چهارشنبه, ۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 22 January, 2025
آیه تطهیر در تفسیر پیامبر ص
بدون شك رسول اكرم(ص) آگاهترین مردمان به قرآن، معانی، اشارات و اهداف، و به هنگام پیچیدگی امور و نیاز به توضیح و یا تصحیح آن، مرجع و ملاذ دیگران است. آنچه در این جا نظرمان را به خود جلب می‌كند این است كه بعضی اوقات - بیآنكه پرسشی در كار باشد - رسول اكرم(ص) حتی در مواردی كه در ابتدا گمان میرود از امور واضح است، دست به كار شده بهتوضیح و تبیین آن میپردازد. با این حال، هنگامی دچار شگفتی می‌شویم كه میبینیم خط بازیهای سیاسی و تعصبات جاهلی تلاش دارد همان چیز را بادستان خیانتگر خویش دچار تحریف و دگرگونی سازد كه رسول خدا(ص) به توضیح، تثبیت و تصحیح آن پرداخته است و گویا از ورای پردهای شفاف بهغیب مینگریسته است. لیكن از آن جایی كه این تلاش مذبوحانه به حذف، زیادت و یا تحریف نص قرآن منجر شده، تقریباً ممتنع و غیر عملی نمودهاست.
آنان برای رسیدن به اهداف شوم و نامیمون خود كوشیدهاند كه به جای تحریف مبانی و كلمات قرآن، به تحریف معانی و دلالتهای آن بپردازند. امام باقر(ع) در نوشته خود به سعد الخیر، به همین مطلب اشاره فرمودهاست. آن جا كه میفرماید:
أقاموا حروفه و حرفوا حدوده فهم یروونه ولا یرعونه والجهال یعجبهم حفظهم للروایهٔ والعلماء یحزنهم تركهم للرعایهٔ(۱)؛
آنان حروف و كلمات قرآن را محفوظ داشته، حدود و قوانین آن را تغییر دادند، قرآن را روایت میكنند، امّا حدودش را رعایت نمیكنند. جاهلان از این كه روایت قرآن را حفظ كردهاند تعجب می‌كند و عالمان از این كه حدود آن را ترك كردهاند اندوهگین هستند.
این دقیقاً همان چیزی است كه در مورد آیه تطهیر به وقوع پیوست. آیهایكه درباره اهلبیت پیامبر(ص)، كه مركز رسالت و محل رفت و آمد فرشتگان هستند نازل گشت. زیرا به رغم تأكیدهای فراوان و پی در پی پیامبر(ص) كه چندین ماه و شاید تا زمان وفات آن حضرت تداوم داشت، مبنیبر این كه مراد از «اهلبیت» در آیه تطهیر، فقط اهل كساء هستند وبهاستناد این آیه مباركه از تمامی گناهان پاكیزهاند؛ هجوم دیوانهواری رامییابیم كه هدف آن منحرف نمودن این مسأله از جایگاه حقیقیاش وبرانگیختن شبهاتی پیرامون دلالت آیه مباركه است، حتی اگر به قیمت تكذیب پیامبر(ص) و ردّ گفتار آن گرامی به صورتی زیركانه و پنهانی تمامشود!
● روایت مفسّر قرآن
روایات بسیار زیاد آمده كه تأكید دارد مقصود از «اهلبیت» در آیه تطهیر، اهل كساء هستند. این روایات را دانشمندان و عالمان حدیث مذاهب مختلف نقل كردهاند و گذشته از این كه از طریق شیعه متواتر است، از طریق اهل سنت هم به تواتر روایت شده است. اهل كساء عبارتند از: پیامبر اكرم، علی، فاطمه، حسن و حسین(ع).
محقق كركی؛ میگوید: «گذشته از روایات شیعه، كه از شمار بیرون است، این مسأله به تواتر رسیده، مفید یقین میباشد. كدام حدیث در سنت از این روایت محكمتر است كه روایات اهل سنت و رجال شیعه امامیه - پیروان حقیقت كه یاران خاص و خالص اهلبیت میباشند - بر نقل آن اتّفاق نظر دارند و اگر قرار باشد كه از راه سنت آن را رد كنند، هیچ روایتی در سنت نمیماند مگر این كه مردود باشد.»(۲)
به تعبیر مسكانی: «روایات درباره آن فراوان است.»(۳) و به تعبیر دیگری: «كثرت آن قابل شمارش نیست.»(۴)
دیگری گفته: «مفسران اجماع دارند و جمهور روایت كردهاند.»(۵)
این مطلب را این گونه تفسیر كردهاند كه مفسران در شمول آیه تطهیر بر اهل كساء اجماع دارند. اختلاف در این است كه آیا همسران پیامبر(ص) هم در آن داخل هستند یا نه؟ یا منظور، اجماعِ كسانی است كه در امر شأن نزول و مانند آن گفته آنان معتبر است. نقل این گفته پیش از این آمد.
علامه طباطبائی؛ میگوید: «این روایات فراوان است و بر هفتاد حدیث افزون می‌شود. روایاتی كه در این باره از طریق اهل سنت آمده، بر روایاتی كه از این دست از طریق شیعه رسیده فزونی دارد. اهل سنت آن را از طرق فراوان از امسلمه، عایشه، ابوسعید خدری، سعد، واثلهٔ بن اسقع، ابوالحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام پیامبر(ص)، عبد الله بن جعفر، علی و حسن بن علی۸ روایت كردهاند كه نزدیك به چهل طریق می‌شود. شیعه آن را از علی، سجّاد، باقر، صادق، رضا(ع)، ام سلمه، ابوذر، ابولیلی، ابوالاسود دئلی، عمرو بن میمون اودی و سعد بن ابی وقاص از چند طریق روایت كردهاند.»(۶)
با مراجعه به این روایات و سندهای آن روشن می‌شود كه راویان آن بیش از این است. كافی است بدانیم كه یكی از دانشمندان پیرامون آیه تطهیر كتابی تألیف كرده و اوّلین مجلّد آن را كه بالغ بر چهارصد صفحه می‌شود به بیان متون حدیث اختصاص داده است. وی این روایت را از بیش از پنجاه تن از صحابه نقل كرده است. این گذشته از طرق بسیار فراوانی است كه از امامان دوازدهگانه عصمت و طهارت(ع) و نیز از طریق تابعین روایت شده است. این كتاب را سیدعلی موحّد ابطحی تحت عنوان آیهٔ التطهیر فی احادیث الفریقین [ آیه تطهیر در احادیث شیعه و سنی] نوشته است. خداوند او را پاداش نیكو دهد.
قندوزی حنفی پس از نقل گفته مودّهٔ القربی كه میگوید: رسول خدا(ص) پس از فرود آمدن آیه: وَأمُرْ أهْلَكَ بِالصَلاهِٔ وَاصْطَبِرْ عَلَیها...، مدت نه ماه بهدرخانه فاطمه میآمد و میگفت: إِنّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَالْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً؛ چنین گفته: «این خبر از سیصد تن از صحابه روایت شده است.»(۷)
نكته جالب این كه: آن مرد منحرف از علی(ع) و خاندان او هم كه تلاشدارد بیشتر روایاتی را كه در فضایل آنان آمده انكار كند، راهی جز اعتراف به صحت حدیث كساء نیافته است. وی میگوید: «اما حدیث كساء صحیح است.»(۸)
در این جا به مقداری كه این فرصت اندك به ما اجازه دهد به حدیث كساء و منابع آن اشاره میكنیم. سپس مراد آیه تطهیر را بیان و مشخص خواهیم كرد كه این آیه مباركه بر خصوص آنان تطبیق می‌كند، بدون این كه بخواهیم ظهور سیاق را از بین ببریم، بلكه سیاق آیه هم به صورت قوی و كاملاً آشكاری این مطلب را تقویت و تأیید می‌كند. سپس به دلایلی اشارهمیكنیم كه دیگران در تأیید اقوال خویش آوردهاند، مانند كاری كه در فصل اوّل كردیم.
● منابع حدیث كساء
حدیث كساء، متون فراوانی از طریق بسیاری از صحابه و تابعین دارد. تمام این متون میرساند كه رسو خدا(ص) پارچهای به دست گرفت و علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را زیر آن برد و فرمود:
إِنَّما یُرِیْدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ ویُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیْراً.
