راه دشوار زنان به سوی فضا

دلایل تعلل آمریکا در اعزام فضانوردان زن از نگاه «مارگارت رها سدون», فضانورد سابق ناسا

مسیر ورود به فضا برای زنان دشوارتر از مردان بود. اگرچه روس‌ها به سرعت «والنتینا ترشکوا» را به مدار زمین فرستادند، اما در آمریکا این مسیر چندان ساده نبود. در ایالات متحده و در ابتدای برنامه فضایی این کشور، برنامه فضایی عمدتا برنامه‌ای مردانه تلقی می‌شد و مخالفت‌های جدی‌ای درباره حضور زنان در فضا وجود داشت. در سال ۱۹۵۹ «جری کوب» به عنوان نخستین زن آمریکایی برای ورود به برنامه فضایی این کشور انتخاب شد. او در برنامه «مرکوری» حضور داشت و پس از آنکه موفق شد آزمون‌های دشوار فضایی را سپری کند، مامور شد تا به انتخاب نخستین گروه از فضانوردان زن این کشور کمک کند. در نهایت او و ۱۲زن دیگر در برنامه‌ای که به «مرکوری-۱۳» معروف شد دوره‌های آموزشی و آزمون‌های دشوار فضانوردی را سپری کردند. اما موفقیت درخشان این گروه باعث نشد تا آنها بتوانند قدم به فضا بگذارند.

ناسا تصمیم گرفت که فضانوردی را شغلی مردانه در نظر بگیرد و به همین دلیل این افراد به عنوان فضانورد انتخاب نشدند. این موضوع بحث‌ها و مناظره‌های زیادی را برانگیخت و در اثر تلاش‌های این افراد در نهایت کنگره آمریکا در سال ۱۹۶۲ جلسه استماعی را برگزار کرد تا نظرات و دیدگاه‌های مختلف را در این باره بشنود تا شاید در سیاست ناسا تغییری اعمال شود. سخنرانی‌ها و ارایه نظرات زنان آموزش‌دیده و حامیان حضور زنان در فضا در این جلسات استماع، موثر واقع نشد و این کمیته کنگره آمریکا، نظر ناسا بر عدم تایید حضور فضانوردان زن در برنامه فضایی این کشور را تایید کرد. سرانجام در سال ۱۹۷۸ بود که ناسا سیاست خود را تغییر داد. در این سال نخستین گروه فضانوردان زن از سوی ناسا انتخاب شدند. «کاترین سولیوان»، «سالی راید»، «جودیت رزنیک»، «آنا فیشر» و «شنون لوسید»، نخستین گروه زنان فضانورد آمریکایی بودند که وارد برنامه ناسا شدند. در نهایت «سالی راید» در سال ۱۹۸۳ موفق شد با پرواز به مدار زمین درهای فضا را به روی زنان آمریکایی باز کند.

از آن زمان تاکنون حضور زنان در عرصه فضا تغییر چشمگیری داشته است و آنها نه‌تنها در نقش فضانورد که در بخش کنترل ماموریت نیز روز به روز جایگاه‌های بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند. در سال ۱۹۹۸ و در جریان ماموریت شاتل فضایی STS-۹۵ بیش از دو سوم ماموران اتاق کنترل ماموریت، را زنان تشکیل می‌دادند. اوج این موفقیت را در جریان ماموریت بازگشت به فضای ناسا پس از سقوط شاتل فضایی کلمبیا می‌توان دید. در آن زمان و در هنگامی که ماموریت بازگشت به مدار پس از تعلیقی چند ساله بسیار مهم و حیاتی به شمار می‌رفت، ناسا «آیلین کالینز» را به عنوان فرمانده این ماموریت مهم انتخاب کرد تا شاتل‌ها را بار دیگر به فضا رهبری کند. اینک راه زنان به فضا هموارتر از گذشته است، اگرچه حضور انسان در فضا در آینده هنوز با چالش‌های بسیاری مواجه است.

دکتر «مارگارت رها سدون» یکی از نخستین فضانوردان زن آمریکایی است. او در سال ۱۹۴۷ در ایالت تنسی به دنیا آمده بود و زمانی که نخستین ماهواره و انسان به فضا رفتند آنقدر بزرگ بود که اهمیت این رویداد را درک کند و از همان زمان رویای سفر به فضا را در سر داشت. وی در گفت‌وگویی که چندی پیش با او داشتم درباره دیدگاهش درباره سفر به فضا گفت: «از نظر من معنی نهفته در دل اکتشافات فضا تلاش انسان برای توسعه دانش بشری به فراسوی مرزهایی است که اینجا روی زمین دسترسی به آن برای ما ممکن است.

فکر می‌کنم همه اشکال اکتشافات فضایی در این قالب جای می‌گیرند؛ چه رصدهایی که از سیاره خودمان انجام می‌دهیم، چه کاوشگر‌های روباتیکی که به گوشه و کنار منظومه شمسی می‌فرستیم و چه سفرهای سرنشین‌دار فضایی. همه اینها بخش‌های به هم پیوسته‌ از اکتشافاتی است که همیشه بخشی از طبیعت انسان را تشکیل می‌داده است. ما می‌کوشیم به مدد کنجکاوی ذاتی که داریم به درکی از نادانسته‌ها دست پیدا کنیم و برای رسیدن به این منظور تمام تلاش خود را انجام می‌دهیم تا با کمک روش‌های مهندسی و علمی‌ روبه‌رشدمان این خواسته‌ها را امکان‌پذیر کنیم. البته از جنبه شخصی و برای من جذاب‌ترین بخش سفر به فضا این بود که می‌دیدم چگونه انسان‌ها می‌توانند از لحاظ روانی و فیزیکی خود را با شرایط دشوار این سفرها تطبیق دهند تا بتوانند سفری امن‌تر و لذت‌‌بخش‌تر را در کنار یکدیگر تجربه کنند.»

دکتر «سدون» که در رشته پزشکی تحصیل کرده، و در سال ۱۹۷۸ توانست وارد برنامه فضایی ناسا شود و در رده اولین گروه زنان پذیرفته‌شده، در این برنامه در کنار «سالی راید» و چهار زن دیگر قرار بگیرد، درباره روندی که برای ورود به برنامه فضایی طی کرده است، می‌گوید: «زمانی که من نوجوان بودم، تنها خلبانان مرد اجازه ورود به برنامه‌های فضایی را داشتند و شانسی برای زنان در این خصوص وجود نداشت، اما همان‌طور که برنامه‌های فضایی به‌سرعت پیشرفت می‌کرد و در عین حال درهای بیشتری در بازار کار به روی زنان باز می‌شد، دانستم روزی فرامی‌رسد که آنها نیازمند پزشکانی خواهند شد که خدمات پزشکی را در فضا ارایه دهند و ناچارند از زنان نیز بخواهند تا عضو گروه فضایی آنان شوند. این یکی از دلایلی بود که باعث شد تا من راه تحصیلات پزشکی را در پیش بگیرم و پزشک شوم. در کنار آن من دوره‌های پرواز را نیز پشت سر گذاشتم.

زمانی که دوره آموزشی خود به عنوان جراح را پشت‌سر گذاشتم، متوجه شدم ناسا به دنبال دانشمندانی برای همکاری در پروژه شاتل‌های فضایی است و برای نخستین‌بار از آغاز برنامه‌های فضایی خود آماده است تا زنان را نیز در برنامه آموزشی فضانوردان بپذیرد. یکی از فلاسفه روم باستان به نام «سنکا» زمانی گفته بود: شانس در جایی بروز پیدا می‌کند که فرصت‌ها به ملاقات آمادگی‌های افراد بروند، من هم آدم بسیار خوش‌شانسی بودم که اعتبار و مشخصات لازم برای ثبت‌نام در این برنامه را داشتم تا به عنوان اولین گروه منتخب فضانوردان برای برنامه شاتل‌های فضایی انتخاب شوم. در این گروه شش‌زن نیز حضور داشتند و به این ترتیب من وارد برنامه‌های فضایی شدم.»

او سه‌بار و با شاتل‌های فضایی دیسکاوری و کلمبیا به فضا سفر و در مجموع بیش از ۳۰روز را در آنجا سپری کرده است. او درباره مسیری که زنان آمریکایی برای ورود به فضا سپری کردند، می‌گوید: «من برای همیشه مدیون و سپاسگزار زنانی خواهم ماند که از ابتدا از ناسا و دولت می‌خواستند اجازه دهند زنان نیز به فضا سفر کنند. در آغاز برنامه‌های فضایی، تنها خلبانانی که وظیفه آزمایش هواپیماها را به عهده داشتند و به آنان خلبانان آزمونگر گفته می‌شد، اجازه ورود به برنامه‌های فضایی را داشتند و زنان نیز اجازه نداشتند خلبان آزمونگر شوند. وقتی در نیمه دهه ۶۰ دانشمندان نیز به برنامه‌های فضایی راه یافتند، بار دیگر زنان شجاع، از دولت پرسیدند که چرا به زنان دانشمند اجازه ورود به این برنامه‌های فضایی را نمی‌دهد. از آن پس بود که زنان بیشتر آموزش‌های هوایی و علمی‌ را دنبال کردند. فشارها و تلاش‌های زنان باعث شد تا آنها هرچه بیشتر فرصت کسب شغل‌های مختلف در صورت داشتن صلاحیت برابر با مردان را به دست آورند. سرانجام آنقدر این تلاش‌ها ادامه داشت که دیگر بهانه‌ای برای دولت و ناسا باقی نماند که برنامه فضایی را مختص مردان بداند و بتواند زنان را از آن دور کند و سرانجام در سال ۱۹۷۷ ناسا مجبور شد درهای خود را روی زنان آزموده و توانا برای مشارکت در برنامه‌های فضایی باز کند.»

پوریا ناظمی

روزنامه‌نگار علمی