وقتی كه آب بالا بیاید

آب سد سیوند كه بالا بیاید, بخشی از تاریخ و تمدن كهن ایران هم زیر آب می رود آب كه بالا بیاید, بیش از هشتاد محوطه باستانی كهن, سكونت گاههای پیش از میلاد مسیح, گورهای سنگی مربوط به فرمانروایان هخامنشی و اشكانی و هفت كیلومتر مرز سنگی دوران اشكانی زیر آب می روند

قرار است آبگیری سد سیوند یك سال دیگر آغاز شود. پس فرصتی به اندازه یك چشم بر هم زدن برای نجات دو سایت جهانی پرسپولیس و پاسارگاد با ۲۵۰۰ سال قدمت وجود دارد.اما بالا آمدن آب، تبعات دیگری هم دارد، چون رطوبت ناشی از شكل گیری یك دریاچه پشت آب های سد و تغییرات موضعی آب و هوا در آن منطقه، روی آثار دشت پاسارگاد و سازه های معماری آن تأثیر می گذارد.

اگر رطوبت هوا زیاد شود...

ساخت سد سیوند در سال ۱۳۷۱ در تنگه بلاغی و روی رودخانه پلوار آغاز شد. این سد در یك صد كیلومتری شمال شیراز و پنجاه كیلومتری تخت جمشید در حال احداث است. سد سیوند در منطقه ای قرار دارد كه فاصله دهانه اصلی آن تا آثار و سازه های اصلی محوطه پاسارگاد حدود ۱۷ كیلومتر و فاصله خط پایان آبگیری دریاچه تا سازه های اصلی و آرامگاه كوروش حدود ۹ كیلومتر است. پیش بینی می شود با آغاز آبگیری سد سیوند، دست كم هشت كیلومتر از تنگه بلاغی همراه با آثار درون آن زیر آب رود. این در حالی است كه در فصل بهار و با آغاز سیلاب های بهاری دشت بلاغی، آثار بیشتری تهدید خواهند شد.

بر اساس نظر كارشناسان، پس از آبگیری سد سیوند تعدادی از تپه های باستانی پیش از تاریخ، كوره های ذوب فلز، غار و سكونت گاههای پیش از تاریخ، دو قبرستان بزرگ مربوط به اشكانیان، چهار كیلومتر سنگ چین شاهی، هفت كیلومتر مرز سنگی مربوط به دوران اشكانی، گورهای سنگی مربوط به دوران فرمانروایان فارس (خرقه داران)، دو قسمت از جوی سنگی و راه شاهی در شرق تنگه بلاغی و شش قسمت از راه شاهی در غرب این تنگه زیر آب خواهند رفت.

اما در این میان مشكل دیگری نیز وجود دارد كه به سست بودن خاك منطقه برمی گردد. بابك كیال مدیر داخلی مجموعه باستانی پاسارگاد و كارشناس مرمت آثار باستانی است. وی عقیده دارد «با توجه به آبرفتی و سست بودن خاك منطقه، حدس زده می شود جمع شدن آب در دریاچه سد باعث افزایش شدید رطوبت هوا در منطقه و بالا آمدن میزان آب سطحی شود. این اتفاق می تواند به پی اصلی كاخ ها و آرامگاه كوروش آسیب برساند.»البته بین برخی از كارشناسان و مسئولان سدساز در ارتباط با این موضوع كه آبگیری سد سیوند به مجموعه پاسارگاد و آرامگاه كوروش آسیب می رساند، اختلاف نظر وجود دارد؛ به طوری كه جلال جامعی مجری پروژه ساخت سد سیوند می گوید به دلیل وجود ۹ كیلومتر فاصله بین آخرین نقطه آبگیری سد سیوند با مجموعه پاسارگاد، آبگیری این سد هیچ تأثیری بر پی سازه های پاسارگاد نخواهد داشت.پاسارگاد ششمین محوطه جهانی ایران است كه طی آخرین جلسه یونسكو كه تیر ماه سال ۱۳۸۱ در چین برگزار شد، به علت دارا بودن شاخصه های فراوان با صد در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. پیش از آن «تخت جمشید »،«چغازنبیل »، «میدان نقش جهان »،«تخت سلیمان »و«ارگ بم»نیز در فهرست جهانی یونسكو ثبت شده بودند كه البته ارگ بم پس از زلزله ویران كننده بم در فهرست میراث در خطر جای گرفت.

بر اساس قوانین مربوط به ثبت یك اثر در فهرست میراث جهانی، هر اثری كه در فهرست جهانی یونسكو جای می گیرد، طبق كنوانسیون میراث طبیعی و تاریخی باید از سوی كشور نگهدارنده اثر، مورد توجه ویژه قرار گیرد و انجام هرگونه اقدامی در به خطر افتادن آن ممنوع است. بین شیراز و اصفهان، پس از تخت جمشید و در دشت مرغاب، كنار سیوند، محوطه باستانی پاسارگاد واقع شده است. محوطه باستانی پاسارگاد، آثار ارزشمند و بی نظیری را درون خود جای داده است. آرامگاه كوروش، كاخ بارعام، كاخ دروازه، كاخ اختصاصی، قبر كمبوجیه و تل تخت را می توان در پاسارگاد مشاهده كرد. پاسارگاد نخستین پایتخت هخامنشیان است كه در سال ۵۵۰ قبل از میلاد مسیح، به دستور كوروش ساخته شده است.با این وجود، سازمان آب منطقه ای فارس و وزارت نیرو امكان هرگونه تعویق در آبگیری سد سیوند را منتفی اعلام كردند. آنها تصمیم گیری در این باره را تنها به دستور مستقیم مقامات عالی رتبه كشور چون هیأت دولت موكول كردند. البته چندی پیش هیأت دولت آیین نامه ای را تصویب كرد كه بر اساس آن همه ارگان ها ملزم به استعلام از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیش از انجام هرگونه عملیات اجرایی در كشور هستند.

