بومی سازی تجربیات جهانی

مروری بر تجربه ۳ کشور در ایجاد شهر الکترونیک

در رابطه با مفهوم ساختار الکترونیکی ، تحلیلها و انتظارات گوناگون از زوایای مختلف وجود دارد. در این رابطه باید به اختصار اشاره شود که از حرف «e» مضامینی چون کارآمدی، بازدهی، مشارکت، پیشرفت اجتماعی و اقتصادی برداشت میشود و مفاهیمیبسیار فراتر از محیط الکترونیک با آن مرتبط است. در سالهای اخیر، عبارت شهر الکترونیک و شهر دیجیتال ، به طور گستردهای در ادبیات شهرنشینی استفاده شده است. مفاهیم مرتبط با شهرهای الکترونیکی در دهه ۱۹۹۰ آغاز به ظهور کرد.

این واژه، به خصوص در استفاده اولیه، شهر تلماتیک نامیده میشد. با این وجود امروزه واژههای شهر الکترونیک و شهر مجازی بیشتر از شهر تلماتیک رایجاند.یکی از دو مشخصه اصلی در شرح مفهوم شهر الکترونیک، طراحی مجدد و ساخت یک شهر به وسیله فناوری دیجیتال و بازسازی زیر ساختها از طریق فعالیتهای کاربردی فناوری دیجیتال است. مشخصه دیگر این است که این نوع شهر میتواند از طریق تکنولوژیهایی الکترونیکی، فعالیتها و مدیریتهای سیاسی ، ارتباطات راه دور و نزدیک، در حوزههای مالی و اقتصادی در ارتباط باشد.

مفهوم و محتوای شهر الکترونیک مستقل از مفهوم دولت الکترونیک نیست. شهر الکترونیک را باید بخشی از تغییرات و دگرگونیهای الکترونیکی حاصل از طریق دولت الکترونیکی دانست. دولت الکترونیک پیادهسازی فناوریهای اطلاعات به وسیله نهادهای دولتی است؛ و همچنین به معنای استفاده دولت از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند اینترنت و تلفن همراه، برای سهل و آسان کردن روند معاملات و فرآیندهاست.

شهرهای الکترونیکی که با منابع و امکانات دولت الکترونیکی شکل گرفتهاند به تدریج در سراسر دنیا از اهمیت بیشتری برخوردار میشوند.ساماندهیهای جدید و پیشرفتهای تکنولوژیکی که باید بر پایه فناوریهای اطلاعات ایجاد شوند، به طور کلی ساختار سنتی و ظاهر شهرها را تغییر دادهاند و ساختار و چشمانداز جدیدی از شهرها به نمایش گذاشتهاند که به وسیله آن امکان دسترسی به هر بخش و ساختار شهر مهیا شده است.در مناطق شهری، این ساختار و چشمانداز جدید به گونهای است که به طور گستردهای در حوزههای مختلفی چون تعلیمات اجتماعی، تحصیلات، برنامهریزی شهری، ایجاد موقعیتهای شغلی، مدیریت بلایا و بحران و غیره از شهرهای الکترونیک استفاده میشود.

امروزه شهرها با هر نوع زیر ساخت به تدریج دیجیتالی میشوند، از ساختارها، عملکردها و نمادهای سنتی فاصله گرفته و با تمامیتی جدید از مفاهیم و تصاویر بازسازی میشوند. این شهرهای بازسازی شده از عملکرد وهویت کاملا جدیدی، همراه با فناوریهای ارتباطات وزیر ساختهای اتوماسیون برخوردار میشوند. در زیر با نمونههایی از شهرهای الکترونیک مطرح در جهان آشنا میشویم:

