گنجـینه های آب در مازندران

نگاهی به پل هاو منابع آب استان مازندران

۱) پل سنگ

پل این در دوره صفویه توسط ملک تجار بابلی بر روی رودخانه آقا رود واقع در روستای استر آباد محله قائم شهر احداث شده است هدف از اجرای آن تسهیل در امر عبور و مرور تجار بین شهر ساری و بابل بوده که امروز به دلیل تغییر مسیر جاده از حیز انتفاع افتاده و تنها بعنوان یکی از ابنیه تاریخی مورد بازدید قرار می گیرد .

پل سنگ پل از نوع سنگی و ساروج بوده که نمای خارجی آن را با آجر پوشش داده شد این پل دارای دو دهنه بوده که دهانه کوچک آن به دلیل پائین افتادن کف رودخانه تالار و کاهش جریان سیلاب رودخانه آقا رود بوسیله خاک مسدود شده و از دهنه بزرگ آن آب جریان دارد .

این پل در گذر زمان تخریب شد ، که در سال ۱۳۵۶ توسط یکی از اهالی بدون در نظر گرفتن سبک معماری آن مورد مرمت قرار گرفت و در حال حاضر نیز نیاز به مرمت دارد . از این پل در حاضر به دلیل پل بتنی که در فاصله یک متری آن ( پائین دست ) احداث شده هیچگونه استفاده ای از آن صورت نمی گیرد .

▪ مشخصات فنی پل :

- طول : ۱۵ متر

- ارتفاع : ۷ متر

- عرض : ۲.۵ متر ۲

۲) تشتی پل

این پل برروی رودخانه لاویچ رود در جنوب در نور در حوالی مسجد جامع شهر قرار دارد .

پل خشتی که منطقه نور را با چمستان و رویان مرتبط می کند دارای حدود ۳۰ متر طول و ۵/۳ متر عرضی و ۶ متر ارتفاع بوده و مصالح آن عمدتاً از آجر و ملاط ساروج میباشد این پل دارای دو دهانه و به شکل قوسی بوده که عرض دهانه بزرگ حدود ۷ متر و عرض دهانه کوچک آن حدود ۴ متر است و در قسمت بالای پل دیواری به عرض ۴۰ سانتی متر و ارتفاع متوسط نیم متر بعنوان نرده احداث شده پل خشتی در طی گذشت زمان بخاطر عوامل جوی و طبیعی و عبور وسایل نقلیه دچار فرسایش شده که با احداث پل جدید به موازات آن و همچنین مرمت و بازسازی آن در سال ۱۳۷۹ نسبت به علاچ بخشی آن اقدام شد .

۳) پل ازان

پل ازان در روستای ازان جویبار برروی رودخانه سیاهرود قرار دارد .

این پل که مربوط به دوران قاجاریه است دارای شش چشمه طاق بوده که جشمه میانی ان مرتفع ترین طاقهاست . بطور یکه ارتفاع آن از بلندترین نقطه تیزی طاق از سطح آب رودخانه ۶متر می باشد مصالح بکار گرفته شده در شکل گیری پل عمدتاً آجر و ملاط ساروج است . جهت پل تقریباً شرقی و غربی است و دارای ابعادی به طول ۸۰ متر و عرض ۱۵/۳ متر می باشد گذرگاه پل با پوشش بتنی است که طبق شواهد موجود سابقاً سنگفروش بوده است .

در طرفین گذرگاه پل جان پناهی تعبیه شده که دارای پوشش بتنی می باشد . این پل روستای حیدرکلا ازان و جاجی کلا را مرتبط می سازد . گفتنی است پل ارزان با شماره ۲۸۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .

۴) پل محمد حسن خان

این پل در جنوب شهر بابل برروی رودخانه بابلرود توسط حد آقا محمد خان قاجار در سال ۱۱۶۸ هجری قمری احداث گردید . این پل ابتدا چوبی بوده که مسعود غزنوی با لشکریانش از آن عبور کرده است پل چوبی به دستور نصیرالدوله شاه قاضی درسال ۵۳۶تا ۵۵۸ هجری با پارو و خشت و آهن زده شده است . درسال ۱۱۶۸ هجری قمری توسط محمد حسن خان با ۱۲۰۰۰ تومان هزینه ساخته شد طول این پل ۱۰۰ متر ،‌ عرض آن ۶ متر و ارتفاع آن ۸ متر است و دارای ۸ دهنه چشمه بوده که جهت احداث آن از مصالح آجر ، خاک رس ، زرده تخم مرغ و ساروج ساخته شده است این پل در سال ۱۲۳۶ به وسیله زلزله و در سال ۱۳۲۵ بوسیله سیل آسیب دیده و دو تا از طاق های آن تخریب شد که ترمیم گردید .

