تاریخ حجاب

استفاده از پوشش و لباسی كه نیمی از بدن یا تمام آن را بپوشاند قدمتی طولانی دارد به خصوص در سواحل مدیترانه و خاور میانه در منطقه بین النهرین قدمت این سنت به دومین هزاره قبل از میلاد و شاید قبل از آن باز می گردد دلایل بسیار ضعیفی موجود است كه زنان پیش از هزاره دوم قبل از میلاد نیز پوشش داشتند اما نقوشی بسیار كمی از این زنان باقی مانده كه آنها را در اندرونی خانه یا قصر نشان میدهد

مقاله مذكور به تاریخ حجاب در مكانها و زمانهای مختلف می پردازد . در این قسمت به حجاب در سرزمین بین النهرین و یونان می پردازیم و در مقاله های آتی به تاریخ حجاب در میان رومیان و شبه جزیره عربستان خواهیم پرداخت .

●تاریخ حجاب به چه زمانی بر می گردد ؟

چه كسی نخستین بار از روبنده استفاده كرد ؟ پاسخ دادن به این سوالات ممكن نیست زیرا پوشش و حجاب در اشكال گوناگون قدمتی دارد و دست یابی به اطلاعاتی در خصوص آن دشوار است . با این حال آنچه از منابع در دسترس بر می آید . بالاپوش و لفافی كه تمام بدن را بپوشند قدیمی ترین شكل حجاب است .

با آنكه لفافی با عنوان حجاب ، اساساً پارچه ای چهار گوش یا سه گوش است كه پوشش ظاهری بدن را تشكیل می دهد اما شكل های گوناگونی دارد چنانچه می بینیم شكل استفاده از حجاب در سواحل شرقی مدیترانه با آنچه در آفریقای شمالی وجود دارد متفاوت است .

●بین النهرین

استفاده از پوشش و لباسی كه نیمی از بدن یا تمام آن را بپوشاند قدمتی طولانی دارد به خصوص در سواحل مدیترانه و خاور میانه . در منطقه بین النهرین قدمت این سنت به دومین هزاره قبل از میلاد و شاید قبل از آن باز می گردد .دلایل بسیار ضعیفی موجود است كه زنان پیش از هزاره دوم قبل از میلاد نیز پوشش داشتند اما نقوشی بسیار كمی از این زنان باقی مانده كه آنها را در اندرونی خانه یا قصر نشان میدهد .

تنها یك نمونه از نقش زنی در عراق راجع به هزاره چهارم قبل از میلاد پیدا شده كه با تكه پارچه كوچكی سرش را پوشانده است . نقش این الهه یا ملكه بر روی گلدانی از مرمر سفید كنده شده است .به نظر می رسد كه او پارچه كوتاهی را از زیر تاج بر سرگذاشته اما معمولاً نقشهایی كه از این دوره زمانی از زنان به جای مانده آنها را بدون پوشش و یا با نواری ساده و باریك بر سر نشان می دهد تقریباً از سال ۱۸۰۰ قبل از میلاد شواهدی وجود دارد كه در این منطقه زنان به روش های گوناگونی خود را می پوشاندند . زنان قابل احترام همسران واهل حرمسرا حجاب داشتند . در حالی كه زنان برده موهای خود را نمی پوشاندند .

این اطلاعات از مجموعه نامه های سلطنتی در سال های بین ۱۷۴۵ تا ۱۷۹۰ قبل از میلاد از منطقه ای كه اكنون سر حد عراق و سوریه به شمار می آید به دست آمده است . در یكی از نامه های به دست آمده از این منطقه پادشاه زیمری لیم به یكی از همسران خود در باره سرنوشت برخی از اسیران مونث می نویسد :

از بین ۳۰ زن اسیر ، آنهایی را كه مفتون كننده ترند انتخاب كن آنهایی كه از نوك انگشت پا تا موی سرشان هیچ نقصی نداشته باشد آنها را به جامه دار بسپار تا آنان را حجاب بپوشاند .

در نامه بعدی به همسرش می نویسد :

از بین این غنایم ، دخترانی با حجاب را بر می گزینم و به سوی تو می فرستم .

