شاهنامه برای ایرانیان , تاریخ است نه افسانه

دکتر جلال خالقی مطلق چهره نام آشنای عرصه ادبیات و زبان فارسی است وی هم اکنون در کشور آلمان ساکن و مدت ۳۴ سال است که در حال تصحیح شاهنامه است بدون شک در آینده ای نه چندان دور در مورد او و تصحیح شاهنامه بیشتر می شنویم در مورد تصحیح شاهنامه با وی گفت و گویی انجام داده ایم که می خوانید

چه ویژگیهایی در تصحیح خود می بینید که در تصحیح های گذشته به آن توجه نشده است ؟

* دکتر جلال خالقی مطلق : ویژگیهای کار من چند نکته است .از جمله اینکه، من پیش از آغاز تصحیح شاهنامه حدود ۱۰ سال نسخه های موجود از شاهنامه را در سراسر جهان موردبررسی قرار داد ه ام. در ابتدا ۵۰ نسخه را بررسی کردم و از این میان ۱۵ نسخه را انتخاب ودر کار خود از آنها سود بردم . البته تمام این نسخه هارا به طور کامل و دقیق مطالعه کرده ام و در قدم اول اقدام به معرفی آنها در نشریات ادبی نمود م .

من از یک سیستم با عنوان « سیستم مثبت» برای تصحیح خود سود برده ام و سعی کرده ام هیچ چیز هدر نرود . یکی از کارهای اشتباه بعضی از تصحیح کنندگان شاهنامه این است که نسخه ها را بدون تحقیق و بررسی انتخاب و اقدام به تصحیح می کنند. اما من در کار خود هیچ نسخه ای را بدون منطق علمی به کار نبرده ام.

یعنی کار شما بدون نقص است؟

* خیر ، نباید فرا موش کرد« گل بی عیب خداست ». اشتباه در کار من هم وجود دارد اما من سعی کردم با استفاده از سیستم علمی تصحیح متون، از اشتباه جلوگیری کنم .

- شاهنامه چاپ مسکو از معتبر ترین چاپهای موجود است؛ نظرشما در باره این تصحیح چیست ؟ نخستین ایراد تصحیح شاهنامه چاپ مسکو قلت نسخه های به کار رفته در تصحیح است . با دوسه نسخه نمی توان اثری مانند شاهنامه فردوسی را تصحیح کرد .

دومین ایراد ، زیادی تعداد تصحیح کنندگان و نداشتن معلومات کافی آنها نسبت به زبان فارسی بود. تعدادی از تصحیح کنندگان که برای این کار انتخاب شده بودند آگاهی زیادی نسبت به شاهنامه و فرهنگ ایرانی نداشتند. مصحح باید ابتدا معلومات خود را بالا ببرد بعد اقدام به تصحیح یک اثر کند ، نه اینکه در زمان انجام تصحیح دنبال معلومات باشد .

- تفاوت شیوه های تصحیح ما ومستشرقین چیست ؟

* نباید فراموش کرد که زبان فارسی زبان مادری ماست و ماحتا اگر هزار سال هم از آن گذشته باشد ، نسبت به خارجی هایی که به این زبان گفت و گو نمی کنند آن را بهتر می فهمیم.

در آغاز چون ما با شیوه تصحیح علمی - انتقادی که در غرب به کار می رفت آشنایی نداشتیم و آثار خود را به صورت ذوقی تصحیح می کردیم ،به همین دلیل آثاری که مستشرقین تصحیح می کردند موفق تر از آثار تصحیح شده توسط استادان فارسی زبان بود . اما اکنون با توجه به اینکه ایرانیان با شیوه های تصحیح به صورت علمی - انتقادی آشنا شده اند و توانایی که در زبان فارسی دارند بهترین تصحیح ها را انجام می دهند و باید گفت ، آثار تصحیح شده توسط ایرانیان بهتر است .

در زمینه تصحیح، مرحوم علامه قزوینی از افرادی بودند که شیوه ای درست را رواج داد اما بعد از ایشان باز یک گروه از ایرانی ها به نقد ذوقی روی آوردند و شیوه علمی- انتقادی را که توسط قزوینی آغاز شده بود به سوی نقد غیر علمی پیش بردند.

اما باز هم تعدادی از تصحیح کنندگان آثارایرانی کار خود را خوب انجام دادند و از آن جمله می توان "غلامحسین یوسفی" را درتصحیح بوستان و گلستان نام برد. متاسفانه ایرانیان بااین که سواد و توانایی انجام کارهای بزرگ را دارند گاهی سهل انگاری می کنند . اما شرق شناسان اگر چه بعضی نکته ها را درک نمی کنند ، ولی شیوه های علمی را رعایت می کنند و این باعث می شود تصحیح آنها بهتر و کم خطا ترباشد.

- عده ای شاهنامه را به سه بخش « اسطوره»،«حماسی» و« تاریخی» تقسیم کرده اند ، نظر شما نسبت به این تقسیم بندی چیست ؟

*البته این تقسیم بندی ها در تصحیح شاهنامه اثری ندارد . اما باید گفت این چیزی که مطرح شده است بر اساس آغاز شاهنامه ، ادامه آن و وقایع درون آن است ، و یک تقسیم بندی صد در صد نیست . اسطوره و تاریخ و حماسه در شاهنامه چندان قابل تفکیک و جدا شدنی نیستند . داستان و تاریخ در شاهنامه درهم شده است.

در سنت تفکر و بینش ایرانی، شاهنامه سرگذشت و تاریخ ایران تا حمله اعراب بوده است و ایرانیان هیچ وقت آن را افسانه ندانسته و تاریخ معرفی کرده اند . اما بعد ازقرن ۲۰ که ما متوجه شدیم اسطوره ، تاریخ و بسیاری چیزهای دیگر از هم جدا می شوند .

به اعتقاد نیاکان ما تاریخ سرزمین مردم فارسی زبان از قدیمی ترین ایام تا قبل از حمله اعراب در شاهنامه آمده است . شاهنامه تنها متعلق به مردم ایران نیست بلکه متعلق به تمام مردم فارسی زبان در سراسر دنیا ست .

- باز به تصحیح شاهنامه برگردیم ، تا کنون در تصیح شاهنامه تا چه مرحله ای پیش رفته اید ؟

* تا کنون ۷ دفتر از شاهنامه تصحیح شده است و ۵ دفتر آن را منتشر کرده ایم . دو دفتر در حال حروف چینی است و یک دفتر نیز درمراحل پایانی تصحیح به سر می برد. البته برای این تصحیح ۸ دفتر تفسیر هم نوشته می شود که تا کنون دو دفتر آن به نگارش در آمده است.

اما آنچه در حال حاضر مهم است تصحیح شاهنامه و به پایان رساندن آن است.

---