عصای معجزه گر انسان

تأثیر کلام شیوا و فصیح تا بدانجاست که طبق نص صریح قرآن ازجمله اولین دعاهای حضرت موسی علیه السلام پس از مبعوث شدن به رسالت, همین امر بوده است آنجا که می فرماید «گره از زبانم بگشا تا سخنانم را دریابند» باری کلام انسان عصای معجزه گر اوست که می تواند سرشار از سحر و اقتدار باشد و برای مسلمانان جای بسی افتخار است که در آموزه های دینی ما توصیه های بس گرانقدر و ارزشمندی در این زمینه وجود دارد

تأثیر کلام شیوا و فصیح تا بدانجاست که طبق نص‌صریح قرآن ازجمله اولین دعاهای حضرت موسی (علیه‌السلام) پس از مبعوث شدن به رسالت، همین امر بوده است؛ آنجا که می‌فرماید: «گره از زبانم بگشا تا سخنانم را دریابند».باری کلام انسان عصای معجزه‌گر اوست که می‌تواند سرشار از سحر و اقتدار باشد و برای مسلمانان جای بسی افتخار است که در آموزه‌های دینی ما توصیه‌های بس گرانقدر و ارزشمندی در این زمینه وجود دارد.

● آداب سخن گفتن با یکدیگر

آیات مکرر و متعددی درباره سخن گفتن انسان‌ها با یکدیگر در قرآن آمده است. برخی از این آیه‌های هدایتگر که بسیار قابل تأمل و تعمق‌اند عبارتند از:«طاعَةٌ وَ قَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذا عَزَمَ الْأَمْرُ»؛ «[ولی‏] فرمان‏پذیری و سخنی شایسته برایشان بهتر است». (محمد/۲۱)«... وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً ...»؛ «...و با مردم [به زبانِ‏] خوش سخن بگویید ...». (بقره/۸۳) «وَ قُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبیناً»؛ «و به بندگانم بگو: آنچه را که بهتر است بگویند، که شیطان میانشان را به هم می‏زند، زیرا شیطان همواره برای انسان دشمنی آشکار است.»(اسراء/۵۳)«... وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ...»؛ «.. و از گفتار باطل اجتناب ورزید ...»(حج/۳۰)«أُولئِکَ الَّذینَ یَعْلَمُ اللَّهُ ما فی‏ قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ عِظْهُمْ وَ قُلْ لَهُمْ فی‏ أَنْفُسِهِمْ قَوْلاً بَلیغاً»؛ «اینان همان کسانند که خدا می‏داند چه در دل دارند. پس، از آنان روی برتاب و [لی‏] پندشان ده و با آن ها سخنی رسا که در دلشان [موثّر] افتد، بگوی.»(نساء/۶۳)جالب آنکه خداوند در آیه ۱۰۸ سوره انعام دستوری فراتر از این داده و از مومنان خواسته حتی به دشمنان هم دشنام ندهند؛ آنجا که می‌فرماید: «وَ لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلی‏ رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛ «و آنهایی را که جز خدا می‏خوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی [و] به نادانی، خدا را دشنام خواهند داد. این گونه برای هر امتی کردارشان را آراستیم. آنگاه بازگشت آنان به سوی پروردگارشان خواهد بود و ایشان را از آنچه انجام می‏دادند آگاه خواهد ساخت». در آیه ۶۳ سوره فرقان، در توصیف ویژگی‌های مومنین می‌فرماید: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما»؛ «و بندگان خدای رحمن کسانی هستند که به آرامی در زمین راه می‌روند و وقتی جهّال به آنها خطاب نمودند با سلامت (و خوشرویی) به آنان جواب می‌دهند».همچنین در قرآن مجید آیاتی نیز وجود دارد که در آنها خداوند بلندمرتبه، آداب سخن گفتن با خود و درباره خود را به انسان یادآوری می‌کند که از آن جمله‌اند:«ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ»؛ «پروردگار خود را به زاری و نهانی بخوانید که او از حد گذرندگان را دوست نمی‏دارد.»«وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَی اللَّهِ ...»؛‏ «و کیست خوش‌گفتارتر از آن کس که به سوی خدا دعوت نماید؟ ...» و جالب است بدانیم که خداوند در کنار توصیه‌های ارزشمند خود به انسان در خصوص آداب سخن، ملاک و معیاری را نیز در باب سخن شنیدن معرفی می‌کند. آنجا که در آیات ۱۷ و ۱۸ سوره زمر می‌فرماید: «وَ الَّذینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَی اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْری‏ فَبَشِّرْ عِبادِ*الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ»؛ «و [لی‏] آنان که خود را از طاغوت به دور می‏دارند تا مبادا او را بپرستند و به سوی خدا بازگشته‏اند آنان را مژده باد، پس بشارت ده به آن بندگان من که به سخن گوش فرامی‏دهند و بهترین آن را پیروی می‏کنند اینانند که خدایشان راه نموده و اینانند همان خردمندان».و بدین ترتیب، کلام خداوند یکی از لوازم خردمندی را سعه صدر در شنیدن اقوال و گفته‌های مختلف، ارزیابی آنها و عمل کردن به بهترین آنها معرفی می‌کند. در آیه ۴۴ سوره طه خداوند خطاب به موسی و هارون (علیهماالسلام) می‌فرماید: «فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی»؛ «و با او سخنی نرم گویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد.»

● نتیجه

همان‌گونه که گفته شد، سخن گفتن یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌هایی است که در اختیار انسان قرار گرفته است و در کلام خداوند توصیه‌های متعددی در خصوص چگونگی بهره‌گیری صحیح و خداپسندانه از این موهبت الهی آمده است. امید است که ما مسلمانان با تأسی جستن از رهنمود‌های آسمانی، کوشش و ممارست در عامل بودن به آنها و آموزش صحیح آنها به فرزندانمان بتوانیم آنچنان که شایسته و بایسته و زیبنده یک مسلمان و یک انسان صالح است سخن گفته، با کلام شیوا و خردمندانه، عالمانه و حکیمانه خود، رضایت الهی را در این زمینه کسب کرده و اقتدار و عظمت مسلمین را بیش از پیش در منظر جهانیان به تصویر بکشیم.

زینب مجلسی راد