موسیقی بدون ساز

یکی از مسائل مهم در امر یادگیری موسیقی,مساله تهیه ساز است این امر بویژه در مورد هنر آموزان مبتدی نقش بسزایی دارد تجربه نشان داده هرچه سازی که در دست یک هنر آموز قرار دارد از نظر صدادهی , مضراب خوری وسایر استانداردها کیفیت بهتری داشته باشد , روند یادگیری نیز از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود

یکی از مسائل مهم در امر یادگیری موسیقی،مساله تهیه ساز است.این امر بویژه در مورد هنر آموزان مبتدی نقش بسزایی دارد.تجربه نشان داده هرچه سازی که در دست یک هنر آموز قرار دارد –از نظر صدادهی ، مضراب خوری وسایر استانداردها- کیفیت بهتری داشته باشد ، روند یادگیری نیز از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود . زیرا کسی که از ابتدا با ساز مناسب آموزش میبیند درک بهتری از "صدای درست"خواهد داشت.

این امر بویژه در مورد سازهای ایرانی بیشتر حائز اهمیت است.زیرا سازهای ایرانی بر خلاف اکثر سازهای اروپایی دست ساز بوده و به روشهای سنتی تهیه می شوند که این خود باعث میشود کیفیت سازهای حتی یک سازنده متفاوت باشد.

مثلا در ساخت تار ار دوره قاجار تا کنون شاهد تغییراتی هستیم که تصور می شود اکثرا براساس سلیقه سازندگان ساز ایجاد شده و این اعمال سلیقه در تغییر شیوه نوازندگی بی تاثیر نبوده. یکی از این تغییرات، تغییر در اندازه کاسه تار است.همانطور که در تصاویر بجا مانده از دوران میرزا عبدالله مشاهده میشود، کاسه تار به اندازه ای بوده که براحتی روی سینه قرار میگرفت اما با گذشت زمان ای کاسه ها بزرگتر شده اند و بهمین خاطر ساز روی پا قرار میگیرد.

یکی دیگر از مسائلی که سبب میشود سازها از کیفیت مناسبی برخوردار نباشند، این است که علاوه بر رمز آلود بودن سازهای ایرانی سازندگانی که این رموز را در یافته اند از انتقال آن به دیگران سر باز زده اند. آنها تکنیکها و فنونی که در ساخت ساز آموخته اند را تنها برای خود بکار می بستند و از بیم آنکه سایرین پی به راز آنها نبرند،آنها را از چشم سایرین پنهان میداشتند.کسانی که با ساز تار آشنا هستند میدانند که ساز "یحیی" و "جعفر" از بهترین ،بلکه تنها بهترین سازهای ساخته شده هستند. ساز یحیی به قدری رمز آلود است که اگر با عوض کردن سیمها و گوشیها ،آن را برای یک نوازنده چپ دست تنظیم کنید ساز دیگر نمیخواند و به اصطلاح کر میشود.

ولی بعد از گذشت این همه سال هنوز کسی نمیتواند ادعا کند که به تکنیکهای یحیی واقف است.این امر باعث شده که هم اکنون ساز یحیی با قیمتی معادل ۱۲ میلیون تومان به فروش برسد .بگزریم از اینکه گاهی حتی افراد سرشناس سازهای تقلبی با مهر یحیی را به دیگران غالب میکنند! کسانی هم که توانسته اند صدای ساز خود را تا حدودی به سازهای قدیمی نزدیک کنند صنعت خود را با قیمتهای گزاف به متقاضیان عرضه میدارند.

در مورد سایر سازها هم وضع به همین منوال است. مثلا تنبورهایی که به دست استاد نریمان ساخته شده اند از سازهای معتبر و با ارزش است.اما چون سازندگان از رازهای نهفته در این ساز بی اطلاع هستند سازهایی که حتی با الگوی نریمان ساخته میشوند هرگز به کیفیت این ساز نمیرسند.

مساله دیگر بازار آشفته ساز ، مساله ارتزاق از راه ساز سازی است.وقتی معیشت یک خانواده تنها از راه ساخت ساز تامین میشود خیلی چیزها باید نادیده گرفته شود تا کمیت جای کیفیت را بگیرد.

بسیاری از سازندگانی که ساز آنها در هر مغازه ساز فروشی پیدا میشود از سازندگانی بودند که با عشق قدم در این راه گذاشته اند.اما این اوضاع نا به سامان نگرش آنها را مسموم کرده و آنها را وادار به "سری سازی" کرده است.