محمدحسن طالبیان، مدیر بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد هم خبر اعلام آبگیری سد سیوند را شنیده است. او درباره تبعات ناشی از ایجاد یك دریاچه پس از آبگیری سد به همشهری گفت: آخرین نقطه آبگیری سد سیوند با پاسارگاد چند كیلومتری فاصله دارد. ولی رطوبت ناشی از آبگیری سد ممكن است بر آثار پاسارگاد تأثیر بگذارد. البته در حال حاضر هیچ كس نمی داند كه میزان تأثیر رطوبت بر آثار موجود در پاسارگاد چه اندازه است. این كار باید از طریق دستگاه های تست كننده انجام شود. اگر رطوبت به وجود آمده كم باشد، میزان تأثیر منفی بر آثار نیز كم خواهد بود. در صورتی كه رطوبت زیاد باشد تخریب آثار نیز زیاد خواهد بود. ولی باید بسنجیم كه این تأثیرات در درازمدت چگونه خواهد بود.اما طالبیان، خطرات ناشی از آبگیری سد سیوند در تنگه بلاغی را جدی تر ارزیابی می كند. مدیر بنیاد پارسه- پاسارگارد می گوید:۱۳۰ اثر در تنگه بلاغی موجود است كه باید خیلی سریع این آثار را نجات دهیم. بخشی از آثار تنگه بلاغی باید مستند نگاری شوند. آثاری را می توانیم جابه جا كنیم، در خصوص برخی دیگر از آثار می توانیم از مسئولان آب منطقه ای فارس و وزارت نیرو بخواهیم تا جایی كه مشخص می كنیم آبگیری كنند. قطعاً مسئولان سازمان آب منطقه ای فارس هم همكاری می كنند و به درخواست ما پاسخ مثبت می دهند.

علی رغم خوش بینی مدیر بنیاد پارسه- پاسارگاد، مجری طرح سد سیوند نظر دیگری دارد. جلال جامعی معتقد است، بالاترین تراز آبگیری سد سیوند ۵/۱۸۲۱ متر است و این تراز با آرامگاه كوروش بیش از ۴۵ متر اختلاف دارد. بنابر این سد از مقبره پایین تر است. ضمن این كه سد از پاسارگاد ۹ كیلومتر فاصله دارد.مجری طرح سیوند با صحه گذاشتن براین مهم كه آثاری باستانی، قبرهای قدیمی و تعدادی سفال در دریاچه سد مشاهده شده است می گوید: هر چند كه ما اطلاع دقیقی از گزارش های باستان شناسان نداریم، ولی آثار مشاهده شده به حدی مهم نیست كه بهره برداری از سد را دچار مشكل كند. (ایسنا- ۷/۶/۸۴)

دور از هر گونه نگرانی

اعلام خبر آبگیری سد سیوند تا پایان امسال، بسیاری از ایرانیان و حتی جهانیان را نگران كرده است. اما این مسأله هیچ نگرانی را در سید حسین مرعشی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به وجود نیاورد. چرا كه رئیس پیشین عقیده داشت كه نمی توان سدسازی را كه لازمه تمدن امروز و فردای ایران است، فدای حفظ آثار تاریخی كرد. بنابر این طبیعی است كه در دوران ریاست مرعشی بر سازمان مهم میراث فرهنگی و گردشگری، اقدام مناسبی در جهت حفظ و حراست از آثار منحصر به فرد محوطه بلاغی و دشت پاسارگاد صورت نگیرد. مرعشی در دوران ریاست خود بر سازمان میراث فرهنگی، براین عقیده پای فشرد كه كلیه دوره های ایران، محل زندگی مردم قدیم و دوره هایی است كه آثار تمدن كهن در آنها وجود داشته است. چون تمدن ایران ۹ هزار سال جریان داشته و این نشان می دهد كه تمدن های جدید روی تمدن های قدیمی بنا شده اند. بنابر اظهارات مرعشی به خبرگزاری ایلنا، نمی توان انتظار داشت مرعشی در مدت یك سال و اندی كه در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بود كار ویژه ای برای حفاظت از آثار تنگه بلاغی انجام داده باشد. همچنان كه وقتی كلنگ ساخت سد سیوند در سال ۷۱ بر زمین زده شد، سید محمد بهشتی هم كه در آن زمان رئیس سازمان میراث فرهنگی بود، از كنار این مسأله به راحتی گذشت و او هم كار چشمگیری نكرد.

---