نشریات دانشجویی پرنفوذ و کم رمق

نشریه های دستنویس, مجله های ماشین تحریری با جلد سیاه و سفید, مجله های تایپ شده قیمت دار و کم کم گاهنامه های تک برگ کاغذ A۳ و رایگان این روند تغییر شکل نشریات دانشجویی در دو دهه گذشته بوده است

نشریه‌های دستنویس، مجله‌های ماشین تحریری با جلد سیاه و سفید، مجله‌های تایپ‌ شده قیمت‌دار و کم‌کم گاهنامه‌های تک‌برگ کاغذ A۳ و رایگان. این روند تغییر شکل نشریات دانشجویی در دو دهه گذشته بوده است.

با این حال هیچ گاه نشریات دانشجویی اهمیتی بیش از دانشجویان نیافته است. زمانی که اتحادیه ای دانشجویی می توانست خود را در حد تشکیلات سیاسی ملی معرفی کند، نشریه آن نیز سطحی ملی می یافت، اما عموم نشریات دانشجویی از سطح دانشگاهی فراتر نمی رفت. عمق نفوذ نشریات دانشجویی با گذر زمان کمتر و کمتر از پیش شد. اگر روزگاری نشریات دانشجویی سهل الوصول ترین رسانه چاپی بود و نه قید و بند و تشریفات نشریات آکادمیک را داشت و نه حرفه ای گری نشریات رسمی را، این روزها همین بازار هم از رونق افتاده است. شبکه های اجتماعی مجازی، بهترین محل آگاهی دانشجویان از افکار و ایده های همکلاسی هایشان شده است. در آنجا می توانند بدون دغدغه جدیت، مسئولیت، تشریفات اداری و دوندگی های انتشار در کسری از ثانیه حرف ها و گفته هایشان را به اشتراک بگذارند. البته پیش از رشد نفوذ این شبکه ها در دو سه سال اخیر در کمتر از یک دهه قبل، ابزار وبلاگ نیز به این ابزارها اضافه شده بود. دانشجویان می توانستند با حداقل هزینه های ممکن حرف های خود را در سطح ملی و بلکه جهانی نشر بدهند. از دیگر سو، بالا گرفتن تب انتشار مقالات علمی باعث شده در سال های اخیر گروهی از دانشجویان نیز همچون اساتید خود به سمت انتشار مجلات علمی با سبک و سیاق و شمایل نشریات پژوهشی یا ترویجی بروند.

براساس آیین نامه نشریات دانشجویی، درخواست مجوز نشریه منوط به گذراندن دست کم ۲۸ واحد درسی است و این یعنی هیچ دانشجویی عملا نخواهد توانست زودتر از سال دوم تحصیل خود صاحب نشریه شود. با این حال، هیچ منعی برای فعالیت دانشجویان سال اولی در سایر نشریات وجود ندارد. آسان گیری، یکی از اصلی ترین دلایل رشد نشریات دانشجویی و محبوبیت آنها در سال های گذشته بوده است. اگرچه اخذ مجوز سایر مطبوعات کاغذی با هر گستره توزیع، فقط در صلاحیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، اما این قبیل نشریات اگر نخواهند گستره توزیع در دانشگاه های سراسر کشور داشته باشند، از طریق کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی همان دانشگاه امتیاز نشر می گیرند. شرایطی که توسط آیین نامه نشریات دانشجویی وضع شده نیز چندان دشوار نیست.

دانشجویان چنانچه در کمیته انضباطی دارای سابقه نبوده و وضع تحصیلی آنان به مشروطی در دو ترم نکشیده باشد، اجازه اخذ مجوز نشریه دانشجویی را خواهند داشت. نشریات دانشجویی از تسهیلات دانشگاه نیز برخوردار می شوند، تسهیلاتی که در صورت کم بودن حجم نشریه به تنهایی تکافوی همه هزینه های انتشار آن را خواهد کرد. از دیگر علائم سهل گیری، تنبیهات در نظر گرفته شده در آیین نامه نشریات دانشجویی است که هیچ گاه سنگین تر از منع دائمی دانشجو از داشتن امتیاز نشریه تا پایان تحصیل نمی شود. این مقررات اجرایی اگرچه نافی صلاحیت دادگاه های کیفری در رسیدگی به جرایم نشریات دانشجویی نخواهد بود، اما به ندرت دادگاهی در این مسائل ورود کرده است؛ حتی وقتی که اعتراضات به یک نشریه دانشجویی تا مدت ها در صدر اخبار قرار داشته است.

مشاهدات میدانی حاکی از رکود شدید وضع انتشار نشریات مکتوب در سطح دانشگاه هاست، اما هشتمین جشنواره سراسری نشریات دانشجویی کشور اردیبهشت امسال با حضور قریب به ۱۹۰۰ نشریه دانشجویی برگزار شد. گرچه این آمار خیره کننده ای به نظر می رسد، اما کافی است توجه کنیم در ابتدای دهه جاری، ۲۳۹۰ مرکز دانشگاهی فعال بوده است. آمار می گوید هر مرکز دانشگاهی به طور متوسط کمتر از یک نشریه دانشجویی فعال دارد. البته جلیل دارا، مدیرکل سابق امور فرهنگی وزارت علوم از وجود بیش از ۶۰۰۰ نشریه دانشجویی در کشور خبر می دهد، اما بررسی مورد به مورد صفحات اینترنتی نشریات دانشجویی دانشگاه ها حاکی از آن است شمار معتنابهی از این نشریات اکنون منتشر نمی شود و در بعضی موارد از فارغ التحصیلی دست اندرکاران آن چند سال می گذرد. سر جمع آثار دانشجویی شرکت کننده در این جشنواره کمی بیش از ۶۳۰۰ بوده است، یعنی هر نشریه دانشجویی به طور متوسط سه مطلب تولیدی داشته است. این آمار نشان می دهد متوسط حجم نشریات دانشجویی به زحمت از چهار صفحه A۴ فراتر می رفته است.

آیا باید دوران افول نشریات دانشجویی را باور کرد؟ با این که نشریات دانشجویی همانند نشریات کاغذی از دوران طلایی و تعیین کنندگی خود فاصله گرفته است، اما هنوز هم پرنفوذترین رسانه در فضای دانشجویی به حساب می آید. شاید تغییر و تحول در شرایط عمومی جامعه بار دیگر رونق چشمگیری را به فضای این نشریات بازگرداند.