نبرد نابرابر

گمان می شود كه یوز طی دوره میوسن ۲۶ تا ۵ ۷ میلیون سال پیش از آفریقا منشأ گرفته و كمی پس از آن به آسیا مهاجرت كرده باشد در همین دوره بود كه غزال نیز تكامل یافت

دیرین شناسی یوز

گمان می شود كه یوز طی دوره میوسن (۲۶ تا ۵/۷ میلیون سال پیش) از آفریقا منشأ گرفته و كمی پس از آن به آسیا مهاجرت كرده باشد. در همین دوره بود كه غزال نیز تكامل یافت. یوز حقیقی طی دوره پلیوسن (۵/۷ تا ۷۵/۳ میلیون سال پیش) در قالب گونه Acinonyx pardinensis ظاهر شد. این گونه كه گاه با نام ابریوز از آن یاد می شود خیلی بزرگتر از یوزهای امروزی بود و وزنش تا ۹۰ كیلوگرم (معادل یك شیر ماده امروزی) می رسید. بقایای سنگواره ای ابریوز در اروپا، هند و چین یافته شده است. یوزی جدیدتر اما اندكی كوچكتر به نام intermedius.Aدر اواسط دوره پلئیستوسن (۸/۳ تا ۹/۱ میلیون سال پیش) تكامل و تا چین انتشار یافت. یوزهای امروزی jubatus .A در پایان عصر یخبندان در شرق آسیا منقرض شدند و میدان را برای دیگر گربه سانان شكارچی خالی كردند. در آفریقا قدیمی ترین سنگواره یوز از منطقه ای به نام الدووای گورج در تانزانیا به دست آمده و به اوایل دوره پلئیستوسن بازمی گردد. گفته می شود سریع ترین جانور روی زمین نه یوز كنونی بلكه ابریوز بوده است.احداث بزرگراه ها، معادن، راه آهن، خشكسالی، چرای بیش از حد دام، شكار بی رویه، كمبود طعمه یوز و تكه تكه شدن زیستگاه ها در حال حاضر بزرگترین خطراتی است كه بقای نسل این جانور را در هاله ای از ابهام قرارداده و تداوم این روند می تواند برای همیشه این جانور را از عرصه حیات پاك كند. در عین حال به رغم تمامی دخل و تصرفات صورت گرفته و تخریب های پیش گفته، خبر می رسد كه سایت انرژی اتمی در بخش هایی از منطقه دره انجیر در شرف احداث است و با احداث بزرگراه به منظور اتصال كرمان به یزد دره انجیر عملاً دو نیم می شود.مولایی مسئول پناهگاه حیات وحش دره انجیر می گوید: دره انجیر فقط ۱۱۵۰ راس كل و بز و قوچ و میش و ۵۰ راس جبیر دارد و نسل آهو در این منطقه به طور كل از بین رفته است. تلاش زیادی برای احداث آب انبار و جمع آوری آب در پشت سدها به منظور تقویت چشمه های آب در دره انجیر و خشكسالی و چرای دام پوشش گیاهی را تا حد زیادی نابود كرده ایم. از این رو فقط امسال ۲۰ تن علوفه در ۱۰ منطقه نزدیك آبشخورها توزیع كردیم. با این حال تهدید زیاد است. معدن سنگ آهن چادرملو افراد زیادی را به داخل منطقه دره انجیر كشانده و روزانه ۲۰۰ دستگاه ماشین از این نقطه عبور می كند. در عین حال انفجارهای معدن هم تا حدی امنیت را سلب كرده. جاده یزد- طبس هم از دل منطقه عبور می كند كه خود یك تهدید است. وی می افزاید: سایت انرژی اتمی هم قرار است دستگاه های آب شیرین كن خود را در منطقه فعال كند و معادن مدنظر آنها هم به زودی قرار است با توافقات بین دو سازمان فعال شود. اكبر همدانیان معاون فعلی پروژه حفاظت از یوزپلنگ نیز در ادامه می افزاید: تكه تكه شدن زیستگاه های یوز باعث قطع ارتباطات بیولوژیك و ارتباطات جفتگیری بین جمعیت ها می شود، از طرف دیگر نور ماشین ها و سروصدا حیوانات را آزار می دهد و امنیت را سلب می كند به طوری كه موارد متعددی از تلفات آهو و حتی یوز در همین جاده ها داشتیم. به همین منظور باید كریدورهای زیستی را با احداث پل های روگذر و زیرگذر برای تردد حیوانات تعبیه كرد. وی می افزاید: الان بحث معادن را داریم. ما نمی توانیم با تاسیسات انرژی اتمی یا سنگ آهن چادرملو در دره انجیر، زغال سنگ طبس و «مزینو» در نای بندان مخالفت كنیم اگر تاسیسات تولید انرژی از زغال سنگ در طبس نیز ایجاد شود باز یك بخش وسیعی از منطقه از بین می رود. به طوری كه یكی از یوزپلنگ ها در همین كندوكاوهای معدن، ۳- ۲ سال قبل در نای بندان افتاد و فك صورتش داغان شد. همدانیان خاطرنشان ساخت: فعالیت انرژی اتمی در دره انجیر فعلاً در حد اكتشاف است و ما هم مخالفت می كنیم اما بعد از یك مدتی مكاتباتی بین مسئولان دو سازمان انجام می شود و به هر حال یك سری مسائل مملكتی به میان می آید كه دیگر به ما ارتباط پیدا نمی كند و متاسفانه یك بخش قابل توجهی از فعالیت سایت اتمی در منطقه امن دره انجیر است.

