کشتی

ورزش کشتی یکی از با سابقه ترین رشته های ورزشی است که از دوران باستان به اشکالی در نقاط مختلف ایران رواج داشته است

ورزش کشتی یکی از با سابقه ترین رشته های ورزشی است که از دوران باستان به اشکالی در نقاط مختلف ایران رواج داشته است. آنچه بیش از هر چیز بر کشتی در سرتاسر ایران حکمفرما بوده نه صرفا" جنبه بدنی و ورزشی آن بلکه بیشتر از آن به جهت روح جوانمردی و سلحشوری و انگیزه ای برای آمادگی بدنی در مقابل حوادث گوناگون از جمله جنگ های تن به تن و دفاع از کیان و مملکت و ایستادگی در مقابل زورمندان بوده است.

▪ کشتی های محلی ایران به نام های گوناگون مشهور بوده و هر کدام برای خود لطف و منزلتی ویژه دارند و مشهورترین آنها عبارتند از :

ـ کشتی پهلوانی، این کشتی در زورخانه ها متداول است.

ـ کشتی آشیرما ، این کشتی در اغلب مناطق آذربایجان رواج دارد.

ـ کشتی گرش ، در مناطق ترکمن نشین .

ـ کشتی لوچو ، در روستاهای مازندران.

ـ کشتی باچوخه ، این کشتی در بعضی از مناطق خراسان اجرا می شود.

ـ کشتی زوران پاتوله ، کشتی سنتی و محلی کردستان .

● کشتی پهلوانی

کشتی پهلوانی از انواع کشتی است که در آن هر یک از دو نفر تلاش می کنند با زور و فن پشت دیگری را به زمین برساند و یا با اجرای فن مناسب خاص این کشتی امتیاز لازم را کسب کتد .

هدف اصلی ورزشکاران در زورخانه این است که با پرداختن به انواع حرکات و عملیات ورزشی رفته رفته جسم و روح خود را قوی کنند و خود را به مقام پهلوانی که از دو جنبه جسمی و بدنی و روحی و معنوی حائز اهمیت است برسانند.

● از انواع کشتی های پهلوانی نیز باید به این موارد اشاره کرد :

▪ کشتی دوستانه : این نوع کشتی بیشتر به خاطر تمرین و مرور فن صورت می گیرد و با اجازه میداندار یا پیشکسوت ترین فرد حاضر اجرا می شود.

▪ کشتی خصمانه : به تقاضای قبلی یکی از دو حریف و موافقت پیشکسوت یا پهلوان انجام می گیرد تا معلوم شود چه کسی برتر و زورمندتر است .

▪ کشتی دوره ای : در زورخانه های قدیم چنین رسم بود که پس از خاتمه ورزش و مراسم دعا، کسی که به قدرت خود اطمینان کافی داشت، دست خود را به طرف یکایک حاضران دراز می کرد تا هر کس که مایل است به وسط گود بیاید و با او کشتی بگیرد. کشتی گرفتن با چند حریف کاری بسیار مشکل است و از عهده هر کس برنمی آید.

▪ کشتی پهلوانی : این نوع کشتی معمولا" بین برترین کشتی گیران هر شهر یا بین شهرهای دیگر برگزار می شود و طی تشریفاتی در حضور پیشکسوتان ورزش محل، قدم به میدان می گذارند.

▪ کشتی میدانی : کشتی میدانی که اکنون به کشتی پهلوانی معروف شده در خارج از گود زورخانه انجام می گرفت که برای تعیین پهلوان کشور برگزار می شد.

در قدیم پهلوانان نامی از سراسر ایران به پایتخت می آمدند تا در یکی از روزهای عید، در حضور بزرگان مملکت و پهلوانان پیشکسوت به میدان بروند و پس از کشتی گرفتن با یکدیگر، معلوم کنند که کدام یک از آنها زورمندتر از دیگران است و به عنوان پهلوان کشور لقب گیرد.

نشان مخصوص پهلوان کشور "بازوبند پهلوانی" است که به او داده می شود و چنانکه پهلوانی بتواند سه سال متوالی پهلوان کشور انتخاب شود، در این صورت بازوبند برای همیشه به ایشان واگذار می گردد و برای مسابقات بعدی بازوبند جدیدی تهیه می کنند.

