بزرگ ترین عهد و پیمان

روایات مربوطه به عهد و پیمان به عنصر تذکر و یادآوری ختم می شود «وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» انعام ۱۵۲ و به عهد و پیمان خدا وفا کنید, اینها چیزهایی اند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می کند, تا اینکه متذکر شوید و پند گیرید «وعد» در لغت به معنی عهد است قرشی, سید علی اکبر قاموس قرآن, ج ۷, ص ۲۲۷ و در اصطلاح عبارتست از تعهّد کردن به انجام اَمری, خواه آن امر خیر باشد یا شرّ و اختصاص پیدا کردن به یکی از آنها بواسطه قرینه, معیّّن می شود

روایات مربوطه به عهد و پیمان به عنصر تذکر و یادآوری ختم می‌شود. «وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» [انعام:۱۵۲] (و به عهد و پیمان خدا وفا کنید، اینها چیزهایی‌اند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می‌کند، تا اینکه متذکر شوید و پند گیرید.) «وعد» در لغت به معنی عهد است[قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن، ج‏۷، ص ۲۲۷] و در اصطلاح عبارتست از تعهّد کردن به انجام اَمری، خواه آن امر خیر باشد یا شرّ و اختصاص پیدا کردن به یکی از آنها بواسطه قرینه، معیّّن می‏ شود.[ مصطفوی،حسن؛ تفسیر روشن، ج‏۳، ص ۲۱۹] وعده‌های خداوند حق است و هیچ گونه باطل در آن راه ندارد، چرا که همیشه با واقعیّات منطبق است، قرآن کریم دراین باره می‌فرماید: «...أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ »[ یونس‏/۵۵] «...آگاه باشید وعده خدا حق است.»از آنجا که قول خدای تعالی همان فعل او است، وعده او عبارت است از همان رفتاری که او با ما خواهد کرد که فعلاً برای ما غایب است و جنبه آینده را دارد، ولی برای خدای تعالی نه غایب است و نه جنبه آینده دارد. [ترجمه المیزان، ج‏۱۰، ص ۱۱۱] لازم به ذکر است که در قرآن حدود ۲۰ آیه در مورد حقانیّت وعده‌های خداوند وارد شده که می‌تواند تاکیدی بر حتمی بودن وعده‌های خداوند باشد. بزرگ‌ترین و بلند منزلت ترین و مقدس ترین عهد و پیمان‌ها، عهد و پیمان عظیم بین خداوند و بنده اش می‌باشد. بدون تردید خداوند انسان را با قدرت خویش آفریده و به نعمت خویش پرورده و از وی خواسته است که این حقیقت را بداند و بدان اعتراف کند و نگذارد که گمراهی‌ها او را از این طریق دور سازند و آن را نشناسد و منکرش شود.

● حتمیت وعده‌های الهی

صدور خلف وعده از خداوند محال و وقوع وعده‌های او حتمی است: ۱) زیرا «خلف وعده» یا از جهت عدم قدرت و عجز بر انجام است یا از جهت احتیاج است یا از جهت نسیان است که این جهات در خداوند راه ندارد،[تفسیر نمونه، ج‏۱۰، ص ۳۸۴] آنچنانکه خداوند در قرآن فرموده: «فَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَه‏ُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ ذُو انتِقام ‏»[ إبراهیم‏/۴۷] «پس گمان مبر که خدا وعده‏ای را که به پیامبرانش داده، تخلّف کند چرا که خداوند قادر و انتقام گیرنده است‏.»و در آیات دیگری برای از بین بردن هرگونه شکّی، پس از قسم‌های فراوان، با تاکید می‌فرماید: «إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِع ‏»[ مرسلات‏/۷] «که آنچه به شما (درباره قیامت) وعده داده می‏شود، یقینا واقع‏شدنی است‏.»که همه این آیات و آیات دیگر، بر حتمی بودن وقوع وعده‌های خداوند تاکید می‌نمایند، تا آنجا که حتّی گمان تخلّف این وعده‌ها نیز صحیح نیست. [طباطبایی، سید محمد حسین؛ ترجمه المیزان، سید محمدباقر موسوی همدانی، ج‏۱۰، ص ۱۱۰] ۲) اگر خلف وعده بر خدا جایز باشد، ارسال رسولان و تنذیر و تبشیر مردم کاری عبث بوده و باعث سلب اطمینان بندگان و سست شدن آنها در اطاعت و عبادت او می‌شود. [أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۴، ص ۳۱۵] ۳) در قرآن حدود ۳۵ آیه درباره حتمی بودن وعده‌های خداوند صادر شده که نشانگر میزان تاکید خداوند بر حتمی‌الوقوع بودن وعده‌های اوست.۴) وعده‌های خدا بر اساس حکمت و مصلحت اوست، چنانکه قرآن کریم، برای یادآوری وضعیت مومنین پیش از وقوع غزوه بدر، درباره وعده خدا به مومنان، می‌فرماید:[قرائتی، محسن؛ تفسیرنور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی ازقرآن، ج‏۹، ص ۲۳۶] «وَ إِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَی الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّها لَکُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ وَ یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرِین‏ »[ أنفال‏/۷] «و (به یاد آرید) هنگامی را که خداوند به شما وعده داد که یکی از دو گروه [کاروان تجاری قریش، یا لشکر مسلح آنها] نصیب شما خواهد بود و شما دوست می‏داشتید که کاروان (غیر مسلح) برای شما باشد (و بر آن پیروز شوید) ولی خداوند می‏خواهد حق را با کلمات خود تقویت و ریشه کافران را قطع کند (از این رو شما را برخلاف میلتان با لشکر قریش درگیر ساخت و آن پیروزی بزرگ نصیبتان شد.» در این آیه خداوند به مومنین وعده نبرد و درگیری با یکی از دو گروه تجاری یا نظامی را می‌دهد، در حالی که مسلمین از قدرت کافی برای مبارزه برخوردار نبودند و نیازمند آرامش برای تثبیت نظام نوپای خود بودند، اما خداوند براساس مصلحت و حکمت، به آنها این وعده را داد.[ مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه، ج‏۷، ص ۱۰۰]