بعنوان مثال خانواده گهواره از بنام ترین سازندگان تنبور هستند که نسل اندر نسل به این حرفه مشغول بوده اند.پدر اسدالله ،استاد چنگیز گهواره از سازندگان بنام و خوش دست تنبور بود.کاسه بادامی شکل و کشیده که به طرح چنگیز معروف است از ساخته های ایشان بود.خود اسدالله هم سازهای برجسته ای ساخته که باعث شهرت روز افزون وی شده است.اما حجم تقاضا باعث شده ساخت تنبور در این خانواده به یک صنعت تبدیل شود، بطوریکه دیگر سازی که تماما ساخته دست استاد اسدالله گهواره باشد به ندرت –آنهم در مواردی که سفارش از طرف نور چشمیها باشد- دیده میشود.در عوض برای ساخت یک تنبور، یکی کاسه میسازد،یکی صفحه میسازد، یکی دسته و یکی گوشی میسازد و سرانجام این قطعات روی هم مونتاژ میشوند!

نکته دیگر در مورد این بازار آشفته نبودن یک ارگان نظارتی بر سازندگان و فروشندگان ساز است. هر سازنده ساز خود را با هر قیمتی که بتواند به فروش میرساند و هیچ نظارتی بر کیفیت و قیمت آن نمیشود.روند کار بدین صورت است که پس از ساخته شدن یک ساز، سازنده قیمتی را مطرح میکند. اگر خریداری داشت، سایر سازها با همان قیمت فروخته میشوند.در صورتی که توقع میرود ساز بر اساس کیفیتی که دارد قیمت گزاری شود نه بر اساس قیمت سازهایی که قبلا فروخته شده اند!

یک سازنده سه تار که شاید از شهرت کمتری نسبت به سایر سازندگان برخوردار باشد، میگوید هر ساز با قیمتی معادل ۳۰ هزار تومان برای وی تمام میشود و ایشان با کمال دست و دل بازی ساز خود را ۴۰۰ هزار تومان به فروش میرساند!

نکته جالب اینکه شغل اصلی ایشان تدریس موسیقی است و به واسطه تدریس در دانشگاه و مکتب خانه میرزا عبدالله برای اکثر هنر آموزان خود ساز ساخته و پس از رونق کار، ظرف دو سال قیمت دست ساخته خود را از ۱۲۰ هزار تومان به ۴۰۰ هزار تومان افزایش داده و با این استدلال که "برای یک گوشی موبایل ۴۰۰ هزار تومان پول میدهید، چرا برای یک ساز اینقدر نمی پردازید"!! به کار خود صحه میگزارد.

وقتی یکی دو ساز یک سازنده با قیمتی بیش از ارزش واقعی خود به فروش میرسد (آنهم برای اینکه اکثر هنر آموزان از تشخیص و درک ساز با کیفیت نا توان هستند و تنها با اعتماد به استاد نوازنده خود که ساز هم میسازد اقدام به تهیه ساز میکنند.) این توهم برای سازنده بوجود می آید که ارزش واقعی ساز همین اندازه بوده در نتیجه سازهای بعدی را نیز با همین قیمت - بلکه بیشتر- عرضه میکند و چون معیاری برای ارزش گزاری وجود ندارد بسیاری از هنرجویان که بسختی توانسته اند هزینه خرید یک ساز را متحمل شوند،پس از پی بردن به ارزش واقعی ساز سرخورده میشوند.

این توهم ها گاهی تا بدان جا میرسد که ایشان ساز خود را با ساز استاد کمالیان قیاس کند و بگوید وقتی سال ۷۳ ساز کمالیان ۴۰۰ هزار تومان بود، اکنون این مبلغ برای سازهای من رقم بالایی نیست!

این توجیه که " من ساز خود را با این قیمت میفروشم، شما اگر نمیخواهید یک ساز دیگر بخرید" باعث میشود هیچ سامانی در روند قیمت گزاری ساز نباشد و سازندگان با نگاه به یکدیگر سعی در افزایش قیمت ساز خود- بجای کیفیت- کنند.

ظاهرا کسی در این زمانه با عشق ساز نمیسازد و اکثر سازندگان بفکر پر کردن جیبهای خود هستند.

همه اینها در حالی است که اگر نظارتی بر روند ساخت و قیمت گزاری سازها میشد، شاهد این برخوردها و این اوضاع نا به سامان نبودیم.

میلاد اصلاح چی