بیمه, زلزله و مدیریت بحران

متأسفانه با همه ستادهای فراوانی که تشکیل شده هنوز نه تنها در ایران بلکه در تهران نیز هیچ سازمانی در مقابل نظارت , محاسبه, طراحی و اجرای ساخت و ساز و مقاومت ساختمانهای تهران مسئول وبه شهروندان جوابگو نیست

برخورد با حوادثی چون زلزله را می توان به سه بخش تقسیم کرد:بخش نخست:"پیش گیری از خسارت" ،بخش دوم: "امداد و نجات " وبخش سوم "جبران خسارت " است که پس از آن دو بخش شروع شده و شامل برآورد خسارت و جبران واقعی آنها می شود. که در زلزله های بزرگ برای جبران خسارت از دولت کار زیادی ساخته نیست و اما بیمه به عنوان یک راهکار بسیار مناسب برای جبران خسارتهای مالی مصیبت دیدگان حادثه می تواند مطرح شود. در این مقاله مروری بر وظایف مدیریت بحران، نقش فراموش شده بیمه زلزله و جایگاه آن در کشور اشاره شده و دلایل عدم توفیق این بیمه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد .

هر بارپس از وقوع زلزله های شدید در کشور مانند آنچه در شهرهای رودبار، زنجان، قزوین و بم اتفاق افتاد و انعکاس خسارات و تلفات ناشی از آنها، بحث" مدیریت بحران" رونق پیدا می کند. انواع ستادها، سمینارها، گردهمائی ها و میزگردها تشکیل می شود ، صفحات نشریات و روزنانه ها مملو از مقالات و نقدهای مربوط به زلزله و مدیریت بحران می شود ، مسئولان اجرائی نیز اقدامات شتابزده را شروع کرده وعده ای نیز فرصت را مغتنم شمرده و به اظهار نظر علیه یا له دستگاههای مختلف می پردازند و همه اینها پس از چند ماه فروکش کرده و قائله ختم می شود تا بحران بعدی . این کار ما نه تنها بعد از هربلای طبیعی مانند زلزله، سیل ، خشکسالی و طوفان روی می دهد بلکه بعد از بحرانهایی نظیر انرژی، اشتغال، کسری بودجه، کاهش قیمت نفت و انواع و اقسام بحرانها نیز اتفاق می افتد. اکثر بحث ها و گفتگوها بدون راه حل وغیرمنطقی است و آنهائی که حساب شده هستند نیز بیش از چند هفته و یا چند ماه دوام نخواهد داشت. با نگاهی به اظهار نظرها و مصاحبه مطبوعاتی دولت و مسئولین مربوطه پس از زلزله رودبار و بم و مقایسه آنها با یکدیگر، به این واقعیت خواهید رسید که ما در طول ۱۳ سال یا حرف حسابی نداشته ایم و یا اینکه کسی حرف حسابی را نمی شنود.

آنچه که مهم است این است که هر زلزله بزرگ در کشور، ما را به یاد فاجعه تمام عیاری که در انتظار پایتخت است می اندازد و تقریبا هیچ کارشناسی نیست که وقوع زلزله در تهران را رد کند اما کسی قادر نیست زمان آن را پیش بینی کند. مسئله مهم اینست که گسلهایی که تهران را محاصره کرده اند گسلهای فعالی هستند که با توجه به ساخت وساز های بی رویه، نامناسب و نامطئن تهران یک زلزله ۷ ریشتری، این شهر را نه تنها با یک فاجعه تمام عیار انسانی بلکه کشور را با فجایع اقتصادی و سیاسی روبرو خواهد کرد.

