خداوند در طول ماه مبارک رمضان اراده ما را به رخ کشید

عید سعید فطر برای مومنانی که یک ماه را برای خدا نخوردند و نیاشامیدند پاداش گران بهایی است

عید سعید فطر برای مومنانی که یک ماه را برای خدا نخوردند و نیاشامیدند پاداش گران بهایی است. پاداشی که خداوند برای مومنانش مقرر فرموده است.عید پر برکتی که برای روزه داران یک پیام مشخص به همراه دارد. پاداش بندگی خدای عزوجل.از اشکال این بندگی تغییر خلق وخوی مومنان و نرم خویی آنان است.خداوند ثواب خوش خلقی با خلق خدا را کمتر از ثواب بندگی خویش قرار نداده است.اخلاقی که خویشتنداری را در جامعه ما گسترش می دهد و برکات فراوانی برای مسلمانان به همراه دارد.در گفتار زیر سعی شده بیش از برکات معنوی بر سرمایه و میراث ماه مبارک رمضان در پس از روز عید سعید فطر بیان رانده شود. در این رابطه گفت وگویی با حجت الاسلام دکتر حمید رضا بصیری استاد دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده ایم که در زیر آمده است.

به پایان ماه رمضان سال ۱۳۹۰ رسیده ایم. به نظر شما این مناسک دینی چه تاثیری بر جامعه و فرد مسلمان گذاشته است و چه تبعاتی برای او پس از این ماه خواهد داشت.

به این احکام الهی و دستورات الهی چه توجه کنیم و چه نکنیم تاثیر فردی و اجتماعی خود را باقی خواهد گذاشت.ما نیز به مانند خداوند باید به این ساعات و این تکالیف که برایمان تعیین شده عنایت بیشتر داشته باشیم. حتی اگر به اندازه کافی به ماه مبارک توجه نکنیم باز نیز این مهمانی خداوند تاثیر خود را بر زندگی ما خواهد گذاشت.به مانند فصل بهار که گل و بلبل نغمه خوانند. بهار کار خود را می کند هو ا را تلطیف می کند و عطر افشانی می نماید.اگر افرادی بدانند که این فصل فصلی مبارک و میمون است، قطعا می توانند بهره بیشتری ببرند.امیدواریم که ایرانیان این ویژگی را داشته باشند که بیشتر به ماه مبارک بیندیشند و به آن توجه کنند.همه این برکات با درک درست و معرفت عمیق به آن میسر خواهد شد.برای مثال شبهای قدر که پیش از این گذشت، مصداقی است از لزوم این درک و معرفت که باید داشت.

اگر بخواهیم میزان بهره خود از ماه مبارک و کسب معرفت از آن را برآورد کنیم، بهترین امتحان فهم میزان معرفت است.آیا معرفت و درک ما در این ماه بالا رفته است ؟

تغییراتی که در خلق و خوی ما رخ داد خود یکی از این عوامل است.باید دید که چه میزان از تغییر اخلاقیمان را می توانیم تا سال آینده حفظ کنیم. این معیاری است که می توانیم میزان تاثیر ماه مبارک بر خودمان را برآورد کنیم.

درکی که می گویید به چه شکل است و چگونه محقق می شود؟

درک ابعاد مختلفی دارد. مهمترین آن درک معرفتی از ماه مبارک است. یعنی انسان شناختی علمی،روحی و روانی پیدا کند.در رابطه با اعمال شب قدر زمانی که از حضرت امام صادق(ع) پرسیدند:بهترین عمل در شب قدر چیست؟ امام می فرمایند: کسب علم و معرفت. وقتی انسان مطالعه می کند که چرا حضرت چنین فرمودند متوجه می شود که لازمه درک شبهای قدر، عمل و درک این لحظات است. عمده مشکل ما انسان ها این است که درک ما نسبت به خودمان بسیار ناقص است. درکمان نسبت به عمر و زندگی و شخصیت خودمان،درک ناقصی است.اگر این معرفت حاصل بشود انسان می تواند نسبت به خود و زندگی خودمعرفت و شناخت پیدا کند.به هر طریق بایستی به افزایش معرفت در وجودمان بپردازیم.

