«ناوروز» عالم افروز

نگاهی به آیین نوروز در خارج از مرزهای ایران

آیین نوروز فقط به مرزهای ایرانی محدود نیست، همان‌طور که پیشتر‌ها مرزهای ایران زمین این نبوده است. نوروز را این روزها دیگر در بسیاری از کشورها جشن می‌گیرند نه به‌واسطه ایرانیانی که مهاجرت کرده‌اند و حالا نوروز را خاطره ایرانی می‌دانند که اقوامی دردنیا آن را پاس می‌دارند، زیرا پدرانشان آن را پاس می‌داشته‌اند. اکنون نوروز دیگر جهانی شده است.

فارغ از همه ثبت های رسمی جهانی یا ملی، این جشن نوزایی طبیعت سده است که جهانی است، جشنی که برکت و روزهای بهتر را نوید می دهد و برای سال های طولانی است که در میان دیگر ملیت ها جشن گرفته می شود. ملت هایی که برخی در طول این سال ها درد و زجر فراوانی را متحمل شده اند و نوروز توانسته در میان تمام مصیبت ها، نور امیدی بر دلشان بتاباند.

تشابهات فرهنگی ایران با بسیاری از کشورهای اطرافش باعث شده این کشورها همواره یکی از مقاصد اصلی سفر ایرانیان باشد. برای ایرانیانی که در ایام نوروز به یکی از این کشورها سفر می کنند، بد نیست بدانند که آنها هم می توانند مراسم عید نوروز را در کنار مردم این کشورها جشن بگیرند البته با یادآوری این نکته که تفاوت هایی در آیین آنها و ایران وجود دارد که باید متناسب با آنها برخورد شود.

خیدیر ایام مبارک

نوروز برای تاجیک ها به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات است، از این روی جشن نوروز را همچون یک جشن ملی از دیرباز گرامی می دارند. در تاجیکستان نوروز را «خیدیر ایام» به معنای جشن بزرگ می خوانند. مراسم نوروز در این کشور، مشترکات بسیاری با جشن ما ایرانی ها دارد، اما برخی مراسمشان نیز مختص به خود تاجیک هاست. مراسمی چون حوت، گل گردانی، بلبل خوانی و جفت براران از مهم ترین رسوم تاجیکستان در طول نوروز است. جفت براران در بیشتر مناطق این کشور با هدف افزایش برکت و محصول بهتر کشاورزان، چند روز پیش از نوروز برگزار می شود. در این مراسم همه اهل خانواده شرکت می کنند. کشاورزان نیز پلو، نان فطیر یا غذای مربوط به مراسم را تهیه کرده و ۱۵ تا ۲۰ نفر از کهنسالان را دعوت می کنند. بعد از غذا نیز دعا می خوانند. تاجیک ها به «سومنک پزی» پیش از نوروز که همان مراسم سمنو پزی ماست، می پردازند. پختن کله پاچه با گندم و خیرات آن که به «باج» مشهور است، از دیگر رسوم رایج در این کشور است.

چهارشنبه اول به جای چهارشنبه آخر

گرچه تعطیلات رسمی افغان ها برای نوروز فقط یک روز است اما آنها همچون ایرانی ها نوروز را در طول دو هفته جشن می گیرند. در افغانستان به جای سفره هفت سین، سفره هفت میوه می آرایند. این میوه ها معمولا خشک و شامل کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی (زردآلوی خشک)، بادام و گردو می شود. چند روز پیش از نوروز این خشکبارها را به صورت مخلوط در آب می گذاردند تا برای نوروز آماده شود، اما از میان هفت سین ایرانی، افغان ها به سمنو اهمیت زیادی داده و چند روز پیش از نوروز، زنان افغان مراسم سمنوپزی دارند. سیزده به در در افغانستان نیز برگزار می شود، اما پیش از فرارسیدن آن، افغان ها مراسمی دارند که طی آن چهارشنبه اول سال را نیز به طبیعت می روند. جشن دهقان و جشن گل سرخ از مهم ترین مراسمی است که در طول نوروز در افغانستان برگزار می شود. برگزاری مسابقات هیجان انگیز بزکشی نیز مهم ترین سرگرمی مردم در نوروز در این کشور است که هر ساله با حضور صدها نفر انجام می شود.

نوروز با طعم آذری

نوروز بزرگ ترین و باشکوه ترین جشن مردم جمهوری آذربایجان محسوب می شود. آذربایجانی ها کمی جلوتر از ایرانی ها به پیشواز نوروز می روند. در این کشور نه تنها چهارشنبه آخر سال، که هر چهارشنبه اسفند ماه جشنی مخصوص به خود دارد. آذربایجانی ها هر چهارشنبه را منسوب به یکی از عناصر چهارگانه طبیعت یعنی آب، باد، خاک و آتش کرده و بر مبنای آن جشنی ویژه برقرار می کنند. در این کشور سفره هفت سین هست اما هفت سینی به زبان ترکی که شامل سوماق به نشانه آفتاب، سکه به نشانه شانس، سمنو برای برکت، سبزه برای خوشبختی، ساری کوک (زردچوبه) به نشانه شیرینی زندگی، سوَت (شیر) برای سلامت و زیبایی و سو (آب) به نشانه ای از زایش تازه و زندگی می شود. تعداد روزهای رسمی تعطیل نوروز در جمهوری آذربایجان همچون ایران پنج روز است. معمولا آذری های خوش قریحه هر سال برای نوروز ترانه و شعر می سرایند و برخی چیستان تهیه می کنند تا در طول دید و بازدیدها مهمانانشان را سرگرم کنند.

نوروز و اعتدال بهاری

نوروز برای قزاق ها به معنای اعتدال بهاری است. آنها بر این باورند که در این روز ستاره های آسمانی به نقطه ابتدایی می رسد، همه جا تازه و روی زمین شادمانی برقرار می شود. خانه تکانی در قزاقستان پیش از فرا رسیدن نوروز اهمیت زیادی دارد، زیرا آنها معتقد هستند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند. اگر در نخستین روز سال جدید باران یا برف ببارد، قزاق ها آن را به فال نیک گرفته و معتقدند که سال خوبی در پیش روست. قزاق ها در نوروز معمولا سفید می پوشند که نشانه ای است از شادمانی. مهم ترین خوراک نوروزی در قزاقستان آشی است به نام «نوروز گوژه» که از هفت نوع ماده غذایی تهیه می شود. هدف از تهیه این خوراک، خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است. مهم ترین سرگرمی نوروزی قزاق ها مسابقه ای است به نام «قول توزاق» که میان دو گروه زن و مرد برگزار می شود. قزاق ها معتقدند اگر زنان برنده شوند، آن سال، خوب و پربرکت است و اگر مردها پیروز شوند آن سال نامساعد خواهد بود.

نوروز، پیروز بر زمستان

گرچه نوروز در ازبکستان یک جشن ملی است که به خاطر آن مراسم باشکوهی برگزار می شود، اما بالاتر از آن برای مردم ازبکستان یک نماد مقاومت است. مردم در طول ۷۰ سال حکومت کمونیستی، به سختی توانستند آیین نوروز را پنهانی در خانه ها برگزار کرده و آن را به دست نسل تازه کشورشان برسانند. از این رو جشن های نوروز در ازبکستان در سطح خیابان ها و به صورت گروهی برگزار می شود. مردم در مراسم خیابانی به یکدیگر شیرینی تعارف می کنند و در ازبکستان در این ایام فقط یک روز به عنوان تعطیل رسمی وجود دارد اما دید و بازدیدها همچنان تا دو هفته ادامه دارد. ازبک ها سیزده به در و چهارشنبه سوری ایرانی را برگزار نمی کنند. مراسم سمنو پزی، سبزه کاری و درختکاری که نمادهایی از برکت و امید است در این کشور بسیار باشکوه برگزار می شود.

نوروز در دیگر کشورها

قرقیزی ها نوروز را با لهجه «ناوروز» خطاب می کنند. جشن های نوروز در این کشور به صورت گروهی و از سوی دولت و مقام های محلی برگزار می شود. نوروز در قرقیزستان فقط در نخستین روز سال جشن گرفته می شود. مردم از ساعات اولیه صبح به خیابان ها آمده و تا پاسی از شب به شادمانی می پردازند. پاکستانی ها نوروز را به نام «عالم افروز» می خوانند.

آنها هم مانند ایرانی ها خانه تکانی می کنند، لباس نو می پوشند، به دید و بازدید می روند و سعی می کنند کدورت و غم را از دل ها بزدایند و زندگی را به شادی بگذرانند. در ترکمنستان مردم به دید و بازدید نوروزی اهمیت زیادی می دهند و معتقدند در زمان شادی باید به دیدار عزیزان رفت. مسابقات اسبدوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی و شاخ زنی میش ها از مهم ترین سرگرمی های مردم ترکمنستان در طول نوروز است.

سهند راوری