●مقاوم سازی ساختمان در تهران

آمارها از وضعیت مقام سازی ساختمانها در کشور زلزله خیر ما تأسف بار و تکان دهنده است. ۹۰% خانه های روستائی و ۷۰% ساختمانهای شهری در برابر زلزله مقاوم نیستند . در تهران ۵۰ تا ۶۰ درصد طراحی ها و ۸۰ درصد اجرای ساختمانهای جدید و مرتفع، غیر اصولی بوده و در برابر زلزله بسیار آسیب پذیر هستند .۲

متأسفانه با همه ستادهای فراوانی که تشکیل شده هنوز نه تنها در ایران بلکه در تهران نیز هیچ سازمانی در مقابل نظارت ، محاسبه، طراحی و اجرای ساخت و ساز و مقاومت ساختمانهای تهران مسئول وبه شهروندان جوابگو نیست. ما اگر همین امروز به جای همه هزینه هائی که برای ۲۵ سال حرف زدن به باد دادیم برای همه ساختمانها شناسنامه صادر کنیم وحتی برای آنهائی که ساخته شده اند ، وضعیت مقاومت شان را در مقابل زلزله مشخص نمائیم و با تسهیلاتی مانند اعطای وام بلند مدت بدون بهره جهت مقاوم سازی آنها اقدام نمائیم ، ۳چرا که اگر امروز دولت به چنین کاری اقدام نکند فردا بایدچندین برابر آن را بلاعوض به مردم اعطا کند و برای آنها که ساخته نشده اند مقاوم سازی را که هزینه آن حداکثر۵ تا ۱۰درصد کل هزینه ساخت خواهد بود اجباری کنیم و مسئولین طراحی، اجرا و سازمان ناظر بر فعالیتهای سازندگان ساختمان قانوناً متعهد و ملزم به پاسخگویی و جبران خسارت در طول عمر مفید ساختمان شوند، در این صورت می توانیم حداقل ۳۰ تا ۵۰ سال آینده همانند ژاپنی ها اعلام نماییم که "از آنجا که امروز احتمال وقوع زلزله است شهروندان از خانه هایشان خارج نشوند چرا که منزل شما از همه جا امن تر است ." ۴اگر به جای حرف همین امروز دست به کار شویم و اقدامات عملی و جدی را شروع کنیم و همچون صاحبخانه نه مستأجر به شهر و کشورمان نگاه کنیم مطمئن باشید که تا ۳۰ سال آینده فرزندانمان به پدرانشان و نسل گذشته افتخار خواهند کرد و ما به خود و فرزندانمان به جای وحشت و ترس دائمی و زنده به گور شدن، آرامش و زندگی، هدیه خواهیم کرد.

تجربه رودبار بدون هیچ کم و کاستی در بم اتفاق افتاد و متأسفانه ساختمانهای دولتی و امدادرسانی مانند شهرداریها و بیمارستانها قبل از دیگران آسیب دیدند و مسئولین شهر نیز خودشان کشته شده و یا اینکه آسیب جدی دیدند که دیگر نمی توان روی آنها هیچ حسابی باز کرد. اولین اقدام در مقابله با هر بحرانی محافظت از مغز و بازوهای اجرائی مدیریت بحران است تا منشأ هدایت، رهبری، تقسیم وظایف، نجات و کمک به شهروندان خود باشند که متأسفانه خود آنها قبل از دیگران صدمه می بینند و به کمک نیازمندند، آیا واقعاً مقاوم سازی مراکز عمومی، امدادی، دولتی هر شهر کار بسیار مشکلی است و یا به بودجه هنگفت غیرقابل دسترسی نیازمند است. این حوادث خود دلیلی محکم بر ضرورت نظارت جدی و پاسخگو در ساخت و ساز در کشور مخصوصاً در ساخت و ساز دولتی است که با حیف و میل های فراوان ، آسیب پذیر ساخته می شوند.