● شهرهای الکترونیک در کره جنوبی

در کره جنوبی، برای واژه شهر الکترونیک، مانند بسیاری از واژهها (E-Health، E-Government) از پیشوند U، در عوض پیشوند E استفاده میشود (U-city). در این خصوص باید به یاد داشته باشیم که شهر الکترونیک، شامل برنامههای استراتژیک الکترونیکی است و تمرکز اصلی کره جنوبی بر تمام این برنامههای استراتژیک است. جالب است بدانیم آغاز علاقهمندی کره در گسترش شهرهای الکترونیکی به بیش از دو دهه قبل باز میگردد. دولتهای منطقهای، محلی و شهری کره برای حل مشکلات ناشی از تراکم استثنایی بالای شهری این کشور، مجذوب محاسبات الکترونیکی شدهاند. علاوه بر این، دولت منطقهای و مرکزی کره شهر الکترونیک را، عامل بسیار مهمی در راستای دستیابی به اهداف بزرگ خود میدانند.

از جهات مختلف این تراکم شهری برای کره، نسبت به سایر کشورها مانند انگلستان، پیشرفت سریع و آسانتری را در زمینه شبکههای ارتباطی وسیع، پیشرو و مدرن به ارمغان آورده است.مشکلات رایج در شهرهای زنجیرهای (از حیث جمعیتی و یا محیطی) در کنار استانداردهای ضعیف ساختمانسازی مناطق شهری کره، تشدید شدهاند. علت این امر تطابق سریع با صنعتی شدن و گسترش نسبی فضای کنترل نشده شهری است.در راس فعالیتهای کره در زمینه شهر الکترونیک، سازمانهایی خصوصی مانند انجمن کلان شهری سئول قرار دارند. و این موجب ازدیاد پروژههای شهر هوشمند در کشور شده است.

سئول برنامهریزی شهر دیجیتال رسانهای شانگهای را سال ۱۹۹۲ آغاز کرد، سال ۲۰۰۴ به پیشرفتهایی دست یافت و تا سال ۲۰۱۰ این طرح را به اتمام خواهد رساند. هدف این پروژه تبدیل شدن به مرکز صنعتی فناوری اطلاعات برای رسانه دیجیتال در آسیاست. این طرح، رشد و توسعه فراوانی را در اطراف سئول به دنبال داشته است: در پاجو ، کوانگو ، هواسانگ ، یانگین و در آخر یکی از بزرگترین و آرمانیترین پیشرفتها: منطقه آزاد اقتصادی ۱۲۸ بیلیون دلاری اینچان . این پروژه عظیم مناطقی چون منطقه فناوری اطلاعات و ارتباطات سانگدو ، منطقه توریستی چانگنا و منطقه نظامی یینجیان را در بر دارد و پیشبینی میشود جمعیتی مرکب، معادل ۶۶/۲ میلیون نفر را در خود جای دهد.و در نتیجه سال ۲۰۰۸، استراتژی شهر الکترونیک کره به ظرف آزمایشی برای تعدادی از طراحان و طرفداران محیط زیست و یکسری کارشناسان تکنولوژی تبدیل شد.در سال ۲۰۰۶، وزارت اطلاعات و ارتباطات و وزارت راه و ساختمان کره سندی را امضا کردند که در پی آن فعالیتهای خود را در زمینه ساخت شهر الکترونیک و قوانین مرتبط با آن همسان کنند.

دولت کره، توسط وزارت کشور و موسسه ساخت، ارزیابی و برنامهریزی تکنیکی کره و سایر نهادها، پروژههای ارزشمند زیادی را به منظور ایجاد ادراک مورد نیاز در رشد و توسعه شهر الکترونیکی شروع و سرمایهگذاری کرده است.

در حالیکه بخش عمده تکنولوژی اولیه در ایالات متحده، اروپا و سایر مناطق توسعه یافته گسترش یافته است، محدودیتهای اخلاقی و اجتماعی در کره، این کشور را قادر ساخته تا گسترش مفاهیم شهر الکترونیکی را تسریع بخشد و ملیتهای برونمرزی را ترغیب کند تا برای تجربه جنبههای مختلف به کره بپیوندند.علاوه بر توانایی در برنامهریزیهای عالی و جامع، کره موفق به تهیه راهحلهای طبیعی و قابل صدوری برای تمام جنبههای شهر الکترونیک، از ساخت و ارتباطات تا استفاده پزشکی از ارتباطات راه دور شده است.

