آموزش الکترونیکی در جهان امروز

با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات, فضای دومی به موازات جهان واقعی ایجاد شده که به واقع تمام عناصر و اجزایی دنیای واقعی را در خود تکرار می کند

با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، فضای دومی به موازات جهان واقعی ایجاد شده که به واقع تمام عناصر و اجزایی دنیای واقعی را در خود تکرار می کند. آموزش و به دنبال آن نهادهای آموزشی مانند مدارس و دانشگاه ها همچنان که در جهان واقعی از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند، در فضای مجازی نیز دارای اهمیت و تاثیر بسزایی در گسترش علوم و فناوری و رشد سواد اطلاعاتی و رسانه ای در دانش آموزان، دانشجویان و همه اقشار جامعه بوده اند. در فرآیند گذار به جامعه اطلاعاتی، بسیاری از پدیده ها و مفاهیم شکل تازه ای به خود می گیرند و با تغییر چارچوب، خود را با تحولات ایجاد شده سازگار می سازند.

مساله آموزش، مدرسه و دانشگاه که سابقه ای طولانی در تاریخ بشر دارد، همزمان با ورود جهان به عصر اطلاعات به صورت آموزش الکترونیکی و دانشگاه مجازی نمود پیدا کرده است.

اگرچه از مطرح شدن این مفاهیم در جهان مدت زیادی نمی گذرد، اما فعالیت های زیادی در این زمینه صورت گرفته است. در کشور ما نیز چند سالی است که به این مبحث پرداخته می شود.

مدرسه یا دانشگاه مجازی یک محیط آموزشی مجتمع است که دانش آموزان و دانشجویان می توانند از طریق اینترنت از جلسات درس استفاده کنند و با استاد و همکلاسی هایشان ارتباط برقرار کنند.

همچنین دانشگاه مجازی ابزارهایی در اختیار مدیران، اساتید و دبیران قرار می دهد که بتوانند وظایف خود را از طریق اینترنت و رایانه انجام دهند. برای مدیر ابزارهای مدیریتی از قبیل ارائه دروس، انتخاب دبیر و معلم، زمان بندی دروس و ترم، مدیریت مالی و... را فراهم می کند. معلم یا استاد نیز ابزارهایی در اختیار دارد که می تواند درس ارائه کند، امتحان بگیرد و نمره امتحانی دانش آموزان یا دانشجویان را وارد کند. برای این آموزش محدودیت مکانی یا زمانی وجود ندارد. همچنین نیازی نیست تا تعداد دانش آموزان به حد نصاب برسد. با این نوع از آموزش با تعداد محدودی معلم یا استاد می توان دانش آموزان و دانشجویان بسیاری را پوشش داد. علاوه بر این که انتقال الکترونیکی متون درسی به صورت فایل های متنی از چاپ کاغذ بسیار با صرفه تر است و تمام هزینه ها به نحو چشمگیری کاهش می یابد. تکنیک های آموزشی که در این روش استفاده می شوند متنوع هستند. منتشر کردن متون، فایل های صوتی و تصویری جلسات تدریس، اسلایدها و نمودارهای درسی، اتاق های چت و کنفرانس، استفاده از شبکه های آموزشی رادیویی و تلویزیونی بر روی اینترنت از آن جمله اند.

علاوه بر این استفاده و دسترسی بهتر به کتابخانه ها و منابع آموزشی و امکان جستجوی سریع در حین مطالعه دروس بدون آن که نیاز به ترک محیط مطالعه و صرف وقت شود، به کیفیت این شکل از تحصیل می افزاید.

دانشگاه مجازی از دانشگاه واقعی و مدرسه مجازی از مدرسه واقعی جدا نیست. دانشگاه و مدرسه مجازی مبتنی بر تجربه های دانشگاه یا مدرسه واقعی است یعنی در آموزش مجازی نیز تلاش می شود همه عناصر کلاسی و دانشگاهی در دانشگاه واقعی به کار گرفته شود، با این تفاوت که کلاس در فضای دیجیتال، واقعی، مجازی، غیر مرکزی و تعاملی همزمان با ظرفیت همه جهان تحقق پیدا می کند.

در این فضا کلاس، فضای آموزشی، تعامل استاد و دانشجو یا معلم و شاگرد و جایی برای کنار هم بودن دانشجویان و دانش آموزان و حتی حس مسوولیت حضوری کلاس فراهم شده است. بنا براین حس یادگیری در یک فضای جمعی در دانشگاه یا مدرسه مجازی نیز پیش بینی شده است.

درون این فضا نیز گاهی امکاناتی را به وجود می آورند که قوی تر از جهان واقعی است. به نوعی حس جمعی را به وجود می آورند و ساعت مشخص می گذارند. این فضا غیر مرکزی و پراکنده است. ممکن است یک نفر در آمریکا باشد و یک نفر در تهران، اما با ساعت مشخص می توانند در یک فضای زنده به تعامل با استاد بپردازند. در واقع دانشگاه یا مدرسه مجازی از خصلت چند فرهنگی، چند مکانی و چند ظرفیتی بالا برخوردار است.

