سلوك در سكوت

می شود گفت مسجد جامع, خلاصه معماری اسلامی است مسجدهای جامع در تمام دوران طلایی تمدن اسلامی, نشانه ای از عظمت و آبادانی یک شهر بوده اند

می‌شود گفت مسجد جامع، خلاصه معماری اسلامی است. مسجدهای جامع در تمام دوران طلایی تمدن اسلامی، نشانه‌ای از عظمت و آبادانی یک شهر بوده‌اند.

بهترین معماران و هنرمندان برای ساختن آن‌ها جمع می‌شده‌اند و سنگ تمام می‌گذاشته‌اند. از طرفی مراكز مهم شهر مثل بازار و ساختمان‌های حکومتی در اطرافِ مسجد جامعِ هر شهر تشكیل می‌شد و نبض شهر در اطراف آن تندتر می‌زد.

مسجد جامعِ ورامین یكی از مساجد جامع شاخص ایران است. پس از چندین قرن، هنوز می‌شود اوج هنر معماری ایلخانی را در این مسجد دید. وقتی پا به آن می‌گذاری، کافی است چشمت را باز کنی و با سکوت سنگین آن‌جا کنار بیایی تا از لابه‌لای خرابی‌ها، سیر و سلوکی را آغاز کنی. دیدن کاشی‌کاری‌ها و عبور از ورودی‌ها، ایوان‌ها، حیاط و... تجربه‌ای برایت به جا می‌گذارند که شاید چند سال بعد، تکرار نشدنی باشد.

شهر ورامین مركز شهرستان ورامین در چهل كیلومتری تهران است. ورامین همیشه مركز كشاورزی بوده و بر خلاف خیلی از شهرهای ایران، هنگام حملهٔ مغول آبادتر شد. آن زمان خیلی از مردم ری و اطراف به ورامین كوچ كردند. چند سال بعد، ورامین از قریه‌ای بزرگ به شهر تبدیل شد.

ساختمان مسجد جامع ورامین در دوران حكومت سلطان محمد خدابنده (الجایتو) كه یكی از معروف‌ترین ایلخانان مغول است آغاز شد. دوران الجایتو دوران نسبتا آرامی بود. الجایتو برخلاف مغولان چنگیزی فکر آبادانی ایران بود. او مسلمان شد و فرهنگ مردم ایران را رعایت كرد.

مسجد جامع ورامین، مستطیلی است به طول حدود ۶۶متر و عرض تقریبا ۴۳ متر. در ساختمان آن از آجر استفاده شده. این آجرها در قسمت‌های مختلف به شکل‌های مختلف كنار هم قرار گرفته‌اند و جنبهٔ تزئینی دارند. سبك معماری مسجد، ایلخانی است كه در حقیقت ادامهٔ سبك سلجوقی بوده است.

مسجد جامع ورامین یک بنای چهار ایوانی است. ضلع شمالی كه ورودی مسجد است از طریق ایوان‌های شرقی و غربی به ضلع جنوبی كه نمازخانه در آن قرار گرفته، می‌رسد. ضلع شرقی هم نقش ورودی - خروجیِ فرعی را داشته. امروز اطراف مسجد خالی است و معلوم نیست در گذشته، معماری اطراف آن چگونه بوده است.

ساخت مسجد در سال۷۲۶ تمام شده. در آن سال الجایتو زنده نبود. دوران، دورانِ حكومت ایلخانی دیگر، به نام ابوسعید بهادر بود. اگرچه این ابوسعید بهادرخان از جوانانِ نیك روزگار نبود، اما به هرحال در كتیبهٔ مسجد نام او را ثبت كردند. البته آن كتیبه حالا دیگر وجود ندارد.

مسجد جامع ورامین یك بار در سال۸۱۵ هجری به دستور شاهرخ تیموری مرمت شد اما شدت تخریب در آن بسیار بالا بوده است. امروز این مسجد پر از داربست است اما به نظر نمی‌رسد مراقبت‌های خاصی در كار باشد. اگر خواستید از حال و روزش بیشتر با خبر باشید، در فهرست بناهای تاریخیِ ثبت شدهٔ ایران سراغِ شمارهٔ ۱۷۶ را بگیرید.

دیدن بازی نور و آجرها چه كیفی دارد اما حیف كه اصالتی ندارد. این‌جا همان ایوان بازسازی شده است. این را بگویم كه در مساجد اسلامی، ایوان نقش مهمی داشته و از آن به عنوان یك فضای ارتباطی استفاده می‌شده. این‌جا داخل ایوان غربی است.

مجتبی ذوقی