• بحران غذایی یوز جدی است

براساس آخرین برآوردها جمعیتی بالغ بر ۶۰ قلاده یوز در كشور موجود است كه هر كدام از این یوزها در بدترین شرایط هم نیازمند یك طعمه در هفته هستند. حال با احتساب هر ماه ۴ هفته و در هر سال ۵۲ هفته می توان نتیجه گرفت كه همین تعداد محدود یوز باقیمانده برای بقای خود در یكسال نیازمند ۳۲۲۰ راس طعمه است و این طعمه چیزی نیست جز قوچ و میش، كل و بز، آهو و جبیر و حتی خرگوش. حال برای اینكه این تعداد جانور گیاهخوار در یك سال توسط این یوزها شكار شود باید جمعیت قابل توجهی از وحوش در منطقه موجود باشد كه حداقل ۲۰ تا ۲۵ درصد آن به تغذیه یوزها برسد. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت در ۵ زیستگاه معرفی شده یوز می بایست جمعیتی بالغ بر ۱۳ هزار راس از انواع شكار در این مناطق موجود باشد. اما آیا به راستی این تعداد خوراك در زیستگاه های یوز وجود دارد تا با تغذیه از آنها بتواند به حیات خود ادامه دهد؟ هوشنگ ضیایی می گوید: مطالعات صورت گرفته نشان می دهد رژیم غذایی یوز در ایران به سمت خرگوش ها تغییر یافته است حتی در مناطقی كه به قدر مكفی شكار موجود است دیده شده یوز از خرگوش هم تغذیه كرده است و در نمونه های مدفوع (سرگین) یوز موی خرگوش یافت شده كه این موضوع را به اثبات می رساند.» با این حال تخریب زیستگاه ها، خشكسالی، فقر پوشش گیاهی، شكار بی رویه و چرای دام جمعیت طعمه های یوز را به شدت كاهش داده است و از همه مهمتر اینكه یوز در این سفره محقرانه باز هم تنها نیست و در برخی مناطق مثل میاندشت، توران و بافق رقبایی چون پلنگ و كفتار و گرگ را در كنار خود دارد كه امكان تغذیه را برای او دشوارتر كرده است.با این حال در حالی كه كارشناسان مسئول در پروژه حفاظت از یوزپلنگ به شدت به فقر طعمه های یوز در زیستگاه ها اشاره می كنند حال این پرسش به ذهن می آید كه با این فقر حیات وحش و شكار در مناطق پس چرا سازمان اقدام به صدور مجوزهای ویژه و عادی شكار برای شكارچیان داخلی و خارجی می كند. با گذشت ۵/۱ سال از اجرای پروژه یوز، سازمان محیط زیست در منطقه حفاظت شده بافق كه یكی از سایت های حفاظتی پروژه بود اقدام به صدور مجوز شكار ویژه كرد اما شكارچی خارجی كه برای شكار به منطقه آمده بود با مشاهده یك قلاده یوز و دو توله اقدام به تهیه عكس و فیلم از آنها می كند و نهایتاً از شكار منصرف می شود!!

---