آیا زیادی‌ پرولاکتین همیشه خطرناک است

شاید باورش برای برخی سخت باشد، ولی واقعیت این است که پیشرفت علم و تکنولوژی در رشته پزشکی گاهی موجب دردسر و استرس‌های زیاد و حتی بیهوده هم می‌شود. زیادی هورمون پرولاکتین ازجمله مثال‌های جالب در همین موضوع است.

شاید باورش برای برخی سخت باشد، ولی واقعیت این است که پیشرفت علم و تکنولوژی در رشته پزشکی گاهی موجب دردسر و استرس‌های زیاد و حتی بیهوده هم می‌شود. زیادی هورمون پرولاکتین ازجمله مثال‌های جالب در همین موضوع است.

غده هیپوفیز در کف جمجمه قرار داشته و چندین هورمون ازجمله هورمون رشد، پرولاکتین و هورمون‌های تنظیم‌کننده ترشح هورمون تیروئید را تولید می‌کند.

این هورمون‌ها بسیاری از اعمال متابولیک بدن را کنترل می‌کند. تومورهای غده هیپوفیز ممکن است هر یک از این هورمون‌ها را به میزان زیاد تولید کند؛ به عنوان مثال تومورهای سازنده هورمون رشد اگر در کودکی یا نوجوانی ایجاد شود باعث قد بلند و جمجمه بزرگ می‌شود، ولی در سنین جوانی به بعد باعث بزرگ شدن بینی، دهان، پیشانی، دست‌ها، پاها و البته اختلالات شدید متابولیک مثل زیادی قند و چربی خون و بالا رفتن فشار خون می‌شود.

وجود مقادیر بالای هورمون پرولاکتین سه علامت مهم را در خانم‌ها ایجاد می‌کند؛ این سه علامت شامل ترشح غیرطبیعی از پستان‌ها، قطع عادت ماهانه و نازایی است.

علاوه بر اثراتی که زیادی پرولاکتین در بدن ایجاد می‌کند، در صورتی که علت زیادی پرولاکتین توده هیپوفیزی باشد، بزرگ شدن تومور باعث سردرد و اختلالات بینایی می‌شود.

باید دقت کنیم در کنار علائم فوق به دلیل اثر مهاری پرولاکتین بر هورمون‌های زنانه پوکی استخوان، کم شدن میل جنسی و زیاد شدن موهای زائد نیز ازجمله اثرات مخرب پرولاکتین بالاست.

در مردان هم زیادی پرولاکتین عارضه ایجاد می‌کند؛ ازجمله این عوارض کم شدن میل جنسی، بزرگ شدن و خروج شیر از پستان‌ها و نازایی است. البته سردرد و افت بینایی نیز در مواردی که تومور هیپوفیز عامل ترشح پرولاکتین باشد از علائم واضح این بیماری است.

زیادی پرولاکتین دلایل متعددی دارد. این عوامل شامل ورزش شدید، جراحی، استرس‌های شدید، مصرف بسیاری از داروها ازجمله قرص‌های ضدبارداری، متیل دوپا، رانیتیدین، متوکلوپرامید و انواع داروهای اعصاب، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های کبدی، کم‌کاری تیروئید و تومورهای هیپوفیز است.

تومورهای پرولاکتین‌ساز ازجمله شایع‌ترین تومورهای هیپوفیز است که باعث افزایش بسیار زیاد پرولاکتین می‌شود.

طی دوران بارداری سطح این هورمون به میزان زیادی افزایش می‌یابد و پس از زایمان افت می‌کند، ولی اگر مادر به نوزاد شیر دهد مکیدن باعث بالا رفتن دوباره پرولاکتین و زیاد شدن ترشح شیر می‌شود.

حال به پرسش اصلی این بحث می‌پردازیم: واقعا چند درصد افرادی که دارای پرولاکتین بالا هستند باید مورد بررسی‌های دقیق و پرهزینه قرار داد؟ جواب این پرسش بسیار سخت است، ولی مسلم این که عوارض زیادی این هورمون عوامل ساده‌ای مثل خواب آلود بودن، استرس، تحریک سینه‌ها یا مصرف داروهاست. البته اصل ماجرا این است که تبحر پزشک می‌تواند موارد کم‌اهمیت را از مواردی که نیازمند کارهای تشخیصی متعدد هستند، افتراق دهد.

دکتر رضا کریمی

فوق تخصص بیماری‌های غدد