کره جنوبی مشتاقانه تکنولوژیهای خارج از کشور را قبول و جذب میکند. این سیاست که این کشور را قادر به رشد در صنعت تولید تراشه، کشتی و اتومبیلسازی کرده، مقدمهای برای تبدیل کره به قدرت برتر جهانی در تمام جنبههای توسعه شهر الکترونیک است.

با این وجود، بازاریابی کره ضعیف است و تولید، تکمیل و فروش محصولات و مفاهیم پیچیده شهر الکترونیک، نسبت به محصولات قابل لمسی مانند اتومبیل و تراشههای حافظه (که در دنیا بیرقیب است) برایش بسیار دشوارتر است. زبان و فرهنگ این کشور نفوذش را در فرهنگ اقتصادی محافظهکارانه، یا به قولی تصنعی اروپا و ایالاتمتحده دشوار میکند. استفاده هماهنگ از تمام استراتژیهای الکترونیکی در فضای شهر الکترونیکی آنچنان پیچیده است که با گذشت زمان و ادامه سرمایهگذاریهای کره در این تجربه اجتماعی- تکنولوژیکی پیچیده، وی مانع دخالتها میشود و جایگاه خود را در این اقیانوس آبی داد و ستد بیشتر تحقق میبخشد.

تعداد معدودی از کشورها قادرند مانند کره، پیشرفتهای اولیه ناهماهنگ را نظم بخشند. صرفنظر از تلاشی که کره برای کسب موفقیتهای اقتصادی از طریق شهر الکترونیک میکند، مطمئنا به مدیریت جهانی یاری رسانده و در فضاهای استراتژیک الکترونیکی فردی حضور مییابد. اینکه آیا کره قابلیت و منابع لازم را در جهت تکمیل این سفر طولانی و پر التهاب با وجود رقیبان سرسختی مثل چین دارد، قابل بحث و مذاکره است. برای پر کردن شکافهای اقتصادی که امروزه عملکرد کره را تحلیل دادهاند، استفاده از سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی چندان مناسب به نظر نمیرسند.

● شهرهای الکترونیکی در عربستان سعودی

شهرهای الکترونیک، نهاییترین جلوه ظهور پروژههای الکترونیکی از جمله پارکهای فناوری، شهرهای چند وظیفهای و مجموعههای صنعتی هستند. اصلیترین گردانندههای پروژه شهر الکترونیک عربستان سعودی، مرجع جامع سرمایهگذاری عربستان ، ساجیا (که با جدیت، استراتژی ۱۰ در ۱۰ ای خود را برای گسترش ۴ شهر الکترونیک پیگیری میکند) و مرجع دارایی صنعتی عربستان ، ساپیا (که ۴۰ میلیارد دلار در شمال ریاض سرمایهگذاری کرده است) هستند. شش شهر اقتصادی دیگر نیز در کشور پیشنهاد شده و در حال توسعه هستند.

بزرگترین چالشی که عربستان سعودی با آن رو در روست، تضمین میکند که همکاری و برنامهریزی بدون نقصی در تمامیسطوح مشترک کشور، از شهر به شهر، شهر به مناطق مجاور و صنایع نو پا به شهر و غیره، وجود دارد.عربستان سعودی جزو پیشگامان جنبش جهانی با هدف توسعه شهرهای الکترونیکی است.تصویب اصلاحات و سرمایهگذاریهای هدفمند در راستای جای دادن عربستان سعودی در بین ۱۰ رقیب اقتصادی برتر جهان در سال ۲۰۱۰ از اهداف ساجیا به شمار میآید. راه کار شهرهای هوشمند نوعی استراتژی است که به دنبال آن شهرهایی زنجیرهای ایجاد میشوند که پیشرفتهترین زیرساختها را دارند.زیر ساختهایی که دارای یک سبک زندگی با تکنولوژی مدرن، سرویسهای توانای پیشرفته الکترونیکی شهری با ظاهری معمولی و سیستم اداری شهری پیچیده و صنعت و تجارت هماهنگ هستند، تا بازده اقتصادی شهر را متقبل شوند.