پهلوانان صاحب بازوبند از یک قرن گذشته به این سو به قرار زیر است :

۱ ) پهلوان عسگر یزدی

۲ ) پهلوان ابراهیم یزدی (معروف به یزدی بزرگ)

۳ ) پهلوان اکبر خراسانی

۴ ) پهلوان محمد عبدل (معروف به یزدی کوچک )

۵ ) پهلوان ابوالقاسم قمی

۶ ) پهلوان حاج محمد صادق بلور فروش

۷ ) پهلوان حاج سید حسن رزاز

۸ ) پهلوان مصطفی طوسی

۹ ) پهلوان احمد وفادار

۱۰ ) پهلوان عباس زندی

۱۱ ) پهلوان غلامرضا تختی (جهان پهلوان)

۱۲ ) شورورزی

۱۳) حریر فروش

۱۴ ) مهدیزاده

۱۵ ) فیلابی

۱۶ ) انصاری

۱۷) محبی

۱۸ ) توپچی

۱۹ ) سوخته سرای

۲۰ ) سلیمانی

۲۱ ) ایوب بنی نصرت

● "کشتی آزاد و فرنگی"

رشته کشتی آزاد و فرنگی سابقه چندان درازی ندارد و این مربوط می شود به اوایل قرن بیستم که کشتی ایران از سال ۱۹۴۸ (۱۳۲۷ه.ش) المپیک لندن، قدم به صحنه های بین المللی نهاد و به عنوان یک قدرت قابل حساب و درجه اول مطرح گردید. بهترین درخشش کشتی گیران ایران مربوط به سال ۱۹۶۱ (یوکاهاما – ژاپن) و ۱۹۶۵ (منچستر – انگلستان) می باشد۱.

تبریز به علت داشتن امکانات کافی در اوایل این قرن از جمله شهرهایی بود که ورزش کشتی در آن رونق زیادی داشت و قهرمانان شایسته ای را به تیم ملی روانه کرده. اولین کسی که توانست برای اولین بار از آذربایجان مدال طلا کسب کند مرحوم حاج حسن کفاش ( حسن باشماقچی تبریزی) می باشد.۲

از قدیمی ترین زورخانه هایی که تاریخش به ما رسیده قدمتش به بیش از ۱۰۰ سال نمی رسد لذا به طور خلاصه زورخانه هایی که از یک قرن پیش تا حال موجود بوده نام می بریم .۳

● زورخانه های تبریز

▪ زورخانه ببر : این زورخانه ۷۰ سال پیش احداث شده ولی اکنون به صورت مخروبه درآمده است.

▪ زورخانه میرزا بادامچی: این زورخانه در خیابان شریعتی کوچه داش "مغازالار" (مغازه های سنگی) در زیرزمین واقع بوده که هم اکنون به صنف دیگری تبدیل شده است.

▪ زورخانه تهمتن

▪ زورخانه آذربرزین

▪ زورخانه گرشاسب یل: این زورخانه قبلا" در مسیر "میدان چای" واقع بوده که در زمان شهرداری "ارفع الملک" در طرح مسیر رودخانه قرار گرفت بعد از آن مرحوم "حاج علی سقط فروش" محل جدید واقع در بازار صادقیه را تأسیس کرده که هم اکنون فرزندان این مرد خدمتگزار "حاج مهدی و حاج حبیب" مدیریت این باشگاه را به عهده دارند.

▪ زورخانه گیو : این زورخانه در انتهای کوچه حرمخانه (باغمیشه قاپوسی) واقع گردیده، که مدیریت آن به عهده آقایان محمد و اصغر سفیدی می باشد.

▪ زورخانه تختی : همزمان با احداث ورزشگاه باغشمال (تختی) احداث شده است .

