چرا باید به رشد کودک توجه کنیم؟

در ۶ ماه اول زندگی افزایش وزن کودک سریع‌تر است. نوزادی که هنگام تولد ۳ کیلوگرم است اگر خوب رشد کند، حدود ۴ یا ۵ ماهگی وزنش دوبرابر، در یک سالگی، سه برابر و در دو سالگی، ۴ برابر وزن …

در ۶ ماه اول زندگی افزایش وزن کودک سریع‌تر است. نوزادی که هنگام تولد ۳ کیلوگرم است اگر خوب رشد کند، حدود ۴ یا ۵ ماهگی وزنش دوبرابر، در یک سالگی، سه برابر و در دو سالگی، ۴ برابر وزن موقع تولد می‌شود. هم‌زمان با رشد جسمی، تکامل کودک نیز در سال‌های اول زندگی سریع‌تر است. در این‌ سال‌ها کودک توانائی و مهارت‌هائی مانند گردن گرفتن، نشستن، راه رفتن، دویدن و حرف زدن را پیدا می‌کند. بنابراین توجه و رشد و تکامل ضرورت دارد.

پایش رشد چیست و چرا اهمیت دارد؟

ـ وزن کردن مرتب و دوره‌ای کودک و رسم منحنی رشد او و انجام اقدامات لازم برای بهبود رشد کودک را پایش رشد می‌گویند. پایش رشد بهترین راه برای اطمینان از تغذیه کافی، رشد مطلوب و سلامتی کودک است. اگر کودکی خوب رشد نکند، با پایش رشد می‌توان زود فهمید و چاره‌جوئی کرد و از ایجاد لطمات جبران‌ناپذیر پیشگیری کرد.

از چه زمانی باید پایش رشد کودک را آغاز کرد؟

ـ پایش رشد کودک بهتر است بلافاصله بعد از تولد شروع شود. هنگام تولد نوزاد در زایشگاه یا بیمارستان، کارت پایش مراقبت یا کارت رشد که ممکن است به نام کارت واکسیناسیون نامیده شود به والدین داده می‌شود. اگر کارت در بیمارستان داده نشود می‌توان در اولین فرصت، آن را از مراکز بهداشتی درمانی گرفت. معمولاً در یک طرف این کارت منحنی‌های استاندارد رشد و در طرف دیگر، جدول واکسیناسیون درج شده است. بهتر است در سال اول زندگی، کودک را هر ماه یکبار برای وزن کردن و پایش رشد به مراکز بهداشتی ـ درمانی برد. در سال دوم هر دو ماه یکبار و در سال سوم هر سه ماه یکبار توزین کافیست. در سال‌های چهارم، پنجم و ششم می‌توان هر ۶ ماه یکبار کودک را وزن کرده و رشد او را پایش کرد و از سلامت کلی وی مطلع شد.

چگونه منحنی رشد کودک رسم می‌شود؟

ـ منحنی رشد از دو محور افقی و عمودی تشکیل شده است که محور افقی نشان‌دهنده سن کودک و بر حسب ماه و محور عمودی بیانگر وزن کودک و بر حسب کیلوگرم است. محور افقی روی منحنی رشد به ۶ قسمت مربوط به ۶ سال زندگی کودک تقسیم شده است و از صفر ماهگی یا روز تولد کودک شروع می‌شود.

در هر مراجعه، ابتدا سن کودک تعیین و سپس کودک به دقت وزن می‌شود و در محل تلاقی وزن و سن کودک، نقطه‌ای ثبت می‌گردد. برای تعیین محل تلاقی نقطه وزن و سن کودک، ابتدا سن کودک را روی محور افقی پیدا کرده و آن‌قدر بالا می‌آئیم تا به خط مربوط به وز فعلی کودک برسیم. آن‌گاه در این محل نقطه‌ای ثبت می‌گردد و با وصل کردن این نقطه به نقاطی که در مراجعه‌های قبلی کودک ثبت شده، منحنی رشد کودک ترسیم می‌گردد.

چگونه خط رشد کودک، وضعیت رشد او را نشان می‌دهد؟

ـ تعدادی خطوط منحنی روی کارت رشد وجود دارد که به آنها منحنی‌های مرجع یا صدک می‌گوئیم. از این منحنی‌ها برای مقایسه روند رشد کودک استفاده می‌شود.

رشد طبیعی

اگر وزن کودک نسبت به دفعه قبل بیشتر شده باشد، منحنی او رو به بالا و موازی منحنی‌های مرجع خواهد بود یعنی رشد کودک مطلوب است.

اختلال رشد

کودکان به دلایل متفاوت ممکن است خوب وزن نگیرند و دچار اختلال رشد شوند. بیماری‌ها مثل سرماخوردگی، اسهال و عفونت‌ها موجب کاهش اشتها و کمبود وزن می‌شوند. علاوه‌بر آن، مراقبت ناکافی از کودک، بی‌توجهی به مسائل عاطفی و روانی او نیز ممکن است باعث اختلال رشد کودک شود. در این وضعیت باید هرچه سریع‌تر علت پیدا شده و مشکل حل شود. کودک، نیاز به مراقبت و توجه بیشتری دارد و روند رشدش باید زود به زود پیگیری شود.

اختلال رشد ۴ حالت دارد

۱) کندی رشد

اگر وزن کودک نسبت به مراجعه قبلی او بیشتر شود اما میزان افزایش کافی نباشد، در این حالت منحنی رشد کودک رو به بالا است ولی شیب آن ملایم‌تر از منحنی‌های مرجع می‌شود که به آن کندی رشد می‌گویند. در صورت ادامه این وضعیت، اختلال رشد کودک تشدید می‌شود.

۲) توقف رشد

اگر وزن کودک برای مدتی افزایش پیدا نکند، منحنی رشد او افقی یا صاف خواهد شد که به آن توقف رشد می‌گویند. ممکن است کودک، بیمار شده باشد و یا تغذیه او ناکافی باشد.

۳) افت رشد

اگر وزن کودک کم شود منحنی رشد او رو به پائین خواهد رفت که به آن افت رشد می‌گویند. ممکن است کودک، بیمار یا به شدت کم غذا شده باشد. در این حالت باید حتماً در اسرع وقت با پزشک مشورت کرد.

۴) رشد اضافی یا بیش از اندازه

برخی از کودکان ممکن است اضافه وزن بیش از اندازه داشته باشند. به‌طوری که منحنی رشدشان به سرعت بالا رونده شده و در نتیجه از محدوده طبیعی رشد خارج شوند (بالاتر از صدک ۹۷). در این حالت باید وضعیت کودک بررسی و پیگیری شود. لازم به ذکر است چنان‌چه این حالت پس از افت یا توقف رشد کودک ایجاد شود، علامت بهبودی و جبران رشد بوده و وضعیت کودک رضایت‌بخش است.

دکتر مامک هاشمی