بعضی از روایات میگوید: پیامبر(ص) برای پاكیزگی آنان دعا فرمود.(۹)
این همه تأكید چرا؟
ملاحظه می‌شود كه رسول خدا(ص) اصرار شدیدی بر این مسأله داشت و تلاش كرد تا هرچه بیشتر به ثبوت، تأكید و نیز رسوخ آن در بینش مردم بپردازد.
آنگاه به زدودن هرگونه شبهه یا شك و تردیدی درباره مصادیق اهلبیتدر آیه تطهیر پرداخت و هر فرصتی را از صاحبان اغراض سیاسی و تمایلات و تعصبات جاهلی برای تحریف یا تضعیف آن گرفت. رسولاكرم(ص) این كار را از طریق شیوه عملیای كه در پیش گرفت و طرحبسیار مناسبی كه پیاده كرد، اجرا نمود، چه آن حضرت(ص) مدت ششماه(۱۰) هرگاه كه برای نماز از خانهاش بیرون میرفت، به حجره فاطمه۳ میآمد و میگفت:
الصلاهٔ یا اهلَ الْبَیْتِ، إِنَّما یُرِیْدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً.
نماز، ای اهلبیت! و آنگاه آیه مباركه تطهیر را تلاوت میفرمود.
این مطلب از چندین نفر روایت شده است. بعضی نه ماه گفتهاند.(۱۱)
پاورقی ها:
. ر.ك: فروع كافی، ج۸، ص۵۳؛ بحار الانوار، ج۷۵، ص۳۵۹؛ الوافی، ج۵، ص۲۷۴؛ المحجهٔ البیضاء، ج۲، ص۲۶۴؛ البیان، ص۲۴۹.
. نفحات اللاهوت، ص۸۵.
. شواهد التنزیل، ج۲، ص۱۰.
. تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۴۵۶.
. نهج الحق و كشف الصدق، ص۱۷۳.
. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۱۳.
۷. ینابیع الموده، ص۱۷۴.
. منهاج السنه، ج۳، ص۴ و ج۴، ص۲۰.
. درباره این احادیث بسیار فراوان دارای اختلاف الفاظ، ر.ك: جامع البیان، ج۲۲، ص۵ و ۷؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸ - ۱۹۹؛ فتح القدیر، ج۴، ص۲۷۱ - ۲۷۹؛ جوامع الجامع، ص۳۷۲؛ التسهیل لعلوم التنزیل، ج۳، ص۱۳۷؛ تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۴۵۷ - ۴۵۹؛ الطرائف، ص۱۳۰ - ۱۳۲؛ مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۸ و ج۸، ۳۵۶ - ۳۵۷؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۰۶ و ۲۲۳ و ج۴۵، ص۱۹۹ و ج۳۷، ص۳۵ - ۳۶؛ نهجالحق، ص۱۷۳ - ۱۷۵؛ صحیح مسلم، ج۷، ص۱۳۰؛ كشف الیقین فی فضائل امیر المؤمنین، ص۴۰۵؛ الایضاح، ص۱۷۰؛ مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷ و ج۳، ص۲۵۹ و ۲۸۵ و ج۶، ص۲۹۲، ۲۹۸ و۳۰۴ و ج۱، ص۳۳۱؛ المعجم الصغیر، ج۱، ص۶۵ و ۱۳۵؛ الجامع الصحیح، ج۵، ص۶۶۳، ۶۹۹ و ۳۵۱ - ۳۵۲ و ص۱۳۳، ۱۴۶، ۱۴۷، ۱۵۸ و ۱۷۲؛ التبیان، ج۸، ص۳۰۷ و ۳۰۹؛ احقاق الحق (ملحقات)، ج۹، ص۱ - ۶۹و ج۳، ص۳۱ - ۵۳ و ج۲، ص۵۷۳-۵۰۲ و ج۱۴، ص۱۰۵ - ۴۰۰ و ج۱۸، ص۳۸۳ - ۳۵۹؛ ذكر اخبار اصبهان، ج۱، ص۱۰۸؛ الفصول المهمهٔ، ص۷ - ۸؛ الاصابه، ج۲، ص۵۰۹ و ج۴، ص۳۷۸؛ الصواعق المحرقه، ص۱۳۷ و ۱۴۱ - ۱۴۳؛ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۲۷۰ - ۲۷۷؛ فضائل الخمسه من الصاح ا
