جان استوارت میل در حصار آموزه‌های پدر

جان استوارت میل، اندیشمند و نظریه پرداز انگلیسی، در بیان عقاید و رویکردهای خود، تحت تأثیر آموزه‌ ها و تعالیم پدر خویش، (در دوران کودکی) قرار داشت. با نگاهی به کتب و نوشته‌ های …

جان استوارت میل، اندیشمند و نظریه پرداز انگلیسی، در بیان عقاید و رویکردهای خود، تحت تأثیر آموزه‌ ها و تعالیم پدر خویش، (در دوران کودکی) قرار داشت. با نگاهی به کتب و نوشته‌ های میل می ‌توان دریافت که وی افکار و عقاید پدر خویش را اقتباس کرده است، چرا که روش خاصی که در دفاع از افکار و نظریات خود استفاده می‌کرده از پدر خویش یاد گرفته است. او بارها در نوشته ‌های خود این مسئله را بازگو می‌کند. میل مراحل مختلف این تعالیم را که غالباً باور نکردنی به نظر می رسد به قلم خود، در کتابی که وی شرح زندگانی خویش بیان کرده، شرح داده است. ‏

میل بیشتر افکار و دیدگاه پدر را اقتباس نموده و همین نظریات را در رسالات و نوشته ‌های خود بیان داشته است و اینکه از پدرش آموخته که افکار خویش را باز نگه دارد و هیچ عقیده ‌ای را بدون تحقیق و تفحص در باب آن نپذیرد. وی علاوه بر یادگیری روش تحقیق و تقویت چارچوب دیدگاهی خود از پدر، زبان‌های یونانی و انگلیسی و ریاضی را نیز از پدرش آموخته است و در دوران کودکی بسیاری از کتب و آثاری که از نویسندگان مختلف، مورد مطالعه قرار می داده، تحت نظارت و کنترل پدرش بوده است. یادگیری زبان و مطالعه کتب لاتینی را نیز در برنامه درسی‌ اش داشت. ‏

میل در هفت سالگی شش رساله اول افلاطون را تمام و کمال خوانده بود. علاوه بر این، بسیاری از کتاب‌های هنری و داستان‌ ها و نمایشنامه‌ های معروف زمان خود را مطالعه کرده بود. در انتخاب و گزینش این آثار، نیز تابع نصایح و دیدگاه پدر بود. جان استوارت میل قبل از اینکه به سن چهارده سالگی برسد، سه دانش مهم منطق، اقتصاد و روان شناسی را یاد گرفته بود.‏در سایه مطالعات سخت و فشرده رساله ‌ها و آثار اندیشمندان مختلف در رشته‌ های فلسفه، هنر، اقتصاد، منطق، زبان و ادبیات بود که توانست کتاب‌ هایی در باب رشته‌های مختلف نگارش کند. رساله درباره منطق، مشهورترین و معروف ‌ترین اثر وی تلقی می‌شود، علاوه بر آن میل آثاری در زمینه اقتصاد و سیاست و فلسفه نیز دارد: اصول اقتصاد سیاسی و رساله ‌ای در زمینه برخی مسائل حل نشده اقتصادی، رساله درباره آزادی، بررسی فلسفه سر ویلیام هامیلتن، رساله در باب حکومت نماینده مردم، رقیب زنان و سه مقاله درباره مذهب از نوشته‌ های او می باشند.‏

از رساله ‌های معروف میل، می ‌توان به رساله‌ آزادی اشاره کرد، در نگارش این رساله، جو و فضای سیاسی و افکار عمومی جامعه تاثیر زیادی داشته است، چرا که در آن زمان، جدال فکری بین گروههایی که طرفدار آزادی فردی بودند و افرادی که به آزادی فرد با نظرگیری مصلحت اجتماع اعتقاد داشتند، باعث مطرح گشتن نظریات و رویکردهای مختلف در این باب، در نوشته ‌ها و مطبوعات گشته بود و همین مسئله عامل موثری در نگارش این رساله و بیان دیدگاه‌های مختلف در این زمینه گشته بود.‏میل در این کتاب خود، از گروه اول طرفداری نموده و سعی در منطقی جلوه دادن افکار آنها داشته است. به نظر او "هر فرد انسانی در درجه اول این حق را برای خود ادعا می کند که باید آزادی فردی داشته باشد..." ولی میل باید این مسئله را در نظر داشته باشد که انسان با انتخاب جامعه به عنوان مکان زندگی خویش می‌باید تابع قوانین و اصول حاکم بر اجتماع باشد، چرا که این قوانین، اصولی هستند که از فرهنگ و اعتقاد عمومی حاکم بر جامعه در طول سالیان دراز نشأت گرفته و جهت استمرار جامعه و رعایت حقوق تمامی ساکنان می‌باید مورد توجه قرار گرفته و رعایت گردد.‏

در تمامی نوشته‌ها و کتب، میل دیدگاه و تفکراتی را که از آموزه‌ های پدر خویش به ارث برده، بیان داشته است. گویی او هرگز نتوانسته از حصار این تعالیم خارج گشته و با در نظرگیری مصلحت عمومی و واقع ‌بینی، حقایق جامعه را بیان دارد.‏

نسرین علویان

منابع:‏

لیبرالیسم غرب ظهور و سقوط، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، ۱۳۷۷‏

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

سیر تاریخی اندیشه های سیاسی در غرب (از افلاطون تا نیچه)، دکتر احمد بخشایشی اردستانی، تهران: انتشارات آوای نور، چاپ چهارم ۱۳۸۸.

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

آثار کلاسیک فلسفه، مترجم مسعود علیا، تهران: ققنوس، ۱۳۸۲‏

تاریخ فلسفه سیاسی غرب، عبدالرحمن عالم، تهران: وزارت امور خارجه: