گردشگری؛ توسعه اندیشه ولایی

سیر و سیاحت در زندگی امروزی نه تنها امری ضروری است، بلکه در موارد بسیاری تشویق و توصیه شده است که افراد در صورت توانایی لازم، به این امر اقدام کنند تا علاوه بر ایجاد تنوع در زندگی …

سیر و سیاحت در زندگی امروزی نه تنها امری ضروری است، بلکه در موارد بسیاری تشویق و توصیه شده است که افراد در صورت توانایی لازم، به این امر اقدام کنند تا علاوه بر ایجاد تنوع در زندگی از مزایای دیگر آن برخوردار شوند.

خداوند در آیات بسیاری از قرآن کریم به آن اشاره فرموده است که می توان گفت مدار کلی سیر و سیاحت در قرآن بر سه محور استوار است.

اندیشه در عالم خلقت و آگاهی یافتن از چگونگی و شگفتی های جهان آفرینش اولین محور در این خصوص است.

خداوند در آیه ۲۰ سوره عنکبوت می فرماید: «ای پیامبر، به مردم بگو در زمین سیر و گردش کنید و بنگرید، چگونه خداوند آفرینش را به وجود آورده است.»

پند و عبرت پذیری از گذشتگان محور دوم در نگاه قرآن به این موضوع است.

خداوند در آیه ۶۹ سوره نحل می فرماید: «ای پیامبر، به مردم بگو در زمین گردش کنید و به سرانجام کار مجرمان بنگرید»، همچنین در آیه ۱۷۳ سوره آل عمران آمده است؛ «پیش از شما سنت هایی وجود داشت، پس در زمین گردش کنید و سرانجام کار تکذیب کنندگان حق را بنگرید.»شاید برخی بپندارند که مخاطب این توصیه ها مردم صدر اسلام بوده اند، بنابراین خداوند برای رفع شبهه در آیه بعدی می فرماید: «این بیانی است برای همگان و هدایت و موعظه ای است برای پرهیزگاران» به همین دلیل تمام مردم در طول تاریخ امکان بهره گیری از هدایت و تقوا در پرتو سیر و گردشگری در زمین را دارند.

محور سوم در این زمینه تعقل و افزایش سطح آگاهی و بینش انسان هاست، از این رو در آیه ۴۶ سوره حج می خوانیم «آیا در زمین به سیر و گردش نرفته اید تا دل هایشان بینش و گوش هایشان هوش یابد. همانا اینان را گر چه چشم سر کور نیست، اما چشم باطن و دیده دل هایشان کور است.» یعنی جهانگردی به طور حتم موجب رشد و شکوفایی فکری و پرورش اندیشه ها و تقویت وجهه عقلانی انسان خواهد شد.

باتوجه به آیات دیگری که در این زمینه وجود دارد، در می یابیم که این آیات، نشانگر این موضوع است که جامعه بسته و بی اطلاع از دانش، تجربه و تعقل و پیشرفت های علمی، فکری و اجتماعی دیگران، جامعه ای بی بهره، محدود و محروم است.

نکته قابل توجه دیگر در زمینه محور دوم که عمده توجه قرآن در آن به سیر و سیاحت است، آن که در این آیات نوعی تشویق و تحسین ضمنی نثار کسانی شده است که به سفر و سیاحت می روند و از مشاهدات خود بهره فکری و عقلانی می گیرند و با تامل در کار گذشتگان، تقوا پیشه می کنند، در علت ها و معلول های حاکم بر زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی پیشینیان، اندیشه می کنند و از پیروزی ها و شکست هایشان درس می گیرند.بدون تردید کسانی که از اندیشه و خلاقیت و استعداد خود بهره نمی گیرند و از پنجره زندگی به آیینه زندگی گذشتگان نمی نگرند و در علل و عوامل شکست و پیروزی آن ها اندیشه نمی کنند، مورد توبیخ و سرزنش واقع می شوند.

در این آیات بر نگاه جهت دار عقلانی گذشته، برای این که انسان بتواند از افق بالاتری به مجموعه تاریخ و پیشینیان و وقایع پیش از خود بنگرد و راه بد پیموده را دوباره نپیماید، تاکید شده است.

با دقت در این آیات می توان دریافت که تاریخ و آثار پیشینیان به ۴ شکل جلوه می کند.

۱) صورت فیزیکی و کالبدی مانند میراث معماری و تاریخی به جا مانده اهرام مصر، برج بابل و کاخ کسری که همگی مثال هایی در این زمینه است.

۲) فرهنگ مکتوب نظیر کتاب های دینی، ادبی، فلسفی وحکمی و علمی دومین شکل در این خصوص است و با مجموعه وسیعی از سنگ نوشته های درون غارها آغاز و به آثار قلمی نویسندگان و متفکران معاصر ختم می شود.

۳) فرهنگ غیرمکتوب پیچیدگی آن همچون پیچیدگی و تنوع خود انسان است و سنت ها، آداب و رسوم، آیین ها و قسمت بزرگی از هنر، از جمله مصادیق آن است.

۴) افسانه ها و باورها که از ۳صورت گذشته به عنوان قالب برای عرضه خویش استفاده می کنند و در ساده ترین شکل به صورت روایت، سینه به سینه از والدین به فرزندان به ارث می رسد، چهارمین شکل در این مورد است.

بنابراین باید مغز افزار و نرم افزار دعوت جهانی خود را از دل تاریخ گذشته، به کمک جهانگردی و آشنایی با رهاوردهای علمی و عقلی بشریت آخرالزمان جست وجو کنیم که این همه در پرتو سیر و سفر و سیاحت و جهانگردی، آسان تر به دست می آید.

مرتضی عربی- معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری