فرسایش خاک و اثرات مخرب آن

یکی ازعواملی که درکشاورزی بسیارمورد توجه قرارمی گیرد وعامل اصلی نابودی بسیاری از زمینهای خاصلخیز کشاورزی و تبدیل آن به مکانهای غیرقابل کشت می باشد پدیده فرسایش خاک است. …

یکی ازعواملی که درکشاورزی بسیارمورد توجه قرارمی گیرد وعامل اصلی نابودی بسیاری از زمینهای خاصلخیز کشاورزی و تبدیل آن به مکانهای غیرقابل کشت می باشد پدیده فرسایش خاک است.

فرسایش خاک ازجمله نگرانی های عمده زیست محیطی قرن حاضر است. برپایه برآوردهای انجام شده براثرفرسایش خاک سالیانه چندین میلیون هکتارازاراضی کشاورزی جهان بکام نابودی کشیده می شود. برپایه همین برآورد پیش بینی می شودکه تاسال ۲۰۱۰ میلادی یک سوم تا یک پنجم اراضی کشاورزی براثرفرسایش خاک عقیم وغیراستفاده شوند.

فعل وانفعالات فرسایش خاک وجایگزینی تپه های شنی بجای بسترهای حاصلخیزخاک تاسف انگیزاست واین فرآیند باعث مهاجرت هزاران نفراز روستائیان به سمت شهرها می گردد.

یکی ازاساسی ترین مسائلی که باعث فرسایش خاک درایران وجهان شده است مسئله سیلابها است.

جنگلها طی قرنهای طولانی موجب پایداری خاک و ذخیره سازی آب و رونق فعالیتهای گوناگون کشاورزی بوده اند،ولی به مرور و با ازمیان رفتن تدریجی جنگلها وپوششهای گیاهی دراین بهشت سرسبز خداوندی ،جاری شدن سیلاب متداول شده است.

هنگامیکه پوشش جنگلی براثرقطع بی رویه حالت مناسب وتراکمی خود را ازدست می دهد .خاک آن منطقه به علت کمبود شاخ و برگ وفاصله ایجاد شده بین آنها دربرابر بارانهای شدید و رگبارهای تند بی دفاع مانده ومقاومت خودرا ازدست می دهد و با کمترین بارش تند،مرگبارترین سیلابها را بوجود می آورد.

با ازبین رفتن پوشش گیاهی ،بارانهایی که برسطح خاک می بارد علاوه برشستن خاک وتبدیل شدن به روان آب توانایی نفوذ به داخل زمین را ازدست می دهد.

پیامد بوجود آمدن روان آب وعدم نفوذ آب درخاک،پائین رفتن سفره های آب زیرزمینی است که اصلی ترین منبع آبیاری گیاهان درمناطق خشک است. به مرور زمان آنقدر آب وخاک وجود نخواهد داشت که یک کشاورزبتواند مایحتاج روزانه خود را به دست آورد. ازاین رو پدیده مهاجرت به شهرها شدت بیشتری خواهد گرفت که پیامدهای خاص خود را به دنبال خواهد داشت.

متاسفانه درکشور ما پدیده تخریب جنگلها روند سریعی را درپیش گرفته است. عریانی بیش ازحد دامنه شمالی کوههای البرز که درروزگاری نه چندان دورپوشیده ازجنگل و بیشه بوده است اکنون به خاطربی توجهی ما انسانها درمعرض نابودی کامل قرارگرفته وفرسایش خاک،تراکم حرارتی ناشی ازتغییرات جوی ،کاهش رطوبت وازهمه مهمتر تقلیل ونابودی پوشش گیاهی(به علت قطع بی رویه وعدم کاشت همزمان درخت) ازپیامدهای نامطلوب این بی رحمی انسان نسبت به طبیعت اطراف خود است.

شرایط اقلیمی و وضع کنونی زمین شناسی به گونه ای است که آن را به صورت یک کشور مستعد به فرسایش خاک درآورده است. ولی حقیقت آن است که میزان فرسایش خاک درایران بیش ازمقدار مورد نظر می باشد .آمارنشان می دهد که تلفات خاک در اثر فرسایش در مملکت ما چندین برابر بیش از میانگین آن درکشورهای آفریقایی واروپایی است.

به عقیده عموم کارشناسان مهمترین علت فرسایش خاک عوامل انسانی است.افزایش رشد جمعیت دراین دوران با نرخ سرسام آور, نیازهای اقتصادی زیادی به دنبال داشته است و درنتیجه جمعیت نیاز به مکانی برای زندگی دارند وافراد سودجو از این مورد استفاده کرده و به تخریب جنگلها می پردازند.

برمبنای دلایل فوق انسان ازطریق افزایش تعداد دام درسطح مراتع وتخریب غیرقانونی جنگل ها ،عدم کاربری صحیح اراضی کشاورزی ،استفاده نادرست ازمنابع آبی و گاهی ازطریق احداث خطوط جاده ای وبهره برداری غلط ازمعادن و... ،فرسایش خاک را ازحالت طبیعی ومعمول خود خارج ساخته و بر آن دامن زده است.

با نیم نگاهی به تاریخچه کشاورزی کشورهای توسعه یافته،می توان دریافت که این کشورها دارای برنامه ریزی صحیح دربخش کشاورزی بوده وکمبود بودجه بخش صنعت خویش را ازدرآمدهای بخش کشاورزی تامین می کنند. کشورهایی مانند فرانسه یا ژاپن ازاین راه علاوه برخودکفایی دربخش کشاورزی دارای صنعتی توسعه یافته نیزهستند.

گفتنی است کشورهند درسال ۱۹۷۵ دارای فرسایش خاکی درحدود۵میلیاردتن خاک درسال بوده است وبا حمایت ماهاتما گاندی درسال ۱۹۸۵ موفق به تأسیس دفترملی عمران اراضی هند شدکه هدفش به زیرکشت بردن سالانه ۵میلیون هکتارازاراضی بایر این کشور وتبدیل آن به اراضی کشاورزی بود.

این روند شامل گسترش زمینهای کشاورزی وگسترش مناطق جنگلی بودکه تا حد بسیار زیادی مانع از افزایش میزان فرسایش خاک در آن کشورگردید.