چهارشنبه, ۳۰ خرداد, ۱۴۰۳ / 19 June, 2024
نابرابری های شمال و جنوب نیم نگاهی به محیط اطلاعاتی عرب
همه ما در یك «محیط اطلاعاتی» زندگی میكنیم. از بُعد جغرافیایی این محیط شامل محیط اطلاعاتی جامعه عرب میباشد. مطالعه نشان میدهد كه هیچ نظام مشخص و مدون اطلاعاتی در این محیط دیده نمیشود؛ از اطلاعات تولید شده، میزان آن، كیفیت و شكل آن ، اطلاعات كامل و صحیحی در دست نیست؛ پژوهشگران حوزههای مختلف شناسائی نشدهاند؛ موضوعات اساسی كه باید برروی آنها پژوهش صورت پذیرد اولویتبندی نشده و زیرساختهای لازم برای تبادل اطلاعات فراهم نشدهاند. سیاستهای كلان ملی، منطقهای و بینالمللی در ارتباط با نظامهای اطلاعرسانی طراحی و طرحریزی نشدهاند و شبكهٔ مناسبی برای ثبت و ضبط و تبادل اطلاعات به وجود نیامده است. در این مطالعه سعی شده است شمای كلی این محیط تحت مقولات فناوری، نیرویانسانی آموزشدیده و متخصص، زیرساختهای ارتباطی، مسایل مربوط به فرهنگ و توسعهٔ فرهنگی، عوامل درون محیطی و برون محیطی، مسایل مربوط به بومیكردن و درونیكردن شبكهها، ارتباط دانشگاه با جامعه، آموزش و نظامهای اطلاعرسانی ترسیم شود.همه ما در یك "محیط اطلاعاتی" (۱) زندگی میكنیم. از بُعد جغرافیایی این محیط شامل محیط اطلاعاتی جامعه عرب میباشد. از نظرگاه زبانی نیز این محیط به كلیهٔ كشورهایی كه از زبان عربی برای ثبت و ضبط و اشاعه افكار خود میپردازند محدود میشود. این محیطها محدود نیستند و همیشه در حال گسترش و یافتن شكلهای نوین هستند. محیطهایی كه درونكنش (۲) مناسبی نداشته باشند دچار دگردیسی غیرتكاملی میشوند و محیطهای جدید با كنشها و عملیات جدید شكل میگیرند. سوال مهمی كه در این جا قابل طرح است، میزان عینیت محیط اطلاعاتی جامعهٔ عرب و بارزترین مشخصههای آن است.مشخص است كه ما هیچ نظام مشخص و مدون اطلاعاتی در این جامعه نمیبینیم؛ از اطلاعات تولید شده، میزان آن، كیفیت و شكل آن مطلع نیستیم؛ پژوهشگران حوزههای مختلف شناسایی نشدهاند؛ موضوعات اساسی كه باید برروی آنها پژوهش صورت پذیرد اولویتبندی نشدهاند و زیرساختهای لازم برای تبادل اطلاعات فراهم نشدهاند؛ سیاستهای كلان ملی، منطقهای و بینالمللی در ارتباط با نظامهای اطلاعرسانی طراحی نشدهاند و شبكهٔ مناسبی برای ثبت و ضبط و تبادل اطلاعات به وجود نیامده است. این مسایل و بسیاری مسایل دیگر ریشه در ساخت فرهنگی و برنامههای توسعهای این كشورها دارند. با نگاه سیستمی به محیط اطلاعاتی جامعهٔ عرب، آن را بهعنوان یك زیر سیستم در سیستم بزرگتر كشورهای اسلامی و كشورهای درحالتوسعه خواهیم یافت كه ارتباط عمیق و ناگسستنی با این جوامع و مسایل آنها دارد. با ریشهیابی مسایل و مشكلات این جامعه میتوان شمای كلی جوامع بزرگتر را ترسیم كرد. از طرف دیگر، حل ریشهای مسایل اطلاعاتی و برنامههای توسعهای در این محیط، بستگی تام و تمام به شناخت مسایل و مشكلات، استعدادها و درونداشتها، اهداف و برنامهها و مسایل جمعیتی محیطهای اطلاعاتی بزرگتر، یعنی محیط اطلاعاتی جوامع اسلامی و محیط اطلاعاتی كشورهای در حال توسعه دارد.