● بزرگ‌ترین عهد و پیمان

عهد و پیمان‌هایی که با مسلمان در ارتباط است دارای درجات متفاوتی می‌باشد. بزرگ‌ترین و بلندمنزلت‌ترین و مقدس‌ترین عهد و پیمان‌ها، عهد و پیمان عظیم بین خداوند و بنده‌اش می‌باشد. بدون تردید خداوند انسان را با قدرت خویش آفریده و به نعمت خویش پرورده و از وی خواسته است که این حقیقت را بداند و بدان اعتراف کند و نگذارد که گمراهی‌ها او را از این طریق دور سازند و آن را نشناسد و منکرش شود. (ای آدمی فرزندان آدم! مگر من به شما سفارش ننمودم و امر نکردم که اهریمن را پرستش نکنید؟ چرا که او دشمن آشکار شماست و آیا به شما دستور ندادم اینکه مرا بپرستید و بس که راه راست همین است و بس) اساس و شالوده کرامت دنیایی و سعادت آخرت انسان، در وفای به این عهد و پیمان است.

● عوامل تخلف از وعده

وفای به عهد به دو عنصر اساسی نیاز دارد که هرگاه این دو عنصر در نفس(انسان) به کمال برسند وفای به عهد و انجام چیزی که بدان ملتزم شده برایش آسان می‌گردد. خداوند متعال از حضرت آدم ابوالبشر عهد موکّدی گرفت که به درخت ممنوعه نزدیک نشود، ولی طولی نکشید که حضرت آدم به نسیان و فراموشی و سستی و ضعف مبتلا گردید و پیمان خود را شکست و بدان وفا نکرد. (در آغاز کار، ما به آدم فرمان دادیم- که از میوه درخت ممنوعه نخورد- اما او ترک فرمان کرد و- از آن خورد- از او تصمیم درست و اراده استواری مشاهده نکردیم) لازم به ذکر است که در قرآن حدود ۲۰ آیه در مورد حقانیّت وعده‌های خداوند وارد شده، که می‌تواند تاکیدی بر واقعی بودن وعده‌های خداوند باشد. پس ضعف حافظه و سستی رأی، دو مانع بزرگی هستند که انسان را از وفای به عهد باز می‌دارند.

انسان بر اثر حوادث و دل مشغولیت‌های گوناگون، سخت تحت تاثیر زمان قرار می‌گیرد که علائم آشکار و برجسته در ذهن وی کمرنگ می‌شوند تا جایی که به نظر نمی‌آیند، لذا همواره نیازمند است که یادآورنده‌ای داشته باشد که برامواج نسیان و فراموشی غلبه نماید و چیزهایی را که ممکن است انسان فراموش کند، در جلوی چشم وی نگه دارد و از یادش نرود. کسی که عهد و پیمان را فراموش کرده است چگونه بدان وفا کند؟! پس ضرورت دارد پیوسته تذکر و یادآوری صورت پذیرد، از این رو روایات مربوطه به عهد و پیمان به عنصر تذکر و یادآوری ختم می‌شود. «وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» [انعام:۱۵۲](و به عهد و پیمان خدا وفا کنید، اینها چیزهایی‌اند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می‌کند، تا اینکه متذکر شوید و پند گیرید)