آنچه باید در مورد مکمل های غذایی بدانیم

دلیل استفاده از مکمل غذایی به جای غذا یا در کنار آن چیست آیا استفاده از آن برای همه همه لازم است چه کسی مجاز به تجویز مکمل است و آیا مربیان باشگاه ها هم صلاحیت تجویز را دارند مشکلات استفاده از مکمل های غذایی ورزشی چیست و در چه مواردی منجر به دوپینگ می شوند

دلیل استفاده از مکمل غذایی به جای غذا یا در کنار آن چیست؟ آیا استفاده از آن برای همه همه لازم است؟ چه کسی مجاز به تجویز مکمل است و آیا مربیان باشگاه‌ها هم صلاحیت تجویز را دارند؟ مشکلات استفاده از مکمل‌های غذایی - ورزشی چیست و در چه مواردی منجر به دوپینگ می‌شوند؟ امروزه بسیاری از افراد همزمان با رژیم غذایی عادی و وعده‌های غذایی روزانه خود از موادی به عنوان مکمل هم استفاده می‌کنند. البته میزان مصرف مکمل در هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. ضمن اینکه برای بسیاری افراد مصرف مکمل‌ها به توصیه پزشکان بسیار ضروری است.

البته معمولاً همه افراد به مکمل نیاز ندارند. چنانچه رژیم غذایی اصولی و علمی باشد تمام مواد غذایی به‌اندازه کافی به فرد می‌رسد و نیاز به حمایت تغذیه‌ای نیست. مکمل‌های غذایی فقط به‌ منظور حمایت تغذیه‌ای و برای رسیدن به هدفی خاص تجویز می‌شوند. اما مکمل چیست؟

● مکمل و انواع آن

به آنچه که کامل کننده رژیم غذایی مورد نیاز افراد است، "مکمل" گفته می‌شود. انرژی مکمل‌ها بر اساس نوع آن‌ها متفاوت است. به‌طور کلی مکمل‌های غذایی شامل مواد غذایی یعنی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها، املاح، مواد معدنی و ویتامین‌ها هستند. در مکمل‌های غذایی معمولاَ مواد فوق به انواع و مقادیر مختلف یافت می‌شود. مکمل‌های ورزشی به دو نوع غیر هورمونی و هورمونی وجود دارد.

مکمل‌های ورزشی غیر هورمونی معمولاَ حاوی همان موادی است که در مکمل‌های غذایی یافت می‌شود. اما ترکیبات و مقدار مصرف آن بر اساس میزان نیاز ورزشکاران است. مکمل‌های ورزشی هورمونی علاوه بر مواد غذایی دارای هورمون‌ها و پیش‌ساز هورمون‌ها نیز هستند.

● فرق مکمل‌غذایی با غذا

مکمل غذایی برای کودکان و سالمندان به دفعات تجویز می‌شود. دکتر لطفعلی پورکاظمی در کتاب "ورزش، درمان بیماری‌ها" تاکیده کرده که معمولاً مکمل غذایی، خالص‌تر، کم حجم‌تر، قابل جذب‌تر و بدون مواد غیر مؤثر و مواد زاید است. در مکمل‌های غذایی ترکیبات غذایی به‌صورت کربوهیدرات‌ها، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب و گلیسرول، مواد معدنی و املاح و ویتامین‌ها که در واقع کوچکترین واحدهای ساختمانی ترکیبات غذایی است، موجود است.

● دلیل استفاده از مکمل غذایی به جای غذا یا در کنار آن

گاهی اوقات شرایط افرادی به گونه‌‌ای است که باید ترکیبات غذایی بیشتری به وی برسد پس لازم است غذا کم حجم‌تر، خالص‌تر و قابل جذب‌تر باشد. تصور کنید برای حمایت تغذیه‌ای فردی لازم است به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن وی که ۷۰ کیلوگرم است روزانه ۲ گرم پروتئین به او برسد. در چنین شرایط خاصی اگر تنها راه رساندن پروتئین، گوشت در نظر گرفته شود با توجه به نوع گوشت لازم است حدود ۷۰۰ تا ۱۴۰۰ گرم گوشت در رژیم روزانه این فرد لحاظ شود. به طور حتم تحمل چنین رژیم سنگینی برای هر فردی مشکل است پس مصرف مکمل‌های پروتئینی توصیه می‌شود که کم حجم‌تر و خالص‌تر هستند.

