جایگاه خانواده در فرآیند درمان معتادان

به طور کلی مبارزه با اعتیاد در جهان بر سه روش مبارزه با عرضه موادمخدر, درمان معتادان و فعالیت های پیشگیری در جهت کاهش تقاضا استوار است

به‌طور کلی مبارزه با اعتیاد در جهان بر سه روش مبارزه با عرضه موادمخدر، درمان معتادان و فعالیت‌های پیشگیری در جهت کاهش تقاضا استوار است.‏

‏اگرچه مبارزه با عرضة‌ مواد بسیار ضروری است، لیکن تمامی تلاش‌ها در جهت کاهش اعتیاد به این مرحله ختم نمی‌شود و به عبارت بهتر این سبک تلاش‌ها به تنهایی مشکل سوء‌مصرف و اعتیاد را از بین نمی‌برد و بدون هیچگونه تردیدی باید برای درمان معتادان و گرفتارشدگان به این بلای خانمان‌سوز، برنامه‌ریزی مستمر و گسترده‌ای در نظر داشت.‏

درمان اعتیاد شامل مجموعه‌ای از روش‌های دارویی، روان‌شناختی و مددکاری اجتماعی است که برای سم‌زدایی معتادان و پیشگیری از مصرف دوباره مواد توسط آنان و یا برای کاهش آسیب و عوارض اعتیاد در فرد به کار گرفته می‌شود.‏

اولین گام در ترک اعتیاد ایجاد انگیزه لازم در فرد معتاد است. منظور از «انگیزش»، میزان احساس نیاز فرد معتاد به تغییر است و اینکه او تا چه درجه‌ای به مشکل خود پی برده و به فشارهای مثبت یا منفی که برای تغییر وجود دارند؛ پاسخ می‌دهد. برخی افراد در اثر نیازهای درونی و برخی دیگر بر اثر فشارهای خارجی و یا ترکیبی از این دو به درمان روی می‌آورند.

در واقع درمان معتاد یک فرآیند است و از زمانی شروع می‌شود که فرد مصرف‌کننده موادمخدر پس از فائق آمدن بر تعارضات داخلی خود، به مراکز درمانی مراجعه می‌کند و فرد معتاد تحت یک برنامه درمانی خاص قرار می‌گیرد. این برنامه ممکن است تا زمانی که فرد به بالاترین سطح بهداشتی و احساس خوب بودن برسد ادامه یابد.

● چرا باید یک معتاد را برای درمان تشویق کرد؟

۱) چون مصرف موادمخدر ایجاد وابستگی جسمی و روانی می‌کند و علی‌رغم میل دائمی برای ترک، تصمیم به ترک مشکل است.

۲) اعتیاد باعث از دست دادن حمایت‌های خانوادگی و اجتماعی شده و فرد تنها می‌شود، بنابراین معتاد نیازمند کمک است.

۳) معاشرت با دوستان و افراد معتاد فرد را به ادامه مصرف مواد تشویق می‌کند.

۴) معتاد معمولاً از احتمال بهبودی ناامید و نسبت به درمان بدبین است.

۵) برخی از معتادان از خطرها و عواقب مصرف مواد اطلاعی ندارند و یا مشکلات ناشی از آن را انکار می‌کنند.

بنابراین لازم است به خاطر داشته باشیم که یکی از وظایف مهم افراد جامعه و خانواده‌های ایشان تشویق معتادان به درمان است

● چگونه می‌توان معتادان را به درمان تشویق کرد؟

۱) با تشریح خطرات و عواقب مصرف مواد.

۲) به معتاد اطمینان دهیم که با مراجعه به مراکز درمانی به او کمک می‌شود تا با کمترین درد و ناراحتی اعتیاد را کنار بگذارد.

۳) به بیمار اطمینان دهیم در صورت تصمیم قطعی موفق به ترک خواهد شد و مثال‌هایی از افرادی که موفق به ترک شده‌اند برای او بیاورند.