در بهروزترین شهرهای جامع اقتصادی مانند شاه عبدالله، شهرهای مدرن (برای مثال شهر اقتصادی شاه عبدالله با ۲۶ هزار آپارتمان و ۵۶ هزار ویلا)، مناطق اقتصادی، تحصیلات پیشرفته، مراقبتهای بهداشتی و امکانات تحقیقات علمی را با هم پیوند میدهند. این شهرها در ابتدا، توسط سرمایهگذاریهای صنعتی و شرکتهای خصوصی مردمی تاسیس میشوند. منطقه اقتصادی شهر جیسان بر صنایع سنگینی مانند مواد شیمیایی نفتی، آلومینیوم، استیل و ذوب مس متمرکز خواهد شد.شهر اقتصادی هوشمند مجاور مدینه، تاسیس یک موسسه فناوری اطلاعات را پیشنهاد میکند و با تکیه بر مطالعات اسلامی اهمیت این منطقه مذهبی را تحکیم میکند. استراتژی ۱۰ در ۱۰ ای ساجیا میکوشد تا قابلیت رقابتی موجود در کشور را تقویت کند. موقعیت اقتصادی کشور نیز، برای پیشرفتهای آتی بندرگاه کشور، واحدهای صنعتی و تولیدی یا مونتاژی، یک مزیت اقتصادی به شمار میرود.

این شهرهای الکترونیکی، با اتصال به زیرساختهای پیشرفته اطلاعاتی، بر رشد دانش کارگران در زمینههای قدرت، دانش و تکنولوژی در کنار علوم زیستی و محیطی متمرکز میشوند.از ۶ شهر پیشنهادی ساجیا و ساپیا انتظار میرود تا به طرق گوناگون از جمله سرمایهگذاری در بورس سهام و ارز و شرکتهای خصوصی مردمی، ۶ میلیارد دلارسرمایهگذاری داخلی جذب کنند.این شهرها باید ۳/۱ میلیون شغل ایجاد کرده و در کنار هم ۱۵۰ میلیارد دلار در محصولات داخلی سالانه مشارکت کنند.هم چنین تعداد زیادی شهرهای جدید هوشمند و پروژههای زیرساختی مرتبط برنامهریزی شدهاند، برای مثال دانشگاه شاهزاده نورا، دختر عبدالرحمان در ریاض که مخصوص بانوان است، راه آهن ۲۴۰۰ کیلومتری شمال به جنوب، خطوط راهآهن پرسرعت حد فاصل مکه، جده و مدینه، توسعه دروازه جده و غیره، تمام این پروژهها به منظور یکپارچه کردن این شهرهای عمده اقتصادی در تمامیت اقتصادی کشور عربستان است.

یک تفاوت عمده در استراتژیهای تغییرات مورد نیاز برای هوشمندسازی شهرهای جدید وجود دارد. ساکنین شهرهای جدید، از نوعی پذیرش ضمنی در برابر رویکردهای جدید برخوردارند. در هر صورت، کل جمعیت یکپارچه نیست و افرادی (مانند والدین و پدر بزرگها) را شامل میشود که نیاز به ایجاد سازگاری قابل توجهی دارند. استراتژیهای قبول تغییرات در شهرهای قدیمیباید جامعتر باشد و در نتیجه پرخرج خواهد بود. در شهرهای الکترونیکی، بنیانگذاری نهادهای مهمی مانند شرکتهای عظیم چند ملیتی، دانشگاهها، زیر ساختای مبتنی بر تکنولوژی و غیره حیاتی است.