ماه مبارک رمضان به همراه اعمال خود اخلاق می آورد.اگر ما آن را رعایت کنیم دارای این اخلاق می شویم و در غیر این صورت خیر. در مورد لزوم و تداوم این اخلاق حسنه پس از ماه رمضان بیشتر سخن بگویید؟

آنچه ماه مبارک رمضان برای ما قرار داده است همان است که قرآن فرموده«لعلکم تتقون».من شما را یک ماه در این مهمانی در این اردو قرار می دهم تا تقوا را در شما ببینم. یعنی این سوختی است که ما برای یازده ماه آینده ذخیره می کنیم تا به زمانش از آن بهره ببریم. بازی معنوی از عید سعید فطر تازه آغاز می شود. در حقیقت این یک ماه اردویی است برای آمادگی در کل سال که در پیش داریم.بنابراین با توجه به این امر باید بروی بکار بستن آنچه در ماه مبارک آموختیم بیشتر اصرار کنیم. آیه قرآن می فرماید:«کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون».در چند کلمه قرآن توقع خود را از ما پس از ماه مبارک بیان داشته است.یعنی انشا»الله که متقی بشوید.تقوا،ظاهر ایمان است و چهره بیرونی آن.ایمان باوری درونی است و در دل و عقل انسان به درجاتی محقق می شود.اگر توانستیم این ایمان را درظاهر خویش نیز پیاده کنیم و به آن بپردازم به تقوا تبدیل می شود. عده ای این فرض غلط را بیان می کنند که دل و قلبت باید پاک باشد و اصل بر رعایت مناسک نیست.این سخنی اشتباه است این افراد باید بدانند ایمان غیر از این نیست که ظاهر پیدا کند و در بیرون به تجلی در رفتار و اعمال ما برسد.بلاتشبیه در خوردن غذای سالم و مسموم می بینیم. با خوردن هر یک تاثیر آن بر چهره و حال شما هویدا می شود. بلاتشبیه ایمان نیز به همین گونه بر فرد تاثیر می گذارد. بزرگترین انتظاری که پس از عید سعید فطر از روزه داران می رود این است که تقوای فردی و اجتماعی شان افزایش یابد.

این تجلی بیرونی چگونه رخ می دهد و نشانه هایش چیست؟

وقتی به چیزی عادت می کنیم عملا بیشتر به آن اعتیاد پیدا می کنیم. اگر در ماه مبارک نتوانسته ایم از لحاظ معنوی خودسازی کنیم و یا از لحاظ روحی و ایمانی این امر محقق نشده است،لااقل در طول یک ماه به اعمال و رفتاری پسندیده عادت کرده ایم. اگر دلمان می خواهد که این عطر رمضان را با خود داشته باشیم باید این عادات را به این سادگی ترک نکنیم.

عادت قرآن خواندن، این عادت را حفظ کنیم.عادت کرده ایم به نماز جماعت و مسجد خود را برسانیم،این را تکرار کنیم.عادت کرده ایم روزی چهارده ساعت لقمه حلال نخوریم.این عادت را حفظ کنیم و دیگر لقمه حرام نخوریم.عادت کرده ایم سفره افطاری برای دیگران بیندازیم، این رفتار را پس از ماه مبارک نیز حفظ کنیم. برای مثال ما تا زمانی پس از ماه مبارک به دنبال آب و غذا نمی رویم زیرا که این برای مان عادت شده است.این حداقل توقعی است که می توانیم از ماه مبارک داشته باشیم.از لحاظ اخلاقی در ماه مبارک،اخلاقی را برای خود بوجود آورده ایم که لازم است در پس از عید سعید نیز آن را دنبال کنیم.