●ضرورت وجود مدیریت بحران و وظایف آن

حال اگر کلیه اقدامات پیش گیرانه انجام شود باز با پخش خبر وقوع زلزله عظیم در یک شهر بزرگ، نظم عمومی بر هم خواهد خورد و در کلیه فعالیتهای خدماتی و اقتصادی اخلال ایجاد خواهد شد و لذا با وجود همهٔ اقدامات پیشگیرانه، وجود مدیریت بحران ضروری است . آنها که در اقدامات پیشگیرانه موفق تر بودند شانس موفقیت مدیریت بحران بیشتر، هزینه های آن کمتر و وظایف آن آسانتر خواهد بود. در هنگام وقوع بحرانی مانند زلزله به منظور جلوگیری از پراکنده کاری یا هرز رفتن نیروها و زمان و ایجاد انسجام، یکپارچگی و هماهنگی بین نیروی امدادی، مدیریت بحران لازم است که معمولاً اقدام اساسی را در دستور کار خود دارد.

مرحله اول: مرحله امداد و نجات است

البته در کشورهای دیگر می گویند ۲۴ سال اول بحران، ۲۴ ساعت افتخار یا استعفا برای وزیران و مدیران یک کشور است. باید در باره اقداماتی که در ۲۴ ساعت اول زلزله بم انجام شد، کارنامه مدیران ما را بررسی کرد تا قضاوت کرد که شایسته کدام یک هستند. برای موفقیت در این مرحله شبکه ارتباطی که نقش سلسله اعصاب را دارد مهم ترین بخش آن است. چرا که ثانیه ها در این مرحله می توانند هزاران زندگی را نجات دهند. در زلزله ۱۷ ژانویه ۱۹۹۵ کوبه ژاپن وزارتخانه های مربوطه ۱۸ دقیقه پس از وقوع زلزله از حادثه مطلع می شوند و گروههای نجات پس از ۲ ساعت و ۱۵ دقیقه با هلیکوپترهای خود به محل حادثه می رسند. ساعت ۱۰ صبح یعنی ۴ ساعت و ۱۵ دقیقه پس از زلزله ستاد مدیریت بحران رسماً تشکیل جلسه داده و وظایف سازمانها را آن طور که پیش بینی شده بود اعلام می نماید. این حادثه ۵۵۰۰ کشته و ۴۱۵۰۰ مجروح داشت، ۱۹۵ تیم پزشکی به منطقه اعزام شد ، ۴۰۰۰۰ خانه موقت ساخته شد ۲۷۳۰۰ واحد آپارتمان برای اسکان موقت آماده گشت و تا حدود ۳ماه بعد از زلزله ۴۶ میلیون وعده غذا میان حادثه دیدگان توزیع شد. شبکه انتقال برق در ۶ روز و شبکه آب در مدت ۱۳ روز بازسازی و راه اندازی شد۵ . اما ما نه اطلاعات دقیقی از کارنامه مسئولین در زلزله بم داریم و نه هنوز کسی گزارشی روشنی از مدیریت بحران ارائه کرده است. آنچه مشهود است هجوم همه جانبه مردم به منطقه که به دلیل کارآمد نبودن و حرفه ای نبودن خود منشأ بعضی از مشکلات از جمله شیوع بیماریهای عفونی در منطقه شد. البته نمی توان به نقش نیرو های دلسوز نظامی و انتظامی و نیروهای مردمی که به طور داوطلبانه به منطقه جهت امدادرسانی و نجات آسیب دیدگان آمده بودند بی توجه بود و به این نوع دوستی و ایثار آنها احترام نگذاشت . ولیکن باید قبول کرد که با دلسوزی نمی توان یک بحران را مدیریت و هدایت کرد و برای مدیریت نهادهای مسئول، یک تفکر عقلانی نیاز است و مدیران اگر در پست های خود ماندند و مسئولیت را پذیرفتند، باید ملزم به پاسخگوئی عملکرد خود در پایان هر بحران باشند و پس از ارائه کارنامه خود، از افکار عمومی و مسئولین عالی رتبه نظام، حکم شایستگی و یا بی لیاقتی خود را بگیرند.

---