحیه بیت المقدس با التهاب لبریز شده است و دو طرف فلسطینی و یهودی هر روز در انتظار یک اتفاق و درگیری تازه به سر می‌برند.

بنابراین « ناهمگونی فضای اجلاس سازش نیویورک با واقعیت‌های عینی خاورمیانه » ترجیع بند تحلیل رسانه‌ها و دیپلمات‌های منطقه است. پیش از آنکه محافل عربی این تضاد و تناقض را به اوباما گوشزد کنند این هشدارها در جلسات مطبوعاتی تل‌آویو داده شد. زیوی هرزوق سخنگوی دولت اسرائیل در مصاحبه ای گفت شرایط برای ازسرگیری رسمی مذاکرات صلح خاورمیانه هنوز فراهم نشده است. و در فردای مصاحبه او رسانه های اسرائیل تصمیم اوباما را با گزنده ترین تیتر‌ها مورد حمله قرار دادند. مانند روزنامه پرتیراژ یدیعوت آحارونوت که این نشست سه‌جانبه را یک «شوخی» توصیف کرد و روزنامه معاریو نیز آن را تنها فرصتی برای عکس گرفتن نامید.

انتقادها نسبت به تصمیم اوباما از این زاویه صورت می گیرد که او وعده داده بود که اشتباهات اسلاف خویش در جاده صلح خاورمیانه را تکرار نخواهد کرد. به همین دلیل وی از ۹ ماه قبل وعده کرده بود که تنها با توقف پروژه مخرب شهرک‌سازی حاضر خواهد شد بساط مذاکره را بگستراند.

در هر حال آنچه از اجلاس سه جانبه نیویورک پیداست ، اوباما بازی کاملاً متفاوتی را روی شطرنج مذاکرات سازش آغاز کرده است. شیوه‌‌ او در بر پایی اولین ضیافت سازش بیشتر به تاکتیک غافلگیری و دیپلماسی پنهان رهبران کهنه کار دموکرات‌ها شبیه است. در این الگو عزم میانجی بر این است که برای شکستن بن بست اختلاف میان دو طرف یک راه میانبر انتخاب شود. اما آیا راه میانبری که اوباما برگزیده به نتیجه می انجامد.

پاسخ‌ها به این سؤال اغلب منفی است و پاسخ دهندگان دلایل قاطعی در این باره دارند. این دلایل حول چند محور می چرخد:

● بحران مشروعیت و مقبولیت طرف های عربی

ناظران خاورمیانه این نکته را گوشزد می کنند که نه خاورمیانه امروز شباهت به خاورمیانه عصر کارتر و کلینتون دارد و نه بازیگران عربی مثل محمود عباس نفوذ آن روز عرفات را دارد.

با این بیان آنها شرط اول توفیق در این مذاکرات را « برخورداری مذاکره کنندگان از مشروعیت عمومی» می خوانند. یعنی همان عاملی که اکنون رهبریت تشکیلات خودگردان فاقد آن است. جانشین عرفات امروز با مجموعه‌ای از مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند به نحوی که حتی حضور او در مقام ریاست این نهاد زیر سؤال است. محمود عباس در درون جنبش فتح با اختلاف عمیق روبرو است از طرفی جنبش فتح تنها کنترل کرانه غربی را در اختیار دارد و بقیه جنبش‌ها بویژه حماس بر باریکه غزه مسلط هستند به عبارتی دامنه اقتدار او به مراتب محدودتر از عرفات است.

دولت‌های عربی نیز به این باور رسیده‌اند که تا زمانی که برای مشکل غزه راه حلی پیدا نشود ، مذاکرات با تشکیلات خود گردان فلسطین نمی‌تواند راه به جایی ببرد. جالب اینجا است که ابومازن حتی نتوانسته شهرک سازی دولت نتانیاهو در کرانه باختری را نیز متوقف سازد.

گروه‌های انقلابی فلسطین در هر مذاکره‌ای بر شروطی پا می فشارند که ابومازن از عهده پیگیری آنها بر نمی آید موضوع شهرک سازی تنها بخشی از مشکلات است. موضوعات اصلی دیگر از جمله مرزها، آوارگان فلسطینی و وضعیت بیت المقدس جزو خواسته تاریخی آنها است.

با این ملاحظات است که کارشناسان خاورمیانه حتی گفته‌اند اصرار دولت امریکا بر برگزاری نشست سه جانبه سران بدون اینکه توافق مهمی بدست آمده باشد ممکن است آینده ابومازن را بیش از این در معرض خطر قرار دهد، زیرا اسرائیلی ها نیز توانایی او را زیر سؤال می برند. کما این که وزارت امور خارجه اسرائیل در بیانیه ای اعلام کرده این تشکیلات خودگردان فلسطین است که با پیش کشیدن نفوذ حماسی ‌ها برای ازسرگیری مذاکرات صلح مانع‌تراشی می کند .

● مخالفان سازش در اوج قدرت

بخشی از مشکلات ابومازن را طرف دیگر سازش یعنی نتانیاهو دارد. دولت ائتلافی بنیامین نتانیاهو دولتی شکننده است .ازاین رو باید گفت که برای نتانیاهو مهمترین مطلب حفظ کردن ائتلافی است که در دولت تشکیل داده است . نتانیاهو می داند که اگر در داخل تل‌آویو تصور شود در حال امتیاز دادن است ممکن است دولت وی حمایت ائتلاف را از دست بدهد.

با این معادلات ناظران معتقدند حتی اگر نتانیاهو به توافقی در جلسات سازش دست یابد این توافق کوتاه مدت خواهد بود چون در بلند مدت سؤال اصلی متوجه دیدگاه نتانیاهو درباره روابط اسرائیل و فلسطینی ها خواهد بود. او در میدان سیاست اکنون نماینده فعالان راستگرای رژیم صهیونیستی است یعنی همان کسانی که روز ضیافت سازش نیویورک تصمیم گرفتند با برپایی چادر در مقابل منزل نخست وزیر این رژیم اعتراض خود را نسبت به نشست سه جانبه نیویورک نشان دهند. راستگرایان اکنون امیدوارند اعضای پارلمان رژیم صهیونیستی (کنست) و دیگر سیاستمداران به این جمع ملحق شوند.

عقبه قدرت دولت کنونی اسرائیل، شهرک‌نشینان صهیونیست است و این طیف مخالف هر گونه توقف روند شهرک سازی ها در کرانه باختری رود اردن هستند. آنها چندی است به دولت بدبین شده‌اند و گفته‌اند نتانیاهو در ماه‌های اخیر اسرائیل را به بازیچه‌ای در سطح منطقه تبدیل کرده است. گفته می شود حدود سیصد هزار شهرک نشین صهیونیست در شهرک هایی که فقط در کرانه باختری رود اردن ساخته شده اند زندگی می کنند و بیش از دویست هزار نفر دیگر نیز در دوازده منطقه ای که در بیت‌المقدس شرقی بر پا شده است، زندگی می کنند. رهبران شهرک نشینان هشدار داده‌اند که مبادا نتایج این نشست به توقف روند شهرک سازی ها منجر شود. آنها در همین راستا، مبارزه ای را تحت عنوان «توقف ساخت و سازها= توقف زندگی است» برای مقابله با این روند آغاز کرده اند.

صحنه سیاست تل آویو اکنون شاهد این تقابل میان دو دیدگاه نخبگان این رژیم هست. احزاب صهیونیستی هرچند در تفکر برتری بر اعراب اتفاق نظر دارند اما بر سر تاکتیک‌ها اختلاف نظر دارند.

نماد راستگرا یان اویگدور لیبرمن است که اعتقادی به هیچ مذاکره و سازش با اعراب ندارد و در مقابل او کسانی مثل یوسی بیلین وزیر سابق دادگستری رژیم صهیونیستی قرار دارند که معتقدند راه حل همه مشکلات فلسطین عقب‌نشینی اسرائیل ‏ به مرزهای سال۱۹۶۷ است.

‏ اما واقعیت این است که ‏ اکنون تل آویو بیش از هر زمان دیگری به‏ دادن امتیاز و سازش برای دستیابی به صلح گرایش ندارد. به تازگی حتی مؤسساتی یهودی از مردم پرسیده اند که آیا صلح امکانپذیر است آنها گفته‌اند که صلح ممکن نیست، کارشناسان اسرائیلی اقرار دارند دیگر نمی توان به تحقق توافقاتی که در گذشته با فلسطینیان صورت گرفته بود امیدوار بود زیرا در آن زمان توافق شده بود بیت المقدس شرقی به فلسطینیان واگذار شود اما اکنون این امکان از بین رفته است.

اما‏ یک مانع بر سر گفت‌وگوهای صلح این است که وضعیت به گونه ای است که رهبران دو طرف آماده برقراری صلح نیستند. موانع بی‌شمار دیگری هست که در سمت عربی قابل مشاهده است مثل ضعف‏ محمود عباس، بدون شک او نمی تواند‏ نماینده مناسبی برای مردم فلسطین باشد. اسناد تازه‌ای هم که از مسائل مالی و اختلاس اطرافیان او منتشر شد ثابت کرد که او بیش از آنکه اهل صلح باشد سودای قدرت دارد و سازمان تشکیلات خودگردان را در فسادی عمیق غوطه ور ساخته است.

جناح سازش رؤیای این را داشت که ابتدا حکومت مستقل در کرانه باختری اجرا شود و در آینده هم در غزه اجرا شود اما اکنون به این باور رسیده است که مادام که حماس در غزه حاکم است حتی اگر اسرائیل بپذیرد که به مرزهای ۱۹۶۷ عقب نشینی کند و بیت المقدس را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کند هیچ دلیلی برای حماس وجود نخواهد داشت که با اسرائیل صلح کند.

‏ حماس گفته است اگر اسرائیل شروط فلسطینیان را اجرا کند در آن صورت حماس نیز آتش بس را می‌پذیرد.‏

بدون شک گذشت زمان به نفع جبهه انقلابی فلسطین پیش می رود. به نتیجه نرسیدن گفت‌وگوهای اوباما با مقامات فلسطین و اسرائیل باعث اثبات نظریه حماس خواهد شد.

برگرفته از گزارش سایت انگلیسی الجزیره