بنابراین از برکات ماه مبارک رمضان افزایش خویشتنداری اخلاقی ما نیز هست؟

روزه داری تفاوت بسیار اساسی با دیگر عبادات دارد. سایر عبادات مجموعه ای از دستورات ایجابی و سلبی است.مثلا در نماز زمانی می توانیم ادعا کنیم که این عبادت را انجام داده ایم که وضو بگیریم رو به قبله تکبیرالاحرام گوییم و نماز گذاریم.صحبت نکردن و غذا نخوردن و... در هنگام نماز از فرمان های سلبی این عبادت است.در مابقی عبادات نیز اینگونه است.اما در رابطه با روزه باید گفت همه چیز سلبی است. در روزه موضوعات ایجابی وجود ندارد. تعریف روزه این است که از اذان صبح تا اذان مغرب یکسری اعمال را انجام ندهیم. البته ممکن است با بحث فلسفی این سخن از جهت نیت کردن روزه دار فسخ شود.اما منظور ما «اعمال» است.برای همین است که می گویند روزه درجه اخلاصش شاید از نماز نیز بالاتر است.زیرا که نماز را ممکن است کسی ببیند اما روزه را خیر.بسیاری در خانه نشسته و روزه دارند و کسی نیز از عبادت آنان خبر ندارد جز خداوند. روزه تمرین اراده است.خداوند در این ماه خواست به من و شما بگوید که اراده داریم.اگر بخواهی به چیزی نه بگویی، می توانی. اگر بخواهی چیزی را کنار بگذاری می توانی. در کنار این،مهندسی زیبای خدا را نیز باید دید که اکثر آنچه در ماه رمضان مسبب باطل شدن روزه می شود، در حالت عادی حلال است. خوردن و آشامیدن حلال است. حق حیات است و بر او لازم است.اما عجیب آنجاست که خدا در پایان ماه مبارک به ما می گوید: که ای انسان تو توانستی در ماه مبارک رمضان چهارده ساعت در فصل تابستان و در شدت گرمای طاقت فرسا،حتی خوردنی و آشامیدنی را که نیاز اولیه بدن تو و حلال نیز هست،کنار بگذاری. نه تنها در اجتماع بلکه در خلوت خود نیز این سلوک و اعمال را رعایت کردی. مشکل ما این است که در مقابل شیطان می گوییم: «نمی توانیم و نشد». اما خدا با این ماه به ما ثابت می کند که می توانیم به خاطر او از حقوق اساسی و اولیه خویش نیز درگذریم.خداوند در این یکماه اراده ما را به رخ کشید.این دستاورد بزرگی است که ما در ماه مبارک به آن نائل گشته ایم.

عبادتی که به سخن شما فردی پیموده شده است،در اجتماعی به پایان می رسد و با نماز عید سعید فطر به اوج خود می رسد.این جشن پایانی که برای به اتمام رسیدن ماه مبارک در کنار یکدیگر می گیریم به چه معناست و تمثیل چیست؟

ما چهار عید اسلامی و دینی داریم و عجیب است.اراده خداوند مهندسی دقیقی دارد.هر کدام از این اعیاد یادآور یک مسئله مهم اعتقادی برای بشر است. زمانی که بشر به واقع به مسائل اعتقادی خود پرداخت برای او عید است.این اعیاد به حقایق زندگی افراد می پردازد. اولی،عید قربان است که اگر اسم دیگری داشته باشد آن «توحید» است.جشنی که حضرت ابراهیم فرزند خود را برای خداوند به قربانگاه می برد. زمانی که بشر توانست همه چیز را فدای خدا کند،آن زمانی است که بشر می تواند عید داشته باشد. بعدی،عید مبعث است.نام دیگری که می توان بر آن نهاد «رسالت» است.زمانی که بشر توانست ارتباط خود را با خدا ،از فرش با عرش برقرار کند.زمانی که خداوند از آسمان بر زمین، هدایت کننده ای را ارسال می کند. خدا برای رستگاری انسان نقشه و کتاب می فرستد، این زمان نیز عید است. اگر قرار باشد برای عید غدیر نیز نامی بگذاریم شاید بتوان عید «امامت و ولایت» برگزید.هنگامی که بشر می تواند آن نقشه الهی را به سامان برساند.با الگو و مدل حرکت کند. اما عیدچهارم همین عید فطر است. این عید نماد مفاهیم بسیاری است. اما با نامی که در روایات و احادیث بر آن تاکید شده «قیامت» است.اصول اعتقادی که بشر باید به آن توجه کند، معاد و قیامت است.زمانی بشر می تواند جشن داشته باشد که بتواند نسبت به فردای خود درست بیندیشد. به عالم بعد از خود تامل کند.عید سعید فطر از خیلی جهات یادآور قیامت است.عید واقعی این است که فکر و اعتقادات بشریت سامان بگیرد. عید فطر عید مومنان و موحدان نیز هست.عید آنانی که به توحید و رسالت و امامت معتقد شده اند. شباهت این تجمع و نماز عید فطر با روز قیامت بسیار است.در ماه رمضان می بایست مستحباتی را رعایت می کردیم .پایان ماه مبارک این تکالیف که مربوط به مقطع خاصی بود از روی دوش انسان برداشته می شود. یعنی در روز عید نخوردن و روزدار بودن که پیش از این حلال بود بر ما حرام می شود. همین موضوع یادآور قصه دنیا و آخرت است.در دنیا مدتی هستیم و بایدها و نبایدهایی را رعایت می کنیم. اما تا پایمان به قیامت برسد تکلیف از دوش انسان برداشته می شود. همانند عید فطر که روزه بر ما حرام می شود در روز قیامت نیز تکلیف بر ما حرام می شود. همینطور که ماه رمضان دوره محدودی بود و فردای ماه مبارک تکلیف از تو سلب شد کل دنیا نیز نسبت به آخرت اینگونه است.دومین ویژگی عید فطر اجتماعی است که یک جا،همه وارد خیابان ها شده و به شکل اجتماعی گسترده نماز می گذارند. این نیز یادآور محشر و روز قیامت است. روزی که انسانها سر از قبر بر می دارند و همه باهم یکجا وارد صحنه قیامت می شوند.