● شهر الکترونیک در استرالیا

استرالیا دارای زیر ساخت شهری استثنایی مدرنی است که مشکلات کمبود زمین مناسب را بر طرف کرده و در نتیجه تخریب یک ساختمان با قدمت ۲۰ سال یا حتی کمتر، به عنوان بخشی از برنامه نوسازی بافت شهری، غیر عادی نیست. این زیرساخت شهری مدرن زمینه مناسبی برای شهر الکترونیک است. نویدبخشترین سناریوی توسعه شهر الکترونیک در استرالیا، پروژه توسعه مداوم قطبهای رشد کشور است، به گونهای که شهرهای همجوار در این روش برنامهریزی شده مشارکت میکنند (برخلاف روشهای برنامهریزی نشده، برای مثال در لندن و سایر شهرهای زنجیرهای در جهان). نمود این طرح را میتوان در رشد و توسعه شهر گلدکاست و نیز توسعه حومه بیرونی شهر بریسبین مشاهده کرد. به علاوه، همان طور که جدیدترین تلاشهای استرالیا برای ساخت شهر الکترونیکی یا هوشمند نشان میدهد، شهرهای هوشمند کاملا جدید ممکن است فعالیتهای مخاطرهآمیزی داشته باشند. برای مثال ساخت شهر چند وظیفهای که اولین بار در ۱۹۸۷ پیشنهاد شد، یک شهر تکنولوژیک جدید با جمعیت ۱۰۰هزار نفری، چنین رویدادی بود.

قرار بود این شهر تمام عناصر یک شهر هوشمند مدرن، از جمله سیستم ارتباطی مدرن، روستاهای پیشرفته مجهز به امکانات تفریحی، تحصیلاتی، استخدامی و غیره را دارا باشد.گفته شده بود که این شهر عاملی برای ترقی مبادلات بینالمللی به منطقه و هم چنین الگویی برای صنایع و روشهای زندگی جدید قرن ۲۱ خواهد بود.پروژه شهر الکترونیک، همکاری مشترکی بین دولتهای استرالیا و ژاپن همراه با سرمایهگذاریهای قابل توجه دولت ژاپن و سرمایهگذاران خصوصی بود.در سال ۱۹۹۶، دولت فدرال استرالیا، تحت تاثیر مشکلات سیاسی (که از همان ابتدا وجود داشت) و عدم سرمایهگذاری خارجی، از تامین بودجه صرفنظر کرده، در سال ۱۹۹۸ به طور رسمی، لغو پروژه شهر الکترونیک را اعلام کرد و به یکی از پرمخاطرهترین برنامههای توسعه بینالمللی در تاریخ استرالیا پایان داد.

بر خلاف اروپا، شهرهای استرالیا به طور طبیعی در حال هوشمند شدن هستند؛ آنها توسعه و اصلاحات مداوم را برای تعدیل رشد بالای جمعیت، متحمل میشوند؛ برنامههای سیاستگذاری مهاجرت دولت، آنها را برای جذب نیروی کار ماهرو تحصیل کرده مهاجر تشویق میکند.

بسیاری از شهرهای استرالیا با سه معیار سنجش ریچارد فلوریدا ( تکنولوژی، استعداد و بردباری) آشنایی دارند، این معیارها، برای ترقی طبقه خلاق که مورد نیاز توسعه اقتصاد آگاه کشور است حیاتی هستند.با توجه به این امر، دولت فدرال به دنبال حرکت به سمت سطوح بعدی زیرساختهای مبتنی بر تکنولوژی است که شهرهای الکترونیک هوشمند را پایهگذاری میکند.دولت فدرال، مشوق توسعه یک طرح جامع است تا زیرساخت مورد نیاز در پیشرفتهای آتی شهرهای الکترونیکی را، از جمله حمل و نقل، آبرسانی، الکتریسیته و پهنای باند پرسرعت هوشمند و کارآمد فراهم کند.همانند سایر کشورها، مدیریت کنونی استرالیا به دنبال نوعی از فعالیتهای تجاری بر روی محرکهای مالی است تا بهوسیله سرمایهگذاری در طرحهای توسعهای از موقعیت بهتری برخوردار شود و بتواند در اقتصاد بینالمللی رقابت کند.