قبل از هر مطالعهای نگاه به برنامههای توسعهٔ فرهنگی این جامعهها در اولویت قرار دارد. باید دید كه آیا برنامهریزان توسعهٔ عمومی این جوامع، مسایل فرهنگی را به عنوان شاخصهای مهم توسعه مدنظر قرار دادهاند یا خیر؟ نگاه برنامهریزان توسع هٔ فرهنگی به مقولهٔ فرهنگ چگونه بوده است: نگاه سنتی یا نگاه نو و پویا؟
در قدم اول برای شناخت این جامعه، بهتر است ببینیم در كجا ایستادهاند. در ادامه، مهمترین مسایل و مشكلات محیط اطلاعاتی جامعهٔ عرب را در چند شاخص مهم بررسی میكنیم تا بتوانیم وضعیت موجود را به نحو مطلوبتری به نمایش بگذاریم.
۱. مسایل مربوط به فناوری
فناوری اطلاعاتی و شبكهها در این محیط اطلاعاتی یك فناوری وارداتی است. به عبارت سادهتر این فناوری یك فناوری غیر بومی است كه با توجه به شرایط اجتماعی، فرهنگی، انسانی، علمی و... محیط اطلاعاتی جامعهٔ عرب طراحی و پیادهسازی نشده است. اكثر كشورها واردكنندهٔ این فناوری بوده و هستند. با توجه به غیر بومی بودن این فناوری، میزان دسترسپذیری و كاربرد این فناوریها بستگی تام به میزان سرمایهگذاریهای این كشورها برای خرید و وارد كردن این فناوریها دارد و این بدان معنا است كه كشورهای دارای توان خرید بالا، به صورت بالقوه توان وارد كردن فناوریهای نوین و پیشرفته را در مقیاس وسیع و گسترده دارا هستند و كشورهایی كه دارای توان پایین اقتصادی میباشند از چنین سرمایهگذاریهایی با مقیاس گسترده محروم خواهند بود. از سویی دیگر مسایل زبانی نیز تأثیرات بسزایی بر روند استفاده از فنآورها خواهند داشت. متون حاكی از كاربرد فناوریهای اطلاعاتی در دههٔ اخیر، بویژه در كشورهایی با توان خرید بالا ـ از جمله عربستان ـ است، اما مشكلات زبانی از عمدهترین مسایل موجود بر سر راه این كشور از جمله در شبك هٔ "گلف نت" (۳) (۱) است.
رئوس مهمترین مسایل مربوط به فنآوری شامل موارد زیر است:
فناوریهای وارداتی با هزینههای بسیار گزافی وارد این جوامع میشوند؛اكثر این فناوریها از فناوری روز جهان عقبتر هستند و فناوریهای از رده خارج شدهٔ كشورهای صاحب فناوری میباشند؛
همراه با ورود فناوریهای اطلاعاتی، فرهنگ آن فناوریها نیز وارد میشوند؛ورود فناوریهای نوین تاثیر نامطلوبی برساخت واژگان و زبان كشور میزبان دارد؛فناوریهای وارداتی نیازمند نیروی انسانی ماهر بهمنظور بهرهبرداری از این فناوریها هستند و بهطور معمول این نیرویانسانی ماهر و آموزش دیده بسیار كم است؛هیچكدام از این كشورها توان علمی و آموزشی لازم برای آموزش نیروی انسانی را ندارند؛روند شتابناك استعمار اطلاعاتی، به واسطهٔ نیاز به نیرویانسانی و گسیل آنها برای فراگیری علوم و فنون جدید به كشورهای صاحب فناوری تشدید میشود؛به علت بومی نبودن، فناوریها تاثیر مناسبی بر زیرساختهای اطلاعاتی گذشته ندارند؛میزان بهرهمندی از این فناوریها منوط به توان اقتصادی است؛ هرگاه بنابه دلایل متعدد، وضعیت اقتصادی این كشورها دستخوش ركود و تغییرات منفی شود، تأثیر مستقیمی برروی میزان بهرهگیری از این فناوریها خواهد گذاشت. ضمن آن كه باید توجه داشته باشیم كه اكثر این كشورها در زمرهٔ كشورهای تك محصولی ــ و اكثراً وابسته به اقتصاد نفتی ــ میباشند . تغییرات بازارهای تك محصولی همیشه تاثیرات منفی زیادی بر برنامههای توسعهای این كشورها گذاشته است.تعمیر، نگهداری و راهاندازی سیستمهای اطلاعاتی پیشرفته نیز از جمله مسایلی است كه دور باطل استعمار اطلاعاتی را تشدید میكنند.این روند ـ یعنی فناوری در مقابل منابع طبیعی ـ تا زمانی ادامه خواهد یافت كه ذخایر منابع طبیعی قابل اطمینان باشند.
