پند بیدارگر

آنچه ذیلا بیان می‌گردد گزیده‌ای از شرح حدیث "الدنیا مزرعه الاخره" است که توسط شهید ثانی تالیف شده است.‏
شیعه و سنی در جوامع روایی از پیامبر گرامی اسلام(ص) ضمن رساترین پندهای …

آنچه ذیلا بیان می‌گردد گزیده‌ای از شرح حدیث "الدنیا مزرعه الاخره" است که توسط شهید ثانی تالیف شده است.‏

شیعه و سنی در جوامع روایی از پیامبر گرامی اسلام(ص) ضمن رساترین پندهای بیدارگر روایت کرده‌اند: "الدنیا مزرعه الاخره" از این رو، به دیده عبرت نگریستم و از روی بصیرت جویی اندیشیدم و بدین نتیجه رسیدم که "مزرعه " نیازمنداست به بذری اصلاح شده، صاف از شائبه آمیختگی با زواید، پاک از آمیزه با هر چه موجب نابودی و ویرانی است، بذری که متناسب و به جا و به هنگام باشد. پیشاپیش باید، هم شرایط فراهم و هم موانع دفع شود و هم چنان تا دوران درو، این شرایط رعایت شود که اگر به یکی از آنها خللی وارد شد، زراعت، فاسد می‌گردد.

بدیهی است تنها کشت این دنیا برای آخرت، کردار شایسته و داد و ستد سودمند است وفصل آن، تمام عمر ماست و حاصل حبوبات و غلات آن، بهشت جاویدانی است که میوه‌هایش از هر عیب و آفتی، پاک، و آنجا از مشکل و ناگواری، همّ و غم و سرما و گرما مبراست، بهشت، سراسر شادمانی است بی‌غم، جاودانی است بی‌فنا و لذت بی‌درد، غنای بی‌فقر، کمال بی‌کمبود، عزت بی‌ذلت و در یک سخن، هر خواستنی که انسان بهشتی اراده کند و هر خوبی که به ذهنش رسد، آنجا مهیاست و هر چه از آن بیزار و گریزان باشد، آنجا نیست. و از آنجا که بذر این زراعت، معارف و طاعات و کشتزارش دل انسان است و برنامه‌های عبادی آدمی، شخم و آماده سازی زمین برای کشت و آبیاری است، آن دلی که غرق در محبت و میل دنیاست، شوره زاری است که به علت آمیختگی با نمک، قابل کشت و شایسته رستن نیست. قیامت، فصل درو است. نه خرمنی، بی‌کشت به دست آید و نه کشتی، بی بذر، و چنان که بذر، در شوره زار نروید، ایمان و عمل، با دل آلوده، اخلاق نکوهیده و خبث سریره، سودی نبخشد.

برای خردمند که امید به پاداش الهی در آخرت دارد شایسته است که امیدواریش به اجر و ثواب خدا در آخرت را، با امید کشاورز مقایسه کند، زیرا به همین معناست که پیامبر(ص) دنیا را مزرعه آخرت معرفی کرد. واقعا هر که زمین حاصل خیزی مهیا کند و بذر نگندیده و کرم نخورده و مناسب در آن بپاشد و با آب شیرین سیراب و نیازمندی‌هایش را به موقع برطرف کند، آن گاه علف هرزه‌ها و خار و خاشاکها را از زمین برچیند، و آن گاه امیدوار لطف الهی باشد که آن را تا هنگام درو از آفات و بلیات حفظ کند، امیدواریش کاملا بجا و مناسب است. و می‌توان آن را "رجا و امید" نامید، و در این صورت از آن زراعت، گمان دستیابی به مقصد می‌رود و از آن بذر، امید محصول. اما اگر کسی بذر را با تاخیر بکارد، یا در فراهم آوردن برخی اسباب و مقدمات کوتاهی کند و با این حال منتظر ثمره و محصول سالم باشد، او را نیز می‌توان ازامیدواران شمرد، ولی بی‌گمان محصولاتش به اندازه محصولات شخص پیشین نخواهد بود. و اینک شخص سومی را فرض کنید که بذری شایسته تهیه نکرده یا آن را در شوره زار می‌کارد یا زمینش چون چمن زار پر از گیاه باشد، با این حال در انتظار درو و برداشت محصول به سر برد. انتظار چنین کسی احمقانه است و امیدش کاذبانه، چنین است حال عبد در مسائل معنوی، یعنی اگر در آغاز عمر، بذر معارف و اعمال صالح رابه هنگام، در زمین جانش بپاشد و هماره به وسیله طاعات، آبیاریش کند و درپاک سازی دل و تهذیب نفس از خار و خاشاک صفات رذیله و اخلاق ردیه که مانع رشد بذرهای فضیلت می‌شوند کوشا باشد و با این همه، جهت حفظ و رشد فضایل و ثبات قدم تا برداشت بهره‌ها از خرمن دل، چشم به فضل الهی بدوزد، چنین انتظاری ستوده و هم طراز درجه سابقین و در شمار پیشگامان است.

ولی اگر بذر معارف و اعمال صالح را در زمین جانش بیفشاند، لیکن در فراهم کردن بعضی از اسباب، اصلاح بذر یا آبیاری و امثال آن به گونه‌ای کوتاهی کند که باعث تضعیف بذر گردد و آن گاه به امید خرمن خوب در فصل درو باشد و چشم طمع به برکت و فضل خدا بدارد، به این امید که او رزاق ذوالقوه المتین است، درست است که چنین کسی را هم امیدوار بنامند، لیکن رتبه‌اش نسبت به رتبه شخص سابق بسی پایین‌تر و امیدش ضعیف‌تر است. و اگر در زمین دل، اصلا چیزی نکارد یا به آب طاعات سیرابش نسازد یا تهذیب نفس را رها کند تا خس و خار رذایل اخلاقی و زشتی‌ها و پستی‌ها، صفحه دل را فرا گیرد و در طلب متاع دنیا فرو غلطد، و باز هم منتظر آمرزش و فضل الهی باشد، چنین رجایی، خود‌فریبی است نه امیدی حقیقی و درست، و این همان کسی است که در قیامت که روز حسرت و ندامت و آه و افسوس است این آیه شریفه را برزبان دارد: "یالیتنی قدمت لحیاتی فیومئذ لایعذب عذابه احد ولا یوثق وثاقه احد؛ کاش برای زندگانی خود چیزی پیش فرستاده بودم. پس در آن روز هیچ کس چون عذاب کردن او، عذاب نکند و هیچ کس چون در بند کشیدن او، در بند نکشد".

به اهتمام: مصطفی یاسینی