لسته، ج۱، ص۲۲۴ - ۲۴۳؛ ینابیع الموده، ص۱۰۷ - ۱۰۸، ۱۶۷ - ۱۷۴ و ۱۹۳؛ العقد الفرید، ج۴، ص۳۱۳؛ التاریخ الكبیر، بخاری، ج۱، قسم۲/ ص۶۹ - ۷۰، ۱۱۰ و ۱۹۷؛ انساب الاشراف، ج۲، ص۱۰۶-۱۰۴؛ الكافی، ج۱، ص۲۸۷؛ تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۲۷۸، و ج۹، ص۲۶ - ۲۷؛ مناقب خوارزمی، ص۲۳ و ۲۲۴؛ السیرهٔ النبویه، ج۲، ص۳۰۰؛ السنن الكبری، ج۲، ص۱۴۹ - ۱۵۳ و ج۷، ص۶۳؛ البدایهٔ والنهایه، ج۵، ص۳۲۱ و ج۸، ص۳۵ و ۲۰۵.
۰. جامع البیان، ج۲۲، ص۵؛ التفسیر الحدیث، ج۸، ص۲۶۲؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹؛ الفصول المهمه، ص۸؛ ینابیع الموده، ص۱۰۸، ۲۶۰ و ۱۹۳؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۲۱ و ۱۶۸؛ البرهان، ج۳، ص۳۲۴؛ مسند احمد، ج۳، ص۲۵۸ - ۲۵۹.
۱. لدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹؛ الطرائف، ص۱۲۸؛ مناقب خوارزمی، ص۱۳؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۲۳؛ احقاق الحق، ج۲، ص۵۶۳؛ مشكل الآثار، ج۱، ص۳۳۸ - ۳۳۹؛ ذخائر العقبی، ص۲۵-۲۴؛ كشف الیقین فی فضائل امیر المؤمنین، ص۴۰۵؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۱۴ و۲۲۳.
۲. الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹؛ مناقب خوارزمی، ص۲۳؛ وفاء الوفاء، ج۲، ص۴۵ و ۴۶۷؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۷ - ۲۸ و ۵۱؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۳ - ۳۱۴؛ امالی صدوق، ج۱، ص۲۵۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۱۴۵، ۲۰۹، ۲۱۳ و ۲۱۶.
۳. مسند طیالسی، ص۲۷۴؛ اسد الغابه، ج۵، ص۶۶.
۴. جامع البیان، ج۲۲، ص۶؛ فتح القدیر، ج۴، ص۲۸۰؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۵۰ و ۹۱؛ نورالابصار، ص۱۱۲؛ البدایهٔ و النهایه، ج۵، ص۳۲۱.
۵. شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۸، ۵۰ - ۵۱؛ كفایهٔ الطالب، ص۳۷۶؛ ینابیع الموده، ص۲۶۰؛ نورالابصار، ص۱۲.
۶. شواهد التنزیل، ج۲، ص۵۰؛ ینابیع الموده، ص۲۶۰.
۷. مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۵۰.
۸. مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۶۹؛ الصراط المستقیم، ج۱، ص۱۸۸.
۹. الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۹؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۳؛ نورالابصار، ص۱۱۲؛ امالی مفید، ص۳۱۸؛ امالی طوسی، ج۱، ص۸۸؛ اسد الغابه، ج۵، ص۱۷۴.
۰. البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۰۷؛ تفسیر قمی، ج۲، ص۶۷.
۱. ینابیع الموده، ص۲۶۰.
۲. تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص۴۸۵؛ فرائد السمطین، ج۱، ص۳۶۸؛ التفسیر الحدیث، ج۸، ص۲۶۲؛ مجمع البیان، ج۸، ص۳۵۷؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۲۲.