تغییرات مداوم در حوزهٔ سختافزار معمولاً به حدی زیاد است كه گاه حتی كشورهای با توان اقتصادی بالا از گردونهٔ رقابت در واردات فناوریهای اطلاعاتی عقب میمانند. این تغییرات هزینههای زیادی را برای این كشورها میتراشد.این جوامع در مقابل مخاطرات احتمالی فناوریهای وارداتی ایمن (واكسینه) نمیشوند.
۲. مسایل مربوط به نیرویانسانی متخصص و آموزشدیده
دومین عامل مهم، نیرویانسانی متخصص و آموزش دیده است. این معضل از دوسو بر جریان توسعه و اطلاعات تأثیر میگذارد. از یك سو این جوامع نیازمند كسانی هستند كه این فناوریها را راهاندازی كنند و بهكار گیرند و از سوی دیگر، برای آموزش آنها نظامهای آموزشی این كشورها آمادگی كافی ندارند و مجبور به اعزام نیرویانسانی برای كسب مهارتهای لازم به همان كشورهای صاحب فناوری هستند. ضمن این كه انتقال فناوریهای اطلاعاتی، معمولاً بدون توجه به زیرساختهای اساسیِ نیرویانسانی متخصص و كارآمد، نظام آموزشی متناسب، ارتباط دانشگاه و صنعت، فاجعهای دو سویه است. از یك سو با ورود هر فناوری نیازمند وارد كردن فرهنگ و نیرویانسانی متخصص از كشور میهمان به كشور میزبان هستند و از سوی دیگر با ورود فناوریهای این چنینی، به مهارتزدایی از نیرویانسانی بومی پرداخته میشود و نیرویانسانی متخصص بومی، استحاله میگردد. در مادهٔ ۴۷ «راهبرد بینالمللی توسع هٔ سازمان ملل برای دههٔ سوم» آمده است كه «نبود نیرویانسانی ماهر، در بیشتر موارد استفاده از امكانات موثر و بالقوه در كشورهای درحال توسعه را ناممكن میسازد. در این زمینه، تربیت نیرویانسانی ماهر مورد نیاز، به تامین استقلال ملّی و تحقق اهداف توسعهای كشورهای درحالتوسعه كمك خواهد كرد»(۲). در مورد نیرویانسانی مسایل زیر قابل توجه است:
با ورود هر فناوری نیازمند نیرویانسانی متخصص و ماهر هستیم؛
برای تربیت نیرویانسانی متخصص مجبور بهاعزام نیروی جوان برای كسب مهارتها و فنون لازم به كشورهای صاحب فناوری هستیم؛
نیروی انسانی جوان و مستعد كه برای كسب مهارتها و فنون به كشورهای صاحب فناوری اعزام میشود معمولا جذب بازارِ كار در همان كشورها میشود؛جریان ورود فناوریهای جدید منجر به تخصصزدایی از متخصصان بومی میشود؛نیروهای آموزشدیده در كشورهای صاحب فناوری، حاملان فرهنگ جامعهٔ میهمان میشوند؛نظامهای آموزشی این كشورها ظرفیت و توان پذیرش فناوریهای نوین را ندارند؛نظامهای آموزشی این كشورها توان طرحریزی برنامههای درسی مناسب برای فناوریهای وارداتی را ندارند؛نظام آموزشی در اغلب این كشورها نمیتواند خود را با صنعت و فناوری به نحو مطلوب و صحیحی پیوند بزند. به عبارت دیگر تلفیق عمل و نظر در این نظامها كم است و تأكید بیشتر بربهرهمندی از دانش روز در سطح نظری است.
۳. زیرساختهای ارتباطی
باتوجه به این نكتهٔ مهم كه اكثر فناوریهای مهم در كشور صاحب فناوری ساخته و طراحی شدهاند، به این نتیجهٔ ساده خواهیم رسید كه بهكارگیری زیرساختهای ارتباطی مناسب نیز مستلزم بهرهگیری از فناوری كشورهای پیشرفته است. اكثر سیستمهای ارتباطی، براساس نیازها و زیرساختهای خاص آن كشورها تولید و طراحی شده است. بدین جهت كاربرد آنها معمولاً با پیچیدگیها و مسایل خاص خود همراه است.كشورهای جنوب اكثراً، دارای زیرساختهای مناسب ارتباطی نیستند و از این بابت دچار مسایل و مشكلات زیادی میباشند. بهطور معمول فناوری ارتباطی بهكار گرفته شده در این كشورها دیگر كاربردی در كشورهای مبدأ ندارد و از فناوریهای "تاریخ مصرف گذشته" (۴) میباشند. این سیستمهای ارتباطی كارآیی پایینی دارند و به نیازهای جدید بهخوبی پاسخ نمیدهند. معمولاً وجود اختلال (پارازیت) در این سیستمها امری عادی است. از طرفی دیگر، گستردگی این سیستمهای نیم بند در سطح كشورها نیز آنچنان نیست كه این جوامع بتوانند به تمام نقاط موردنیاز ، خدمات مناسب ارائهٔ نمایند.
نكات زیر در ارتباط با زیرساختهای ارتباطی قابل توجه میباشند.
كشورهای جنوب واردكنندگان سیستمهای ارتباطی هستند و زیرساختهای ارتباطی آنها از فناوریهای وارداتی بهره میجویند.؛
زیرساختهای ارتباطی این كشورها وابسته به فناوری كشورهای شمال هستند؛معمولاً سیستمهای ارتباطی موجود از نظر تاریخ مصرف روزآمد نیستند؛بهرهبرداری از این سیستمها، استعمار اطلاعاتی را تشدید میكند؛نگهداری، تعمیر و تجهیز این سیستمها زیر نظر متخصصان كشورهای صاحب فناوری انجام میشود؛
این سیستمها هزینهبری بالایی دارند؛
كیفیت خدمات سیستمهای ارتباطی در كشورهای جنوب قابل مقایسه با كیفیت خدمات سیستمهای ارتباطی كشورهای صاحب فناوری نیست؛بهطور معمول بعداز زمان مشخصی كشورهای صاحب فناوری از ارائهٔ خدمات پشتیبانی به سیستمهای قدیمی خوداری میكنند.
انتخابات ریاست جمهوری انتخابات انتخابات ریاست جمهوری 1403 مسعود پزشکیان انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم ایران سعید جلیلی علیرضا زاکانی مناظره انتخاباتی قالیباف محمدباقر قالیباف مناظره
زلزله هواشناسی زمین لرزه آتش سوزی کاشمر تهران بیمارستان عربستان سازمان هواشناسی سیاست معدن شهرداری تهران
قیمت دلار دولت سیزدهم قیمت طلا حقوق بازنشستگان قیمت خودرو خودرو بازار خودرو ایران خودرو بازنشستگان بورس بازار سرمایه قیمت سکه
تلویزیون رسانه ملی عید غدیر سینما سینمای ایران زنان سریال حج بازیگر موسیقی
شبکه های اجتماعی وزارت علوم باتری مریخ
رژیم صهیونیستی اسرائیل جنگ غزه روسیه غزه فلسطین آمریکا کره شمالی ترکیه چین اوکراین حزب الله لبنان
یورو 2024 فوتبال پرسپولیس استقلال علیرضا بیرانوند لیگ برتر کریستیانو رونالدو جام ملت های اروپا باشگاه پرسپولیس سپاهان مس رفسنجان بازی
هوش مصنوعی سرعت اینترنت شورای عالی انقلاب فرهنگی ناسا اپل سامسونگ گوگل اینترنت تلگرام فیبرنوری
میوه دارو چای زرشک سازمان غذا و دارو مغز ویتامین کاهش وزن افسردگی آلزایمر