در زمان آشوریان زنان شوهر دار ، زنان دربار آشوری و اساساً زنان بزرگ دربار از همان بدو تولد پوشش داشتند . اهل حرمسرا و ندیمان نیز به هنگام همراهی بانوان خود ، موظف به داشتن پوشش بودند. از سوی دیگر ، پوشش و حجاب برای زنان بدكاره و یازنان برده گناهی قابل مجازات بود . اگر زنان بدكاره چنین گناهی را مرتكب می شدند و لباسی پوشیده چون زنان اصیل به تن می كردند ، پنجاه ضربه شلاق می خوردند و قیر به سرو رویشان می پاشیدند . بردگان نیز شلاق می خوردند اما به جای اینكه قیر به سرو رویشان بپاشند لباس از تنشان می كندند و گوش هایشان را می بریدند .

▪آنچه از قانون آشوریان به دست آمده به شرح زیر است :

هر كس كه بدكاره ای را در حجاب ببیند ،‌باید او را دستگیر كند و او را به ماموران تحویل دهد كسی حق ندارد زیور آلاتش را بگیرد اما مردی كه او را توقیف كرده باید البسه اش را از تنش خارج كند باید پنجاه ضربه شلاق بخورد و بر سرش نیز قیر پاشیده شود چنانچه مردی زن بدكاره با حجابی را ببیند و او را تحویل ندهد خود باید مجازات شود و پنجاه ضربه شلاق بخورد باید گوش هایش را سوراخ و طنابی از آنها رد كنند و در پشتش گره بزنند ویك ماه او را وادار كنند برای دیگری كار كند .

همه زنان در صورت تاهل در خیابان ها و در مجامع عام باید موهایشان را بپوشانند بانوان دربار از هنگام تولد به داشتن حجاب ملزم هستند و كنیزكان آنها به هنگام همراهی بانوان باید حفظ حجاب كنند .

اگر مردی كنیزش را به ازدواج خود درآورد . آن كنیز از زنان شوهر دار محسوب می شود و باید حفظ حجاب كند .

كسی كه ازدواج نكرده باشد حتماً باید بی حجاب در میان مردم حاضر شود .

اگر مردی بخواهد حق حجاب به كنیزش بدهد باید پنج یا شش تن از همسایگانش را فراخواند و قبل از آمدن آنها كنیز باید خود را بپوشاند . سپس مرد در جمع همسایگان باید بگوید او همسر من است بنابر این او همسرش خواهد شد .

در كتیبه های قدیمی نیز مطلبی در باره زنان بلند مرتبه بابلی وجود دارد كه به نیمه اول هزاره قبل از میلاد مسیح بر می گردد . در این كتیبه ها فرمانهایی است كه برای انتقام از بابلیان صادر شده است . زنان بابلی ملزم به اجرای كارهای پست هستند باید حجابشان را از سر بدارند و پاهایشان را برهنه كنند .

ای دختر باكره بابل فرود آی و بر خاك نشین . بی هیچ تخت و سریری

ای دختر كلده

دیگر تو را نازك و لطیف نمی خوانند . سنگ های سنگین را بر شانه بگذار حجابت را از تن در آر ردایت رابركن پاهایت را برهنه كن .

نوع پوشش در آن زمان را می توان بر دو نقش برجسته به دست آمده از بین النهرین مشاهده كرد این دو نقش برجسته اكنون در موزه بریتانیای لندن موجود است .

یكی از این نقشها گروهی از زنان و دختران را درحال ترك شهر مصیبت زده لاچیش نشان می دهد كتیبه دوم گروهی كاز زنان رامشخص میكند كه با هم صحبت می كنند . این كتیبه ها از سال های ۶۸۱ – ۷۰۴ قبل از میلاد به دست آمده است .

در نقش برجسته ها زنان بالاپوش هایی بلند بر تن دارند و پوششی نرم و آزاد بر سر و پیشانیشان دیده می شود . در بالاپوش هایی كه بر تن زنان گروه دوم است . حاشیه ای به چشم می خورد كه از استفاده نوعی دستمال گردن حكایت می كند .قرن چهارم قبل از میلاد – اگزنوفون ظاهر همسر ابراداتوس سوزا را هنگامی كه سیروس شاه هخامنشی او را اسیر كرد توصیف می كند .

و زمانی كه ما طبق دستور مافوقمان به خیمه آنها رفتیم در ابتدا نمی توانستیم او را از دیگران تشخیص دهیم او بر صدر مجلس نشسته بود و كنیزانش بر گردش حلقه زده بودند و لباسی مانندخدمتكارانش پوشیده بود هنگامیكه به آنها نظر دوختیم همه آرزو داشتیم بدانیم كه بانوی مجلس كیست . در همان نگاه اول شناخت بانو در بین دیگران بسیار واضح بود زیرا حجاب داشت و بر زمین سجده كرده بود .

او هم به سبب مقام و منزلت هم به موجب نجابت و لطف در میان آنان می درخشید علاوه بر این بسیار متواضع و فروتن بود .

یونانیان حجاب زنان را با واژه كالوما توصیف كرده اند . كه هم به معنای پوشش سر است وهم به طور كلی معنای حجاب را تداعی می كند . این توضیحات مبهم هستند اما می توان این چنین تفسیر كردكه در البسه ملكه بالاپوش و روبنده وجود داشته است . چنانچه اگزنوفون نوشته است وقتی ملكه را نزد سیروس بردند . او البسه ظاهری خود را از سر تا پا بركند و با صدای بلند گریست . خدمتكارانش نیز به صدایی بلند گریستند و سپس ما چهره آنان ، گردن و بازوانشان را دیدیم .

و با بردگان یا مردان آزاد اما بدون منزلت ازدواج كرده اند در این میان خواهرانی پرهیزگار كه از اصالت خانوادگی برخوردار بودند مصمم شدند – چون مردی از خاندانشان باقی نمانده بود به عقد كسی در نیایند آنها وقتی به اجبار با دادرسان و یا سایر دولتمندان روبه رو می شدند جامه ای در بر می كردند كه صورت و بدنشان راكاملاً می پوشاند سایر زنانی كه ازدواج كرده بودند . از این سنت پیروی كردند و این موضوع از توصیف پلوتارش مشخص می شود زیرا او از پوشاندن بخشی از صورت به عنوان یك سنت بین تمام زنان سخن گفته است .

یكی از قدیمی ترین نقشهای به دست آمده از این زنان كه كاملاً خود را پوشانده اند . می توان بر روی یك كوزه باقیمانده از قرن پنجم قبل از میلاد مشاهده كرد نقش گروهی شش نفره از زنان بر روی این كوزه قرار دارد كه پنج نفر آنها در حال رقص هستند و ششمین نفرشان فلوت می نوازد همه رقاصان پارچه ای به دور خود پیچیده اند به طوری كه تمام بدن سرو صورتشان را پوشانده است و تنها چشم و پیشانی آنها قابل رویت است .

مجسمه ای كوچك از بوئتیا در خاك یونان به دست آمده كه او نیز تمام بدنش را پوشانده به طوری كه تنها چشم و بخشی كوچكی از بینی اش مشخص است . نوع پوشش این مجسمه به توصیف هراكلید نویسنده یونانی در سال ۲۵۰ قبل از میلاد شباهت بسیار دارد او می نویسد :

جامه آنها به گونه ای است كه سرشان را نیز می پوشاند و تمام صورتشان را مانند نقابی در بر می گیرد . تنها چشمهایشان در این میان می درخشد . دیگر قسمتهای صورت به وسیله ردایی پوشیده شده است . همه آنها جامه هایی كاملاً سفید می پوشند . موهایشان زرد است و آنها را بر بالای سرشان می بندند .

●.... حجاب در نزد رومیان

در طول دوره جمهوری اول روم ، زنان پوششی بر سر نداشتند تعداد بی شماری مجسمه و نیم تنه از زنان این دوره بر جای مانده است .

در دوران اگوستوس بین سالهای ۶۳ قبل از میلاد و ۱۴ بعد از میلاد پوشش دیگری برلباس زنان افزوده شد . چندین قرن بعد پوشش سر استفاده از ردای بلند در میان بانوان روم نمودی طبیعی پیدا كرد ، بنابراین در نیمه اول هزاره بعد از میلاد حجاب سرو جامه بلند در میان زنان شمال آفریقا و سواحل شرقی مدیترانه نیز گسترش یافت .

در طول دوران حكومت رومیان ، مردمان آفریقای شمالی نوشته اند كه چرا به این شیوه متمایز لباس می پوشند . منابع قدیمی نشان می دهد كه مردم این ناحیه بربر بوده اند ، زیرا لباسی از پوست حیوانات بر تن می كردند و یا این پوست را بر روی شانه اشان می انداختند . از نظر نویسندگان رومی یكی از متداول ترین شیوه های پوشیدن لباس در آقریقای شمالی برگرفته از لباس رومیان البته بدون كمربند است . شكل دیگر پوشش در این ناحیه ، قبل از اسلام كه توسط نویسندگان یونان و روم توصیف شده است ، پارچه بزرگی است كه به منزله ردایی تمام بدن را می پوشاند . این جامه را هم مردان و هم زنان می پوشیدند ، اما به گونه ای متفاوت .

اطلاعات بیشتری هم به صورت نوشتاری و هم عینی از شكل پوشیدن لباس در مناطق شرقی امپراتوری روم وجود دارد . یكی از مهمترین منابع این اطلاعات درباره شكل پوشش در این ناحیه از پالمیرا سوریه كنونی به دست آمده است . تندیسها و تندیسكهای بی شماری كه در این ناحیه مدفون شده بود ، اكنون به دست آمده است . این مجسمه ها بغرنج و پیچیده تصویری از نوع پوشش زنان و مردان را نشان می دهد . آنچه از این منابع به دست آمده ، نشان می دهد كه زنان خود را می پوشاندند و بعضی از آنان حتی خود را به سختی در لفاف می پیچیدند .

بحث های متفاوتی درباره این زنان وجود داشته است ، چه آنهایی كه به مسیح ایمان آورده بودند و چه قشرهای دیگر .

نقش برجسته های پالمیرا نخستین گواه حجاب در روم شرقی نیستند . برای مثال مراجع گوناگونی در كتاب مقدس وجود دارد ، كه نشان می دهد زنان مو و صورت خود را می پوشانده اند. یكی از نخستین مراجع در یك وصیت نامه قدیمی پیدا شده است . تصنیفی از میان تصنیف ها ‘ محبوب من ، خود را نظاره كن ، تو زیبایی ‘

زیباییت را ببین

از ورای آن حجاب

چشمهایت فاخته ای را می مانند

و گونه هایت نیز چون نیمه انار از پس آن نمایانند .

همچنین نشانه هایی موجود است كه در طول هزاره اول قبل از میلاد دختران جوان بی حجاب بوده اند . همچنین زنان بعد از ازدواج معمولاً در بین عامه با حجاب بودند. در مطلبی درباره ربه كا ، بعد از ازدواجش می بینیم :

ربه كا به بالا نگریست وقتی اسحاق را دید از شتر پایین آمد و به خدمتكار گفت : آن مردی كه آنجا در باغ قدم می زند تا ما ببیند كیست ؟

خدمتكار گفت : او آقای من است . پس ربه كا حجاب برگرفت و خود را پوشاند . بیوه زنان نیز باید به شكلی خاص لباس می پوشیدند كه آنها را از دیگران متمایز سازد . احتمالاً پوشش آنان شامل روبنده نبود . اما از زنان بدكاره انتظار می رفت كه حتی در موقع كارشان حجاب بر تن كنند و كاملاً خود را بپوشانند . چنانچه در داستان تامار می بینیم :

او لباس بیوه زنان را از تن به در آورد و حجاب بر تن كرد و خود را كاملاً در لفاف پیچید وقتی جودا او را دید ، فكر كرد او یك زن بدكاره است چرا كه صورتش را پوشانده بود .

منبع : كتاب برای پاكدامنی

نوشته: ولگسانگ وود

---