۵) پل شاهپور

این پل که مربوط به دوره قاجاریه می باشد در محور سوادکوه – شهر شیرگاه قرار دارد این پل که برروی رودخانه تالار احداث شده در اثر مرور زمان و عوامل جوی و عبور وسایل نقلیه دچار فرسایش و ترکهای عمیق بر بازوها و بدنه شده است که در سالهای اخیر شمع بندی بازوهای پل ، تقویت پی بابتن مسلح ، دوخت و دوز بدنه با تزریق بتن ، مرمت بازوهای سنگی و اتصال آن با استفاده از بتن مسلح ، مرمت و احیاء دست اندازهای پل ، گذرگاه سنگ فرش گذرگاه یا قلوه سنگ از جمله موارد بود که جهت استحکام بخشی آن صورت گرفته سات پل شاهپور دارای دو دهنه می باشد که دهانه اصلی و بزرگتر یا طاقی از نوع قوس جناتی ثلاثی و دهانه کوچکتر دارای طاقی با قوس جناقی از نوع شاخ بزی است پایه های این پل به منظور فشار آب در دو طرف دارای موج شکنهای مثلثی شکل است که برای سبک نمودن بیشتر پایه ها و در بالای آن فضای توخالی محصور در بین دو طاق ایجاد شده که این امر در استحکام بدنه پل موثر میباشد این پل دارای ۷۰/۲۹ متر طول و ۷ متر عرض می باشد و از مصالح سنگ و ملاط ساروچ بنا شده بنای چشمه عمارت بهشهر بنای چشمه عمارت که از دوره صفویه به یادگار مانده است در جنوب شهر بهشهر قرار دارد این بنای آجری دارای فضای مرکزی با چهار جهت است که دهانه آنها ۶۵۲۰ سانتیمتر است و هر صفحه دارای سه درب بر خارج بنا است در چهار کنج بنا چهار اطاق به ابعاد ۷*۳/۵ متر است در وسط عمارت همکف مظهر چشمه میباشد و آب چشمه از چهار طرف به وسط جویهایی از داخل بنا به خارج روان گردیده و وارد حوض خارج بنا و مقابل ایوانها شده و سپس از جویهایی در پیرامون بنا سرازیر به باغ چشمه و مجموعه کاخهای صفوی بهشهر هدایت می شده است براساس مطالعات باستان شناسان این مجموعه ازیک سیستم آبرسانی و گردش آب در طبقه اول برخوردار بوده بطوریکه در این سیستم ابتدا آب را با استفاده از تنبوشه سفالی به طبقه بالا و حوضچه پخش آب منتقل می کردند از دو طرف این حوضچه ۶ لوله خروجی به دست آمده که هر کدام از این لوله ها برای تدفین آب حوضچه های طبقه بالا و فواره های حوضچه های طبقه بالا و فوارههای حوضچه های پایین کاربری داشته اند براساس یافته باستان شناسان آب حوضچه های طبقه بالا از پخش آب تامین می شده و از دو طرف هر حوضچه ، آب به صورت ابشار به چشمه داخل بنا و به حوض خارج از بنا سرازیر می شده است همچنین برای کنترل آب در حوضچه بالا سیستم تخلیه قابل توجیهی نیز ایجاد شده به گونه ای که هر حوضچه علاوه بر دو آبشار دارای دو رشته لوله که آب را به خارج حوضچه هدایت نموده و در نیمه راه به وسیله یک سه راهی به یک لوله تبدیل شده و پشت طاقنما سرازیر می شده است گفتنی است بخشی از آب شرب بهشهر هم اکنون از آب چشمه عمارت تامین می شود و این بنای کهن درطی تاریخ آسیب فراوانی دیده است .