در مورد ورزشکاران هم به دلیل تمرینات سنگین و حرفه‌ای که انجام می‌دهند، ضرورت دارد که از مکمل‌های غذایی استفاده کنند. البته از نوع مجاز؛

● صلاحیت تجویز مکمل‌ با کیست؟

طبق قانون مسئول تجویز مکمل باید شماره نظام پزشکی داشته باشد. یعنی اینکه معمولاً صلاحیت تجویز مکمل غذایی با پزشک است. یک پزشک وظیفه دارد پس از گرفتن شرح‌ حال و معاینات دقیق و گاهی هم آزمایش‌های پاراکلینیک، وضعیت صحت و سلامت فرد را بررسی کند.

در واقع این وظیفه پزشک است که نوع رژیم غذایی را مشخص کند. ممکن است رژیم غذایی معمولی، کم کالری یا پر کالری، کم پروتئین یا سرشار از پروتئین، کم نمک، مایعات، سبزیجات پخته و یا رژیم‌های خاص باشد. البته تهیه منوع غذایی و نگارش رژیم غذایی بر اساس دستور پزشک توسط کارشناس تغذیه صورت می‎گیرد.

● آیا مربیان ورزشی صلاحیت تجویز مکمل‌های غذایی را دارند؟

پاسخ این پرسش "نه است". در کتاب "ورزش، درمان بیماری‌ها"، پورکاظمی در این مورد چنین توضیح داده است: هر چند که پزشکان داروساز و همچنین متخصصین و کارشناسان تغذیه از انواع مکمل‌ها و داروها اطلاعات ارزشمند و آکادمیک دارند اما مسئولیت قانونی بر اساس مصوبات نظام پزشکی و وزارت بهداشت به عهده کسی است که مجاز به نسخه نویسی است چراکه این پزشکان هستند که باید در محاکم قضایی برابر شکایات و عوارض احتمالی داروها و مکمل‌ها پاسخگو باشند.

البته کارشناسان تغذیه می‌توانند در برنامه نویسی رژیم غذایی و مکمل‌ها و سایر مواردی که برای کاهش وزن یا ازدیاد وزن و یا تغذیه در انواع بیماری‌ها اقدام کنند اما از لحاظ علمی و قانونی همه چیز متوجه پزشک است. مثلاَ یک داروساز علیرغم آنکه در حیطه داروشناسی، از موارد مصرف و منع مصرف، تداخلات دارویی، عوارض جانبی و مسائل دیگر دارای علم کافی است اما هرگز در تجویز دارو دخالت نمی‌کند و بدون نسخه و تجویز پزشک دارو نمی‌دهد. در تغذیه نیز شرایط به همین گونه است. در مشخص کردن نوع رژیم غذایی و تجویز مکمل‌های غذایی مسئولیت علمی و قانونی متوجه پزشک است و هیچ‌گاه صلاح نیست که افراد غیر مسئول و غیر متخصص از جمله دوستان و آشنایان و مربیان ورزشی اقدام به نگارش و توصیه رژیم غذایی نمایند.

● مشکلات مصرف مکمل‌های غذایی و ورزشی

برخی مکمل‌هایی غذایی حاوی موادی هستند که بر روی برچسب آن‌ها نوشته نشده است. به‌عبارت دیگر مصرف کننده ممکن است مکملی مصرف کند که مواد دیگری - غیر از آنچه مورد نظرش است - داشته باشد که روی برچسب آن نوشته نشده و این شاید تنها مشکل استفاده از مکمل‌هاست.

● ارتباط مکمل‌ها با پدیده شوم دوپینگ

ورزشکاران شاید بیشتر از افراد عادی به استفاده از مکمل‌های غذایی روی بیاورند اما مصرف مکمل در ورزشکاران همواره نگرانی‌هایی را به همراه دارد. چون در بسیاری موارد استفاده از همین مکمل‌ها باعث مثبت اعلام شدن نتیجه آزمانیش دوپینگ ورزشکاران شده است.