دانشگاهها به خودی خود در حال تبدیل به شهرهای الکترونیکی کوچکی هستند که همانند قطب رشدی برای مجموعههای طبیعی اطرافشان عمل میکنند.بزرگترین چالش موجود در استرالیا، هماهنگ کردن سیاستها و توسعههای زیرساختی است، زیرا سیاستها و رقابتهای داخل ایالتی میتواند مشهودترین سود دهی زیرساختهای ملی و توسعههای قدرتمند پژوهشی را دچار اختلال کند.بدون این توسعههای ملی سرمایهگذاری شده، ممکن است که ایالتها و شهرها به تنهایی اقدام به حرکت کنند. در حالیکه در درون ایالتها، هیچ محدودیتی برای پیشرفتهای کلی و ابتکاری وجود ندارد؛ خطرهایی مانند نسخه برداری، سرمایهگذاریهای ناقص، توسعههای ناپیوسته و استانداردهای متناقض کشور را تهدید میکند. تمرکز اصلی توسعه زیرساختهای ملی، در صورت هدفمندی برای موفقیت، باید بر روی ملی بودن و در کنار آن پشتیبانی ایالتی و شهری باشد.

امروزه نباید، تاریخ توسعههای نخستین استرالیا و استانداردهای ناقص در اقتصاد محدود بین ایالتی و بینالمللی تکرار شود.رقابتهای شهری و بین ایالتی و سایر فاکتورها، به چند پارگی چشمانداز اقتصادی استرالیا انجامید و شهرهایی مانند سیدنی را به شهرهای اصلی و اقامتگاهی برای تشکیلات چند ملیتی تبدیل کرده است. این موضوع تاثیری منفی بر روی رشد و توسعه سایر شهرهای میگذارد. بزرگترین قدرت استرالیا تناسب جمعیت بالای آن است (بالای ۸۰%) که در تعداد محدودی شهر با برنامهریزی و درست پیکربندی شده زندگی میکنند.

● سخن آخر

در پایان باید اشاره کرد گرچه مفاهیمی چون دولت الکترونیک و شهر الکترونیک، روابط میان شهروندان و دولت را کارآمدتر و سهلتر میکند، اما برخی تحقیقات نشان میدهد که شهروندان هنوز آمادگی کافی و لازم را برای استفاده از آنها ندارند و دولت باید در ابتدا زمینههای ذهنی آنها را نسبت به ساختارهای الکترونیکی تقویت کند. میزان روابط متقابل بین دولت و شهروندان تا حد زیادی به این وابسته است که در کدام کشور زندگی میکنند. انتظار میرود در مناطقی که در آنها استفاده از اینترنت پیشرفته و بالاست، از ساختارهای الکترونیک نیز زیاد استقبال شود. کشورهای اسکاندیناوی از جمله نروژ، دانمارک، فنلاند و کشورهای امریکای شمالی از این قاعده پیروی میکنند.

اما در تمام مناطق این طور نیست و در برخی کشورها که استفاده از اینترنت به خوبی رایج و جا افتاده است، سرویسهای آنلاین دولتی طرفداران کمتری دارد. برای مثال در فرانسه ۳۳% جمعیت بهطور منظم از اینترنت استفاده میکنند، این در حالیست که تنها ۱۸% از آنها از سرویسهای آنلاین دولتی استفاده میکنند. در آلمان نیز تنها ۱۷% از ۳۶% کاربران اینترنتی از دولت الکترونیک استفاده میکنند. کشورهای آلمان، ژاپن، فرانسه و ایالات متحده جزو کشورهایی هستند که شهروندانشان بالاترین میزان نگرانی را برای در اختیار گذاشتن اطلاعات شخصی، مانند کارتهای اعتباری و جزییات بانکی، به نهادهای دولتی دارند. تا زمانیکه شهروندان این نگرانیها را دارند، کارآمدی ساختارهای الکترونیک محدود خواهد شد.

نویسنده: منیره لطفی