ویژگی دیگر زمانی است که این مردم از درگاه خدا طلب مزد و پاداش خود را دارند.پاداش خوبی خود و یا جزای زشت کاری خود را می گیرند.در عید سعید نیز اینگونه است.در روایات زیادی داریم که در روز عید سعید فطر پاداش مومنان و آنانی را که به ماه مبارک توجه داشتند می دهند و جزای آنان را که متوجه این ماه نبودند نیز قرار داده اند.

ویژگی چهارم همان یوم الحسر بودن قیامت است.در قیامت همه حسرت می خورند.حتی آنی که خوبی کرده نیز حسرت می خورد که چرا بیش از این کار نیک انجام نداده است.چرا بیشتر بار و عمل صالح برنداشته است.در عید فطر نیز هرکسی که برای نماز می آید، حقیقتا اگر ذره ای وجدان در وجودش باشد،چنین حسرتی را با خود خواهد داشت.

ویژگی دیگر روز «جزا و پاداش بودن» عید فطر است.آنان که یک ماه بندگی کرده اند احساس خوبی دارند و گمان می کنند که به سلامت این دوران را پشت سر گذاشته اند اما افرادی که استفاده نکردند و پشیمانند خود ناراضیند و همین نارضایتی،بزرگترین کیفر است.

تاریخ عید نیز بی شباهت به روز قیامت نیست.عید فطر با اول ماه رمضان متفاوت است که روزه میان واجب و مستحب است.عید فطر در میان دو واجب و حرام قرار دارد.این موضوع زمان آن را بسیار مهم و حساس کرده است.هنگامی که بی شباهت به روز قیامت نیست که زمان و موقع آن نا مشخص است.

فکر نمی کنید نمایشی حقیقی که ما از ماه مبارک و روزه داری ارائه می دهیم نتوانسته به معنای واقعی حق مطلب را در مورد فلسفه و حقانیت این ماه مبارک ادا کند؟

گاهی انسان نمی تواند بیان خوبی از یک مسئله داشته باشد. اگر بتوان قیود، احکام اسلامی و بندگی خدا را بدرستی بیان کرد، بسیار زیبا و دلنشین خواهد بود.

نسبت به اصل دین و تاثیرات آن کم کار کرده ایم.هرکس در هر بخشی; مبلغین، هنرمندان و اصحاب رسانه فرقی نمی کند. در هر صورت در این مورد بسیار کم کار شده است.دین اسلام مطالب بسیار زیبایی دارد که برای نمایش در ذهن مخاطب و آشنایی او با متن و اصل دین جای کار خوبی دارد.

منشا این بی توجهی در کجاست؟

مقداری غفلت است و مقداری نیز به جوان بودن سازمانهای فکری و اندیشه ورزی ما باز می گردد.به برکت انقلاب،خون شهدا و امام عزیز مسیر فرهنگی ما تغییر پیدا کرده و به ما توان آن را داده تا در این عرصه ها حرکت کنیم.

پیش از این فضا،مجالی برای نمایش حقیقی این مفاهیم دینی وجود نداشت. کار فراوانی در پیش رو داریم .مثلا ارائه فرهنگ اسلامی و مفاهیم دینی به مسلمانانی که در دیگر نقاط جهان اند و حتی غیرمسلمانان آزاده ای که اگر این مطالب به گوششان برسد بسیار برایشان راهگشاست.