آلودگی مکمل‌های غذایی با موادی که موجب مثبت شدن آزمایشات دوپینگ می‌شوند بسیار رایج است. در بعضی از مطالعات ادعا شده از هر چهار محصول لااقل یک مورد چنین ویژگی دارند. نام این ترکیبات ممنوعه بر روی برچسب ذکر نمی‌شود، بنابراین هیچ راهی برای آگاهی از آن‌ها وجود ندارد.

همچنین ممکن است کشور تولید کننده و یا توزیع کننده مکمل‌های ورزشی قوانین و مقررات لازم برای بررسی دقیق این محصولات را رعایت نکنند و به همین دلیل تولید و توزیع آن‌ها بدون کنترل‌های قانونی صورت گرفته باشد. شاید هم آلوده به موادی از فهرست ممنوعه باشند و بدین ترتیب ورزشکار مصرف کننده مکمل ورزشی آلوده به مواد ممنوعه مشمول مجازات تخلف از قوانین ضد دوپینگ خواهد شد.

با این اوصاف هیچ ضمانتی در مورد خلوص مکمل‌های تجارتی وجود ندارد. تنها راه اطمینان این است که ورزشکاران مکمل‌ها را کنار بگذارند اما ورزشکاران چنین توصیه‌ای را نمی‌پذیرند. ورزشکار عاقل آن است که حتماَ برای مصرف یک مکمل دلایل محکم و منطقی بخواهد و از احتمال بسیار اندک مثبت شدن آزمایش دوپینگ مطمئن شود.

در کل اینکه دکتر لطفعلی پورکاظمی در کتاب "ورزش درمان بیماری‌ها" توصیه کرده که در سطح ورزش همگانی از مکمل‌های غذایی طبیعی استفاده شود اما در سطح ورزش حرفه‌ای و قهرمانی نیاز به مکمل‌ها وجود دارد زیرا برای تأمین کالری مورد نیاز در مسابقات بین‌المللی باید از عصاره کربوهیدرات و یا پروتئین استفاده شود و گرنه اختلالات گوارشی و تغذیه‌ای با مصرف مقادیر زیاد نشاسته و پروتئین رخ می‌دهد. اما بهتر است ورزشکاران و مربیان، پیش از مصرف مکمل‌های جدید وارداتی بابت سلامت و بی ضرر بودن آنها اطمینان داشته باشد.

● داروهای مجاز به جای مکمل خارجی

هر چند که مکمل‌هایی غذایی یا دارویی مثل کراتین یا پودر ال- کارنی تین از جنس پروتئین هستند ولی در اکثر این پودرهای خارجی، داروهای دوپینگی به‌ویژه ناندرولون، تستوسترون و کورتن وجود دارد که عوارض کبدی، قلبی و کلیوی به دنبال دارند؛ پس بهتر است از داروهای مجاز تقویتی استفاده شود نه مکمل‌های خارجی که بدون تأیید وزارت بهداشت و یا آزمایشگاه نادوی ایران هستند.

به گزارش مهر، هرچند اکثر مکمل‌های غذایی موجود در بازار مکمل‌ها در جهان امروز از بهترین مواد پروتئینی، ویتامینی، املاح معدنی و ترکیبات قندی تشکیل شده‌اند اما بسیار پیش آمده که در رقابت بین شرکت‌های بزرگ سازنده این مواد در دنیا، برای فروش و سودآوری بیشتر، از ترکیبات استروئیدی و مواد غیر مجاز و سرطان‌زا استفاده می‌شود. ضمن اینکه بعضی از مکمل‌ها در شرایط غیر بهداشتی آماده و تهیه می‌شوند و سمومی در خود دارند که موجب ناراحتی‌هاب گوارشی می‌شوند.

با این اوصاف بهتر آنکه با خوردن غذاهای طبیعی مناسب و متعادل و متنوع، تندرستی بدن را تضمین کنیم. چون به هر حال ویتامین‌ها و املاح برای تندرستی و سلامت بدن ضروری‌اند و اگر غذاهای متنوع براساس انرژی مورد نیاز مورد استفاده قرار بگیرد به مصرف مکمل‌ها نیازی نخواهد بود.