آزبست یا پنبه کوهی

آزبست واژه ای است کلی که برای تمام کانیهای سیلیکاته با خاصیت جدا شدن به صورت رشته های قابل انعطاف به کار می رود به علت داشتن ویژگیهای نسوز بودن و قابلیت انعطاف بصورت یک ماده صنعتی با ارزش در آمده است

آزبست واژه‌ای است کلی که برای تمام کانیهای سیلیکاته با خاصیت جدا شدن به صورت رشته های قابل انعطاف به کار می رود. به علت داشتن ویژگیهای نسوز بودن و قابلیت انعطاف بصورت یک ماده صنعتی با ارزش در آمده است که برای آن بیش از ۳۰۰۰ مورد استفاده شناخته شده است مانند لنت ترمز ، پارچه های نسوز ، عایق های حرارتی. آزبست ها را می توان به دو گروه عمده

۱) سرپانتین

۲) آمفیبول

تقسیم کرد. کریزوتیل که یک هیدروسیلیکات منیزیم با فرمول شیمیایی Mg۳Si۲ O۵ (OH)۴ است.

نوعی آزبست سرپانتین و با ارزش ترین نوع می باشد که تمام آزبست های تجاری از آن مشتق می گردند ، رشته های محکم و ابریشمی کریزوتیل به آسانی ریسیده شده و تا حرارت ۲۷۵ درجه سانتیگراد را تحمل می کنند گسترش آنها بیشتر در سرپانتین که نوعی سنگ حاصل از تجزیه سنگهای فوق قلیایی نظیر پریدوتیت تحت شرایط دگرگونی درجه پایین و متوسط می باشد بنظر می رسد سرپانتین از تجزیه شدن الیوین توسط محلولهای گرم حاصل از سرد شدن ماگما که از نظر شیمیایی نیز فعال هستند به وجود آمده باشد.

کریزوتیلها رگه هایی از رشته ها را داخل سرپانتین ایجاد می کنند که ممکن است ۲۰% سنگ را در بر گیرد. حداقل پنج نوع آزبست آمفیبولی شناخته شده اند. ولی کرسیدولیت که یک آمفیبول آهن سدیم دار با فرمول شیمیایی Na۲ ( Fe۳+ )۲ ( Fe۲+ )۳ Si۸ O۲۲ (OH)۲ می باشد. معمولیترین نوع آن و بیشتر به نام آزبست آبی یا پنبه کوهی آبی معروف است. کرسیدولیت که رشته های ضخیم و طویلی است نسبت به کریزوتیل استحکام بیشتر و دوام کمتری دارد. همچنین مقاومت آن در برابر حرارت کمتر می باشد. سایر انواع آزبست آمفیبولی کاربرد کمتری دارند و مهمترین کاربردشان در تهیه مواد عایق است. کرسیدولیت که بیشتر در سنگهای دگرگونی نظیر اسلیت و شیست یافت می شود بنظر می رسد از دگرگونی سایر کانیها تحت دما وفشار بالای محیطی ، حاصل از عمق تدفین به وجود می آید. علیرغم کاربرد گسترده آزبست دفتر حفاظت از محیط فدرال (EPA) منعی تدریجی را برای تولیدات جدید آزبستی قرار داد و این ممنوعیت اعمال گردید.

زیرا برخی از فرمهای آزبست چنانچه توسط استنشاق وارد ریه ها شوند می توانند به ان آسیب رسانده و منجر به سرطان ریه شوند. هنگامی که قوانین (EPA) بصورت قانونی درآمد توجه کمی را به موضوع خطرات آزبست مبذول داشت و در سال ۱۹۹۱ پنج حوزه قضایی در خواست لغو ممنوعیت مصرف آزبست توسط EPA را داشتند خط مشی EPA بر این اساس بود که تمام فرمهای آزبست خطرناک هستند در حالیکه مطالعات نشان می دهند تنها فرم آمفیبولی آن خطرناک است. کریزوتیل که رشته های مجعدی هستند در ریه ها جای گیری نمی کنند بعلاوه رشته های آن معمولا در بافتها محلول و ناپدید می شوند. در مقابل کرسیدولیت که رشته های نازک و صافی هستند به ریه ها وارد شده و آنجا باقی می مانند. این رشته ها به بافت ریه آسیب رسانده و در دراز مدت منجر به سرطان ریه می گردد. بنابراین آزبست هایی که باعث سزطان ریه می شود مربوط به کرسیدولیت هستند نه کریزوتیل ، از آنجایی که حدود ۹۵% آزبست های استفاده شده در امریکا از نوع کرسیدولیت می باشد. مردم می پرسند آیا خطر آزبست ها بطور اغراق آمیزی بیان شده است؟

خارج ساختن آزبست ها از ساختمانهایی که در آنها آزبست به کار رفته ممکن است ۱۰۰ بیلیون دلار هزینه داشته باشد برخی مطالعات اخیر نشان می دهند هوای داخل چنین ساختمانهایی دارای مقداری از رشته های آزبستی هستند که به همان مقدار در هوای خارج از ساختمان وجود دارد. بعلاوه خارج ساختن نامناسب میزان رشته های آزبستی که می توانند آلودگی ایجاد کند ، در بیشتر موارد در اثر این خارج کردن های نامناسب میزان رشته های آزبستی که می توانند توسط هوا جابجا شوند ، مقدارش به مراتب بیشتر از مواقعی می شود که آزبست ها به همان صورت در محل باقی می ماند. مشکل آلودگی آزبست ها ، نمونه خوب تاثیر زمین شناسی بر زندگی ما و اینکه چرا اطلاعات علوم پایه مهم هستند، می‌باشد .

وحید رضائی