تونل لوکا جوب لوکا در زبان محلی ( بومی ) به معنی حفره یا سوراخ میباشد این تونل واقع در روستای آغوز کله غرب روستای قلعه گردن از توابع شهرستان تنکابن می باشد ابعاد این حفره یا به عبارتی تونل بعرض ۲ تا ۳ متر و ارتفاع ۵/۱ الی ۲ متر و به طول ۴۰ الی ۵۰ متر که قسمتی از آن بصورت رو باز حفاری شده است قدمت این ساختار در زمان محمد ولی خان سپهسالار تنکابنی بوده که با هزینه معادل حدود پنجاه (۵۰ ) تومان احداث گردید بنا به اظهار گوینده عمر این کانال که حدوداً تا به امروز بیش از یکصد سال میگذرد این تونل جهت تامین و انتقال آب زراعی مناطق خرم آباد – سنگر مال – مزرک و پائین خرم آباد وتا روستای آبگلا که بیش از حدود ۱۲۰۰ هکتار می باشد را مشروب مینماید . تونل فرهاد جوب از زمان پادشاهان پیشدادی یا در زمان سلسه ساسانیان در قلعه فرهاد جوب واقع در روستای بلده ( قلعه گردن ) از توابع شهر خرم آباد و فرمانداری تنکابن جهت آبیاری زمینهای زراعتی تونلی بطول تقریبی ۳۰ – ۴۰ متر و به عرض ۲ متر که ( در بعضی جاهای این عرض به ۱۰ متر گسترش یافته ) و به ارتفاع متوسط ۵ متر ساخته شده و آب آن ( نهر موصوف ) از طریق رودخانه و لمرود تامین میگردد آثار و شواهد گویای این واقعیت هستند که از مقر فرماندهی که در جوار خانه یکی از افراد منطقه بارها در گذشته مورد توجه کارشناسان باستان شناس قرار گرفته ، کانال یا نقبی وجود داشته که به توسط زنجیری طویل به مقر نگهبانان وقت که در بالای قلعه فرهاد جوب مسئول حراست و حفاظت از دشت و سکنات بودند نصب شده بود که تا حدودی می توان واقعیت امر را پذیرفت و اگر از نزدیک به بالای فرهاد جوب گذر کنیم و عمیقاً آن را مورد بررسی قرار دهیم متوجه حفره های عمیق و گودیهای ژرفی خواهیم بود که به زیر آبشار ( تونل ) فرهاد جوب ختم میشود حتی در زمان بلشویک ها یعنی حمله روسها از این مکان جهت دفاع استفاده میکردند و حتی بقایای اسلحه را نیز در آنجا مشاهده نموده اند و مطمئناً این آثار ( اریکه ) و همچنین حفر زمینها که آثار کاشیها و همچنین سفالها میتواند حقیقتی را آشکار سازد .

در مجاورت خانه اظهار کننده حمامی با کاشیهای بسیار مزین پیدا شد ، که در گذشته آنرا حفاری نمودند و به موزه میراث فرهنگی تحویل داده اند. ضمناً اضافه می نماید اتصال مکان حاکم وقت که توسط زنجیر به نوک قلعه وصل میشد ، می تواند قدمت این امر را به شاهان پیشدادی یا کمی بعد از آن اطلاق کرد و تذکره این مقوله می تواند حفر آبشار ( تونل فرهاد جوب ) را در برگیرد . همچنین آثاری بر روی کاشیها بصورت نوشته که ۱۰ سال قبل به جهت حفاری در یک قبرستان قدیمی و از قبر یک مرده که متعلق به دختر حاکم وقت و بنام فضه خاتون به سن ۱۸ سالگی انجام شد یافت شده است . و دوم اینکه آثار و شواهدی که مسئله تقدم و باستانی بودن روستای قلعه گردن ( بلده سابق ) را اثبات می نماید و احیاناً در اثر حوادث طبیعی ناشی از زلزله و یا حمله حاکمان وقت بکلی منهدم و از بین رفته است .

و مسئله ای که نوسازی را در گذشته دور بعد از انهدام در این نقطه قوت می بخشد جریان نهر فرهاد جوب و فراوان آب در منطقه قلعه گرن بود که ذهنیت ها را قوت میدهد یعنی قدمت این واژه فرهاد جوب شاید از ۱۵۰۰ سال نیز گذشته باشد . تا پنج دهه ی پیش ، سازی هم مثل بسیاری از شهرهای ایران آب لوله کشی نداشت مردم در تابستان از آب خنک آب انبار و در فصل های دیگر از آب چاه و نهر استفاده می کردند گاهی نیکو کاری در محله ی خود کنار چاه بزرگ خانه منبعی آجری و سیمانی می ساخت و از آن لوله ای به کوچه می کشید و مردم را از آب سالم بهره مند می ساخت آب نهر شاخه ای از رود تجن بود پس از اینکه به آغاز شهر می رسید ، میراب شهرداری آن را با تقسیم کم و بیش مساوی به نهرهای اصلی می انداخت . آنگاه آب از نهر ها به جوی کوچه ها و محله ها می رسیدو مردم به نوبت حوض و حوضچه خانه های خود را از آن پر می ساختند چون در روز آب نهر از خاک و زباله های خیابان ، ناصاف و کثیف می شد ، مردم شب هنگام حوض های خانه را آب می بستند حوض ها بزرگ و عمیق بود و عمق بیشتر انها به چهار متر می رسید انگیزه بزرگ ساختن حوض ها یکی زیبا سازی حیاط و دیگر دیرتر کثیف و تیره شدن آب بود