در مواردی که فرد مبتلا تلاش کرده مصرف مواد را ترک کند، ولی موفق نشده است و احساس ناامیدی می‌کند به او تذکر دهید که بسیاری از افراد قبل از موفقیت کامل در درمان، بارها و بارها کوشش کرده و نهایتاً موفق شده‌اند.‏

۴) به معتاد اطمینان دهیم در صورت ترک اعتیاد دوستان جدیدی پیدا خواهد کرد و خانواده و اطرافیان او را در جمع خود خواهند پذیرفت.‏

در طول «سم‌زدایی» سعی می‌شود وابستگی جسمانی فرد به موادمخدر از بین برود و یا به عبارتی دیگر، سم‌زدایی فرآیندی است که در آن فرد معتاد را به سرعت به وضعیت عادی از مصرف مواد می‌ر‌‌سانیم و طی آن با روش‌های گوناگون، ناراحتی‌های ناشی از قطع مصرف مواد را در او کاهش می‌دهیم.

در خصوص دارو درمانی باید گفت داروهای درمانی نگهدارنده در حال حاضر برای‎ ‎مواد افیونی مانند کراک، هروئین، تریاک، شیره وجود دارد که ‎متادون و بوپرنورفین از جمله آن‌هاست.‏ به عنوان مثال در درمان با متادون در صورتی که رویکرد ما، پرهیز کامل باشد؛ با کاهش تدریجی دوز متادون و قطع آن (سم‌زدایی) بیمار را به زندگی عاری از مواد می‌رسانیم. دکتر علی فرهودیان ـ پژوهشگر و عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات اعتیاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی معتقد است: «بوپرنورفین نیز برای درمان وابستگی به مواد افیونی، هم در روش‌های سم‌زدایی و هم به شکل درمان نگهدارنده مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقایسه با متادون خطر بیش مصرفی و مسمومیت کمتری داشته، وابستگی جسمی و روانی کمتری ایجاد می‌کند و قطع تدریجی آن راحت‌تر تحمل می‌شود.»۱

سابوکسون نیز دارویی است که علاوه بر بوپرنورفین، حاوی نالوکسان است. نالوکسان به این جهت به بوپرنورفین اضافه شده است که موجب جلوگیری از سوءمصرف آن می‌شود. دکتر آذرخش مکری ـ معاون آموزشی مرکز ملی مطالعات اعتیاد معتقد است «سابوکسون در مقایسه با متادون خطر بیش مصرفی و مسمومیت کمتری داشته و نیز برای بیمارانی که نیازمند هوشیاری بالایی هستند، مشکلات خواب‌آلودگی و مشکلات شناختی و مشکلات حافظه کمتری در مقایسه با متادون ایجاد می‌کند.»۲

اما مداخلات خانواده، صرفاً به ایجاد انگیزه و دنبال کردن درمان‌های دارویی معتاد ختم نمی‌شوند. مداخلات غیردارویی نظیر کنترل خشم و هیجان، روان‌درمانی، فعال‌سازی رفتاری، مدیریت مشروط،‌ دقت در پیگیری و انجام آزمایش‌ها، تغییر گروه دوستان فرد، تقویت توانایی‌های ارتباطی فرد، نقش مؤثری در اثر بخشی درمان دارد.‏ همچنین نظارت خانواده بر معاشرت و رفتار افراد ترک کرده در باقی ماندن او در پاکی بسیار مؤثر است. البته رها ساختن فرد معتاد در جامعه و یا برعکس نظارت بسیار شدید، گاه اثر بدی بر جای می‌گذارد و احتمال لغزش و جلب فرد به طرف اعتیاد افزایش می‌یابد.

در پایان باید اذعان کرد تأثیر مخرب اعتیاد علاوه بر فرد معتاد، بر ارکان خانواده وی نیز وارد می‌آید و همواره پیرامون هر فرد معتاد، خانواده‌ای در رنج و عذاب است. همان‌طور که خانواده رکن اساسی و مهمی در امر پیشگیری از اعتیاد محسوب می‌شود، در درمان آن نیز نقش تأثیر‌گذاری دارد. به همین دلایل است که در درمان اعتیاد فردی از افراد خانواده، تمامی افراد خانواده باید همراهی و همکاری کنند.‏

پی‌نویس‌ها:

‏۱ـ خبرگزاری مهر ۱۳/۵/۸۹‏

‏۲ـ خبرگزاری مهر ۲۴/۵/۸۹

سعید اویس