● بیوگرافی بعضی از کشتی گیران معروف تبریز

▪ پهلوان عباداله سرابی تبریزی :۴

از پهلوانان نامی ایران که به لحاظ جمیع صفات، تاریخ کشتی پهلوانی چنین شخصیت هایی را به ندرت به یاد دارد. به طوری که مردانگی، والاهمتی، ضعیف نوازی، وطن پرستی و اوصاف دیگری که به ایشان نسبت داده اند هنوز هم علاوه بر مردم آذربایجان در سراسر ایران زبانزد است .

با توجه به اینکه در مورد تاریخ تولد و سرگذشت کامل این پهلوان ایرانی اطلاع دقیقی در دست نیست۵ لذا با استناد به نوشته های پهلوان میره ای از کتاب "آئینه پهلوان نما"به یک خاطره جالب از یکی از کشتی های ایشان اشاره میکنیم.

روزی بانویی از اهالی قفقاز به خانه عباداله پهلوان وارد می شود و از وی درخواست کمک می نماید. عباداله از بانوی قفقازی توضیح بیشتری می خواهد. زن در جواب می گوید : به علت اینکه مسلمان هستیم و بنا به مقررات و احکام دین اسلام نمی توانیم با اشخاصی که خارج از دین های آسمانی هستند ازدواج کنیم و از طرفی مدتی است که یک مرد روسی خاطرخواه دخترم شده، نمی دانم چه کار کنم فقط قول داده ام اگر بتواند با پهلوان نامی که در تبریز زندگی می کند کشتی گرفته و او را به زمین بزند دخترم را به او بدهم .

عباداله چون از عمق ماجرا باخبر شد به بانوی مسلمان قول داد به هر نحوی شده در روز مقرر در شهر او (تفلیس) حاضر شود.... عباداله وقتی وارد شهر می شود بلافاصله به اولین مسجد وارد شده و به عبادت می پردازد. بعد از آن برای کشتی گیری با پهلوان قدر روسی دعوت می شود.

وقتی مردم مسلمان تفلیس از آمدن پهلوان ایرانی باخبر می شوند همه از خوشحالی دور ایشان گرد آمده و به وی خوش آمد می گویند.و بالاخره کشتی آغاز می شود و پس از مدتی پهلوان عباداله پهلوان روسی را چنان بر زمین می زند که قدرت سرپا ایستادن را از او سلب می کند۶.

● پهلوان میرآقا قرانی

شادروان میرآقا قرانی در سال ۱۲۴۴ هجری شمسی در محله دوه چی تبریز متولد شد. میرآقا یکی از پهلوانان نامی آذربایجان است که در اکثر

شهرهای ایران و چند کشور همجوار کشتی گرفته و هنوز هم پیشکسوتان ایران از ایشان به نیکی یاد می کنند و میرآقا را یک پهلوان قدرتمند معرفی می کنند . در مجله "شفق مطبوعات" که در سال ۱۳۲۳ شمسی در تبریز منتشر می شد از پهلوان قرانی به عنوان "پدر کشتی تبریز" یاد شده است. با توجه به اینکه مرحوم میرآقا به چلوپزی اشتغال داشت به میرآقا چلوپز معروف بودند. مرحوم میرآقا از خادمین دربار حضرت اباعبداله الحسین و سردسته عزاداران محله دوه چی بود که در سن ۹۶ سالگی به رحمت ایزدی پیوست.

▪ پهلوان میرآقا قرانی

▪ پهلوان سید محمد قرآنی

شادروان سید محمد قرآنی در سال ۱۲۷۰ در تبریز متولد شد و در سال ۱۳۳۷ در همین شهر چشم از جهان فروبست. مرحوم قرآنی پهلوانی را از پدر بزرگوار خود به ارث برده بود و در عملیات باستانی و شیرین کاری ید طولائی داشت و در نقاط مختلف ایران کشتی گرفته بود.

▪ پهلوان حسن فرنودی (حسن باشماقچی)

از پهلوانان معروف و به نام ایران که از نوچه های پهلوان علی خان می باشد در سال ۱۳۱۸ قهرمان و پهلوان وزن نیمه سنگین شد ولی به علت اتفاقاتی که در ورزش و اجتماع آن روز رخ داد نتوانست آن طور که استحقاقش بود نمایان شود و بالاخره مدتی در اردبیل و بعد در تهران مقیم شد و در اوایل انقلاب در تهران به دیار باقی شتافت.