۳. الطرائف، ص۱۲۸؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۲؛ الصراط المستقیم، ج۱، ص۱۸۷؛ العمده، ص۴۰؛ نفحات اللآهوت، ص۸۴؛ احقاق الحق (ملحقات)، ج۹، ص۵۲.
۴. جامع البیان، ج۲۲، ص۷؛ الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸.
۵. اسد الغابه، ج۲، ص۱۲؛ الجامع الصحیح، ج۵، ص۳۵۱ و ۶۶۳؛ التفسیر الحدیث، ج۸، ص۲۶۱.
۶. ذخائر العقبی، ص۲۱؛ ینابیع الموده، ۸۷، ص۲۲۸؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۲۳.
۷. تفیر فرات، ص۳۳۵.
۸. این سخن اگر در تمامی مصادری كه آمد و در پی خواهد آمد نباشد، دست كم در بیشتر آنها دیده می‌شود۲۹. ما در اینجا خواننده گرامی را به منابع زیر یادآور می‌شویم: الدرالمنثور، ج۵، ص۱۹۸؛ فتح القدیر، ج۴، ص۲۷۹؛ جامع البیان، ج۲۲، ص۶ - ۷؛ جوامع الجامع، ص۳۷۲؛ الفصول المهمه، ص۸؛ تأویل الآیات الظاهره، ج۲، ص۴۵۷ - ۴۵۹؛ كفایهٔ الطالب، ص۱۲ و ۳۷۲؛ اسعاف الراغبین، ص۱۰۶؛ تفسیر فرات، ص۳۳۲ - ۳۴۰؛ مجمع البیان، ص۳۵۶ - ۳۵۷؛ اسد الغابه، ج۳، ص۴۱۳ و ج۲، ص۱۲؛ الجامع الصحیح، ج۵، ص۳۵۱، ۶۶۳ و ۶۶۹؛ العمدهٔ، ص۳۳ و ۳۹؛ الطرائف، ص۱۲۴ - ۱۲۶؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۲۰۹، ۲۱۳، ۲۱۴، ۲۱۹، ۲۲۰، ۲۲۶، و ۲۷۰؛ تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۲۶ - ۱۲۷، وج۱۰، ص۲۷۸؛ ینابیع الموده، ص۱۰۷، ۲۳۰، ۲۲۸ و ۲۹۴؛ مستدرك حاكم، ج۲، ص۴۱۶؛ مناقب ابن المغازلی، ص۳۰۳؛ الصواعق المحرقه، ص۲۲۷ و ۵۴۱؛ لباب التأویل، ج۳، ص۴۶۶؛ مسند احمد، ج۶، ص۲۹۲ و ۴۰۴؛ الكافی، ج۱، ص۲۸۷؛ فرائد السمطین، ج۱، ص۳۱۶؛ احقاق الحق، ج۲، ص۵۶۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۳۵۷.
۹. الدر المنثور، ج۵، ص۱۹۸؛ مشكل الآثار، ج۱، ص۳۳۴؛ جامع البیان، ج۲۲، ص۷؛ نفحات اللاهوت، ص۸۴؛ مرقاهٔ الوصول، ص۱۰۶؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۲۱۷ و ۲۲۸.
۰. احقاق الحق، ج۲، ص۵۶۸.
۱. الكافی، ج۲، ص۲۸۷؛ تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۲۷۸؛ السیرهٔ النبویه زینی دحلان، ج۲، ص۳۳۰؛ بحار الانوار، ج۳۵، ص۳۱۱؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۵۰ - ۲۵۱.
۲. ذخائر العقبی، ص۲۲؛ ینابیع الموده، ص۱۰۸ - ۱۰۹ و ۲۹۴ و نیز ر.ك: نور الابصار، ص۱۱۲؛ اسعاف الراغبین، ص۱۰۷؛ الصواعق المحرقه، ص۳۴۱۴۲. برای آگاهی از خصوصیات گوناگون از روایت ر.ك: ج۱ و ۲، آیهٔ التطهیر فی احادیث الفریقین.
۳. مجله مكتب تشیع، سال دوم، شماره جمادی الثانی.
صاحب اثر : جعفر مرتضی حسینی عاملی
منبع : سایت بلاغ
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست