نقد فیلمInception یا آغازی بر مدینه فاضله

سخت است ننوشتن در مورد فیلمی که می تواند یکی از شاهکارهای هنر سینما باشد اما ترس از این که اظهار نظر و تاویل ها باعث محدودیت برداشت آزاد مخاطب و لذت از درک درونمایه های زیبای چنین اثری شود, نگارنده را متقاعد می کند که به متن اثر وارد نشده و با گشتی در حواشی آن میل به نوشتن را تسکین دهد

سخت است ننوشتن در مورد فیلمی که می تواند یکی از شاهکارهای هنر سینما باشد. اما ترس از این که اظهار نظر و تاویل ها باعث محدودیت برداشت آزاد مخاطب و لذت از درک درونمایه های زیبای چنین اثری شود، نگارنده را متقاعد می کند که به متن اثر وارد نشده و با گشتی در حواشی آن میل به نوشتن را تسکین دهد. فیلم"Inception‎"به کارگردانی کریستوفر نولان که به "آغاز" یا "کاشتن" ترجمه شده است جدید ترین اثر وی می باشد. بیداری.و خواب، حقیقت و رویا، واقعیت و خیال، برون و درون ذهن و نحوه عملکرد و شناخت آن از موضوعات مورد علاقه نولان است. در جهان واقع رویدادها در مکان و زمانی پیوسته، بی گسست، یکسویه و بدون بازگشت روی می دهند در حالی که خیال و رویا در ذهن می تواند بدون ربط منطقی بین زمان و مکان و روابط علی و معلولی و همچنین با گسست و تغییر جهت زمان، شکل گیرد.امروزه پیشرفت های حیرت انگیز جلوه های ویژه در کنار شیوه های رایج تدوین و روایت سینمایی، جهان فیلم را هرچه بیشتر به دنیای تخیلات و رویایی ذهن نزدیک تر کرده است.

کریستوفر نولان با "آغاز" مخاطب را به درون مار پیجی وارد می کند که از ابتدا تا انتها تعلیق است و در آن واقعیت و رویا و خواب را به بازی می گیرد. او شکل جدیدی از روایت های چند گانه را به کار می برد که می توان آن را روایت طولی نامید، سفری رفت و برگشتی، پله به پله از ضمیر خودآگاه به عمق ضمیر ناخودآگاه با رویایی درون رویا و خوابی درون خواب دیگر.

استفاده از سبک های مختلف باعث شده است برخی این اثر را در گروه فیلم های اکشن، تخیلی و یا روان شناختی به شمار آورند که همگی به نظر درست می رسد. اما نگارنده ترجیح می دهد دایره ای بزرگتر را برای این اثر در نظر گرفته وآن را در زمره فیلم های سوررئال به حساب آورد.انسان از دیرباز اندیشه ها، احساسات، رویا وتخیلات خود را در اشکال مختلفی مانند نقاشی، پیکر تراشی، ادبیات، تئاتر،موسیقی ودیگر هنرها در دنیای واقعی آشکار نموده است. اگر هنر را در تمامی شکل های آن تجلی اندیشه بدانیم در این صورت آثار سوررئالیستی جلوه گاه اندیشه و نظریه های آندره برتون و دیگر پیروان او مانند سالوادور دالی و لوئیس بونوئل دانست. برتون روانپزشک مجروحان جنگ جهانی اول، که از یک سو تحت تاثیر نظریه های فروید روانپزشک اتریشی و از سوی دیگر حضور در جنگ جهانی اول و مشاهده فجایع حاصل از آن است.

او انسان و ذهنیتش را متشکل از ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه می داند. ضمیر خودآگاه محلی است برای واقعیت، بیداری، جنگ و خشونت، خونریزی و زشتی ها و ضمیر ناخودآگاه محلی برای خواب، رویا، تخیل، عشق، آزادی و تکامل و تعالی است. وی در حالی که انسان را موجودی کاملا مختار نمی داند اما به قدرت خارق العاده¬اش اعتقاد دارد آزادی مطلق تخیل و رویا را موجب پیشرفت و تعالی در جهان واقعی می داند اندیشمندان، نویسندگان و هنرمندان را به خاطر پیشامدهایی نظیر جنگ جهانی سرزنش می کند زیرا معتقد است آنها با تاثیر بر ضمیر ناخودآگاه جوامع می توانستند از این گونه فجایع جلوگیری نمایند.

این نوشتار در پی درستی و یا نادرستی این اندیشه‌ها نیست بلکه قصد یادآوری این نکته را دارد آثار جالب توجه ای نظیر فیلم "آغاز" می تواند ریشه هایی داشته باشد که آن را در شمار فیلم های معنی گرا قرار دهد. در زیر جملاتی از آندره برتون نقل می شود که چگونه سعی دارد تضادهایی که خود به خوبی به آن آگاه است را در کنار هم نگاه دارد چه آنکه او عقیده دارد تضادها می¬توانند مکمل یکدیگر باشند و لزومی به حذف یکی به نفع دیگری نیست.

"دلم می خواهد که سوررئالیسم بهترین کاری که می کند این باشد که "خط ربطی" بین دنیاهایی که سخت از هم جدا هستند، بین بیداری و خواب، واقعیت درون و بیرون، بین عقل و جنون، بین آرامش شناخت و عشق، بین زندگی و انقلاب ایجاد کند ..."(مکتبهای ادبی، رضا سید حسینی، جلد دوم، ص ۸۵۱).

زهره نبی زاده

چاپ شده در روزنامه اسرار ۰۴/۱۰/۸۹ شماره ۱۶۱۸

چاپ شده در روزنامه مردم سالاری ۱۶/۱۰/۸۹ شماره ۲۵۴۱

با تشکر زهره نبی زاده

کارشناس ارشد سینما