در این جا به یک خاطره پهلوان حسن میره ای۷اشاره می شود تا شخصیت و قدرت پهلوان حسن باشماقچی مشخص گردد :

- از پهلوان میره ای سوال می شود ، در کدام کشتی بهتر از همیشه بودی ؟

وی می گوید :

در زورخانه حاج وزیری تهران ورزش می کردیم. حاج سید حسن شجاعت در بالا نشسته بود و حاج سید تقی کمالی میانداری می کرد. در پایان ورزش، مسابقه کشتی می گذاشتند. من (میره ای) و سید اصغر شریف زاده از قم بودیم و میرآقا قرآنی و سید حسن باشماقچی از تبریز آمده بودند. سید حسن شجاعت دستور داد من با "باشماقچی" کشتی بگیرم و شریف زاده با میرآقا. آقا سید تقی دست سیداصغر و میرآقا را در دست هم گذاشت. آنها هیچ کدام با یکدیگر کشتی نگرفتند ولی من و باشماقچی مشغول کشتی شدیم. باشماقچی پهلوان شجاع و قدرتمندی بود. من پس از سرشاخ دو دستی پیش قیض او را گرفتم، سرم را روی ناف او گذاشتم و هر چقدر فشار آوردم نتوانستم او را از زمین بکنم . و ...

بعد از نیم ساعت همینطور نیرو هدر دادیم و ...

بعد از نیم ساعت همینطور نیرو هدر دادیم و همه خسته شدند. مرحوم سید حسن شجاعت دستور داد کشتی را قطع کردند. این کشتی درجه یک من بود که توانستم با حسن باشماقچی بگیریم و زمین نخورم.۸

▪ پهلوان سید رضا مستجاب الدعوه

در سال ۱۳۲۰ در تبریز متولد شد و زیر نظر پهلوان علی خان ورزش پهلوانی را شروع کرد که در عملیات زورگری مهارت کافی داشت. پهلوان مستجاب الدعوه در سال ۱۳۲۳ کشتی باستانی قهرمانی کشور در وزن ۸۰ کیلوگرم مقام سوم و در سال ۱۳۳۱ در وزن هشتم مقام دوم را کسب نمود و چندین سال در سطح کشور مقام های قابل توجهی را کسب کرد۹.

مرحوم سیدرضا در سال ۱۳۲۳ باشگاه نیرو را تأسیس کرد و ایشان جز اولین کسانی بودند که در سال ۱۳۲۶ به تیم ملی انتخاب شد و در وزن ۷۶ کیلوگرم با علی ازمیر از ترکیه کشتی گرفت .

▪ پهلوان ابراهیم رهی

از کشتی گیران خوب ایران که در سال های ۱۳۲۱ تا ۱۳۲۴ در وزن ۷۳ کیلوگرم در رشته فرنگی آزاد و پهلوانی قهرمان ایران شد و در اوج قدرت به علت تبعیض و حق کشی از کشتی کناره گیری کرد.به نقل از مجله نیروراستی در سال ۱۳۲۴، رهی بهترین کشتی گیر ایران شناخته شد.

رهی در سال ۱۲۹۹ در استانبول از یک خانواده تبریزی به دنیا آمد و در همان سال های اول جوانی برای مسابقات قهرمانی اروپا انتخاب گردید ولی به علت ایرانی الاصل بودن، دولت وقت ترکیه از صدور پاسپورت جلوگیری کرد و رهی به خاطر همین کار دولت ترکیه این کشور را ترک و در سال ۱۳۱۷ وارد تبریز شد.

ایوب نیکنام لاله ، فریبرز ذوقی

یادداشت ها

۱ – تاریخچه ورزش ص ۱۰۴ ، هوشنگ فتحی

۲ – در اینجا از آقایان : علی رضا خلیلی خسروشاهی (دبیر هیئت کشتی) و پرویز مسگری (مربی کشتی تبریز)، حاج احمد سلیمانزاده (رئیس هیئت کشتی) و حاج غلامحسین گوگانی(پیشکسوت کشتی باستانی) و برادران سفیدی (مدیریت باشگاه گیو) و از آقای شهریار فخیمی که در تهیه این مجموعه متحمل زحمت شده اند متشکر و سپاسگزاریم.

۳ – تاریخ و فرهنگ زورخانه – غلامرضا انصاف پور

۴ – به سبب اینکه عباداله متولد سراب و بزرگ شده تبریز بود به نام پهلوان عباداله سرابی تبریزی معروفیت داشت.

۵ – بعضی از پیشکسوتان بروایت اجدادشان زمان حیات این پهلوان را به دوره ناصرالدین شاه قاجار نسبت می دهند.

۶ – روایت است که پهلوان مورد نظر در کودکی پدرش را از دست داده بود لذا در محله ای که در تبریز می زیست بچه های کوچک همیشه او را اذیت می کردند و به همین خاطر روزی به مسجد محل رفته و آنقدر می گرید تا به خواست خودش که همانا "قدرت مبارزه" بود می رسد و هنگامی که از مسجد بیرون می آید بر تمام بچه ها فائق می شود.

۷ – پهلوان میره ای پسر حاج سید محمود و بانو گوهر از نوادگان کریم خان زند می باشد که ۷۳ سال پیش در میدان "میر" قم به دنیا آمده است و هم اکنون از پیشکسوتان کشتی به شمار می رود.

۸ – به نقل از کیهان ورزشی ویژه نوروز سال ۱۳۷۰ – شماره ۱۹۳۳

۹ – پهلوان معروف ایران " حسن میره ای" در اولین مسابقات کشتی قهرمانی کشور، حریفان قدر شرکت کننده را بدین شرح یاد می کند :

احمد طاهری، اکبر آخوندزاده و محمدیان از مشهد، حسین عمواغلی، همای سعادت، ابراهیم رهی و حکیم زاده از آذربایجان، قمشه ای از اصفهان و لاجوردی از قم .

۱۰ – پهلوان پنبه چی با وجود بیش از ۶۰ سال سن هنوز هم یکه تاز ورزش باستانی است و این موضوع مربوط به خاطره مؤلف است که در پاییز سال ۷۱ در زورخانه گیو در حضور ورزشکاران به قدری شنو رفت و میل بازی کرد که حتی جوانان به علت خستگی از ادامه ورزش باز ماندند ولی ایشان به ورزش خود ادامه می داد، و یا اینکه در مراسم غدیر خم سال ۷۴ بنا به دعوت مدیریت تربیت بدنی دانشگاه تبریز با میل هایی که از استان کرمانشاهان آورده بودند و اندازه این میل ها به قدری بزرگ بود که پهلوان پنبه چی با چرخاندن میل چشم همه میهمانان و حاضرین در جایگاه ورزشی را به حیرت درآورده بود و به قول خودش "هرزاد قوجالار – غیرت قوجالماز"

۱۱ – مجله کیهان ورزشی – ۱۸ فروردین – سال ۱۳۳۵

۱۲ – یکی از دلایل اصلی کناره گیری موتاب از کشتی این بود که ایشان در سال ۶۳ در جنگ ایران و عراق از ناحیه پا به شدت مجروح می گردد، طوری که پزشکان قطع پای ایشان را به مداوایش ترجیح می دهند ولی لطف خداوند شامل حال ایشان گشته به طوری که بعد از مجروحیت شدید، چندین سال قهرمان دانشجویان دانشگاه های ایران در وزن های ۸۰ و ۹۰ و ۱۰۰ را به خود اختصاص داده بود و اکنون به عنوان مربی کشتی در دانشگاه تبریز همچنین در پست مسئول تربیت بدنی دانشگاه تبریز در خدمت به جامعه ورزش انجام وظیفه می نماید.

۱۳ – این مسابقه در شهر تبریز برگزار گردید که پهلوان بنی نصرت در ردیف نخست و فرهاد نجفی با قبول شکست ضربه فنی، به عنوان نایب قهرمان و میران پهلوان تهران به عنوان نفر سوم برگزیده شدند.

---