سرعت در فضای آموزش مجازی خیلی بیشتر از فضای واقعی است و آموزش بسیار متراکم است. برخلاف فضای واقعی که استاد ممکن است با تاخیر و تانی مطالب را به دانش آموز یا دانشجو منتقل کند، در فضای مجازی فرایند آموزش سریع تر است یعنی فرد نیازمند سرعت است.

دانشگاه های مجازی محل مناسبی برای ظهور و بروز استعدادها، خلاقیت و نوآوری ها خواهند بود. هم اکنون چند سالی است که در کشورمان شاهد توسعه دانشگاه های مجازی هستیم و دانشگاه هایی همچون دانشگاه الکترونیکی نور طوبی به عنوان اولین و بزرگترین دانشگاه مجازی در ایران یا دانشگاهی همچون دانشگاه مهر البرز از طریق کنکور سراسری زیرنظر وزارت علوم دانشجو می پذیرند و دانشگاه های حضوری هم در صدد توسعه آموزشهای مجازی هستند که نشاندهنده رشد آموزش الکترونیکی در ایران است. فناوری اطلاعات موجب افزاش کارایی فرآیند آموزش می گردد و از مهم ترین دستاوردهای آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش کیفیت یادگیری و آموخته های دانشجویان، سهولت دسترسی به حجم بسیار بالایی از اطلاعات و دانش های موجود در جهان ، دسترسی سریع و به موقع به اطلاعات در زمان بسیار اندک، کاهش برخی هزینه های آموزشی ، بالا بردن کیفیت ، دقت و صحت مطالب درسی و علمی ،ارتقای علمی دانش آموزان و دانشجویان ، دانشگاه واقعی-مجازی. دانشگاه مجازی به نوعی بازتاب و بازنمای واقعی از دانشگاه های واقعی است. نظام انتقال آسان، قرار گرفتن در یک فضای خود راهبر و امکان ارتباط مجازی در عین واقعی بودن میان اساتید و دانشجویان مهم ترین ویژگی یک دانشگاه مجازی را تشکیل می دهد.

در دانشگاه واقعی- مجازی، در واقع مجموعه ای از سخت افزارها و نرم افزارها وجود دارند که شرایط نمایش واقع گرایانه آموزش واقعی را که محصول تعامل واقعیت و مجاز است فراهم می کنند. یعنی از طریق اینترنت بستری برای واقعی کردن این آموزش فراهم شده است.

در دانشگاه مجازی، در هنگام تحصیل فرد به گونه ای در این محیط غوطه ور می شود که در واقع امکان یک نوع تعامل واقعی را برای او فراهم می سازد.

این غوطه ور شدن از طریق امکانات کامپیوتری که در دانشگاه مجازی برای آموزش از آنها استفاده می شود، فراهم می آید. کاربر زمانی که در این نوع آموزش از طریق اینترنت به مدرسه یا دانشگاه مورد نظر وصل می شود، احساس هویت جدیدی به او دست می دهد، اما این احساس تا زمانی است که از طریق اینترنت ارتباط او با مدرسه و دانشگاه مورد نظر برقرار است.

دانشگاه های سنتی ناگزیر به سازگاری با سیر تحولات و تغییرات جدید هستند. در این راستا شرط اساسی برای استفاده موثر از آموزشگاه های مجازی، داشتن سواد فن آوری اطلاعات است. بنابراین ، تحول نظام های آموزشی در مدارس در زمینه آموزش های فن آوری اطلاعات پیش نیاز تحول نظام های دانشگاه است.

بدون شک تحقق مدرسه یا دانشگاه مجازی در کشور نیازمند ایجاد زیرساخت هایی است که برخی از آن ها عبارتند از:

▪ زیرساخت های مخابراتی: از آنجا که فرآیند انتقال اطلاعات و انجام عملیات لازم در سیستم فراگیری الکترونیکی از طریق بستر مخابراتی صورت می گیرد، وجود زیرساخت مخابراتی مناسب از جمله الزامات تحقق آموزشگاه های مجازی است.

▪ زیرساخت های قانونی: می توان گفت مهمترین سرمایه تدریس الکترونیکی، محتوای آموزشی آن است. بنابراین، تصویب قوانینی برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان و صاحبان محتوای آموزشی و نظارت بر اجرای صحیح این قوانین شرط لازم برای گسترش این قبیل فعالیت ها است.

▪ زیرساخت های فرهنگی: از جمله الزامات توسعه فناوری اطلاعات در یک جامعه، فرهنگ سازی صحیح و مناسب است. در امر ایجاد و توسعه تدریس الکترونیکی، این واقعیت اهمیت بیشتری پیدا می کند. فرهنگ سازی صحیح و ارایه تصویر مناسبی از این نوع تدریس الکترونیکی می تواند زمینه پذیرش عمومی و استقبال از آن را فراهم سازد.

استفاده از فناوری های جدید، مستلزم تغییر نگرش ها و رویکردهای اجرایی امور است. غفلت از این موضوع سبب بروز مشکلاتی در استفاده از یک فناوری می شود.